WIEK NIEMOWLĘCY CD.
Reakcje warunkowe czyli nabyte.
Reakcje warunkowe o których zaraz powiemy, tworzą się już we wczesnym niemowlęctwie i jest to niezwykle ważna forma uczenia się oparta o tzw. wyższe czynności nerwowe.
Pozwalają one przede wszystkim na przeżycie, adaptację do środowiska, a także mogą stanowić pewną formę wynalazczości.
U człowieka można wyodrębnić dwa rodzaje reakcji nabytych:
-reakcje nabyte na bodźce bezpośrednie
- reakcje nabyte na bodźce słowne
Pierwsze reakcje warunkowe pojawiają się u dziecka bardzo wcześnie.
Aby wyjaśnić co to są reakcje warunkowe nabyte posłużę się przykładem zwanym warunkowaniem klasycznym Pawłowa.
Doświadczenie było wykonywane na psach.
Wytwarzanie śliny jest fizjologicznie wrodzone, po to , aby trawić pokarmy.
Wytwarzanie śliny na widok lub zapach pożywienia jest odruchem automatycznym wrodzonym ( bezwarunkowym).
Dźwięk dzwonka jako taki jest sygnałem obojętnym
Pawłow odkrył zjawisko kojarzenia bodźców, a mianowicie: jeśli dźwięk dzwonka był prezentowany( słyszany przez psy) na krótko przed podaniem tym psom jedzenia , to po kilku powtórzeniach dzwonka w tych samych okolicznościach, psy śliniły siły się na sam dźwięk dzwonka bez konieczności podania jedzenia.
A więc nastąpiło skojarzenie między dźwiękiem dzwonka a wydzielaniem śliny.
Dzwonek, który na początku był bodźcem zupełnie obojętnym stał się tzw. bodźcem warunkowym (warunkował wydzielanie śliny).
Należy zwrócić uwagę, i przypomnieć wrodzony odruch orientacyjno- badawczy, o którym mówiliśmy poprzednio, który tworzy tzw. związki czasowe.
Otóż żeby wytworzyć odruch warunkowy musi zaistnieć związek czasowy ( dość bliski)
między bodźcem bezwarunkowym (wydzielanie śliny) i bodźcem początkowo obojętnym ( dzwonek), który staje się bodźcem warunkowym.
Takie warunkowanie nosi nazwę warunkowania klasycznego.
U noworodka pierwszym naturalnym odruchem warunkowym są odruchy ssania, które pojawiają się przy ułożeniu dziecka do karmienia.
Dziecko do karmienia jest układane w określonej pozycji ( działa narząd przedsionkowy, i bodźce kinestetyczne), potem dziecku podawana jest pierś matki, albo butelka.
Następuje skojarzenie między ułożeniem ciała a podaniem pokarmu.
Dlatego samo ułożenie ciała dziecka, powoduje odruch ssania. Stało się bodźcem warunkowym.
W 1931r.Marquis zademonstrował proces warunkowania klasycznego u noworodków.
Włączał on brzęczyk na krótko przed albo dokładnie w momencie , gdy podawano dzieciom butelkę. Już po ośmiu dniach zaobserwowano ruchy ssania oraz stan zwiększonej aktywności w odpowiedzi na dźwięk, któremu towarzyszyło jedzenie.
Konkluzja : „ systematyczny trening ludzkiego niemowlęcia można rozpocząć od urodzenia.
Wielu badaczy uważa ,że warunkowanie klasyczne może być przyczyną powstawania wielu fobii( nieuzasadnionych lęków).
Jeśli dziecko doświadczy strachu w obecności psa, może wytworzyć się długotrwały lęk przed tymi zwierzętami.
Warunkowanie klasyczne odgrywa istotną rolę w rozwoju reakcji emocjonalnych.
Na przykład rzeczy albo ludzie znajdujący się w obecności nawet bardzo małego dziecka, gdy czuje się ono szczęśliwe i zadowolone, stają się bodźcem warunkowym wywołującym analogiczne uczucia w życiu późniejszym.
Na podobnej zasadzie osoby lub rzeczy skojarzone z nieprzyjemnymi, stresującymi uczuciami mogą stać się bodźcem warunkowym uczuć złości i lęku w przyszłości.( za Psychologią rozwojową w zarysie).
Jakie jeszcze istotne pojęcia są związane z warunkowaniem klasycznym, które są jednocześnie wyższymi czynnościami nerwowymi człowieka.
GENERALIZACJA BODŹCA
Co to oznacza?
We wczesnych stadiach wytwarzania reakcji warunkowej wiele bodźców podobnych do właściwego bodźca będzie wywoływać reakcję warunkowa np. podobny dźwięk dzwonka dźwięk świdra, wiertarki itp. Jest to jak gdyby „ mylenie bodźca”. Dopiero w miarę postępów warunkowania jednostka ( niemowlę, człowiek dorosły, zwierzę) reaguje coraz silniej tylko na bodźce zupełnie podobne do właściwego sygnału.
RÓŻNICOWANIE I HAMOWANIE
Początkowo organizm reaguje na wiele bodźców, które mogą mieć dla niego znaczenie sygnałowe ( jak powiedziane było powyżej), to jednak z czasem musi się on nauczyć różnicować bodźce, które są istotne, i nieistotne, a hamować reakcje na wszystkie inne bodźce nie związane z bezwarunkowym zdarzeniem bodźcowym.
Mówiąc w sposób prosty im łatwiejszy do odróżnienia sygnał, tym szybciej skupi na sobie uwagę.
WYGASZANIE
Związki bodźca i reakcji warunkowej nie są niezmienne. Ponieważ żyjemy w środowisku zmiennym zdarza się, że bodziec warunkowy nie sygnalizuje już ani korzyści ( jedzenie) ani niebezpieczeństwa, więc dalsze reagowanie na niego jest bezcelowe, nie pozwala nam adekwatnie funkcjonować i dlatego przestajemy powoli na niego reagować.
Takie reakcje zanikają gdy po bodźcu warunkowym wielokrotnie nie następuje bodziec bezwarunkowy.
Jak to rozumieć ?
Wracając do eksperymentu Pawłowa jeśli bodziec warunkowy - dzwonek będzie nadal prezentowany, ale nie będzie mu towarzyszyło podawanie jedzenia, to reakcja ślinienia się przestanie występować (zostanie wygaszona)
Jeśli dziecko będzie się rozwijało to zmieniają się formy jego żywienia a także pozycje w jakich je , a więc odruch warunkowy ssanie przestanie się pojawiać tylko dlatego, że dziecko zmieniło pozycję.
Reakcje te nie znikają jednak na zawsze. Wygaszanie jest szczególnym przypadkiem hamowania i kiedy po okresie „odpoczynku” od bodźca , zostanie on ponownie wprowadzony to reakcja na bodziec warunkowy powraca. Nazywa się to spontanicznym odnowieniem.
( porównanie do komputera, wygaszacze , komenda odśwież).
Tutaj należy wspomnieć o tym, że warunkowanie, wygaszanie i związane z nimi reakcje ludzkie mają swoje konsekwencje w postaci wpływu jaki dzięki nim mamy na środowisko.
Niemowlę potrafi płakać i nie trzeba go tego uczyć, płacz sygnalizuje dorosłym, że coś dokucza dziecku i trzeba mu pomoc. Dziecko jednak uczy się wkrótce, iż jeśli płacze to pojawiają się rodzice lub inni opiekunowie więc dziecko może używać płaczu do zwrócenia na siebie uwagi, zdobycia towarzystwa itp. dziecko uczy się, że płacz jest skuteczny.
Dzieci wychowywane w domach dziecka rzadziej płaczą ponieważ personel dużo rzadziej reaguje na ich płacz.( Psychologia i życie).
Jak to wygląda w życiu dorosłym?
Wyobraźcie sobie, że bierzecie prysznic pod przyjemnie ciepłą wodą, kiedy w sąsiedniej toalecie ktoś spuszcza wodę, i następuje spadek ciśnienia wody zimnej w wyniku czego na plecy leje się wam wrzątek, parząc skórę.
Po chwili wszystko powraca do normy i woda której używasz jest przyjemnie ciepła. Do czasu! Znowu ktoś spuszcza wodę i następuje spadek ciśnienia zimnej wody i na plecy leje się wrzątek.
Następuje skojarzenie między spadkiem ciśnienia wody zimnej a wzrostem jej temperatury pod prysznicem. Jeśli te zależności - zmiany następowały by dostatecznie często zaczynamy spostrzegać pierwsze zdarzenie jako zapowiedź drugiego (dzwonek - jedzenie).
Teraz pytanie co zrobimy z taką informacją?
- nie bierzemy jej pod uwagę i zostajemy pod prysznicem?
- uciekamy gdy tylko nastąpi spadek ciśnienia?
Musimy nauczyć się jaka reakcja będzie przystosowawcza w danej sytuacji.
Może być to ucieczka spod prysznica ale może to być zapobieżenie w rożny sposób całej sytuacji.
Pewien żołnierz rozwiązał ten problem w koszarach w których przebywał.
„ Gdy kilkakrotnie zostałem poparzony musiałem coś z tym zrobić”
Wynalazł on zbiornik zabezpieczający, który zamontował ponad główką natrysku, eliminując w ten sposób niebezpieczeństwo związane z koszmarną kąpielą. W zbiorniku tym gromadzi się tyle wody, aby zapobiec przejściu fali ukropu przez natrysk podczas spłukiwania toalety.( za Psychologia i życie).
W ten sposób warunkowanie klasyczne począwszy od niemowlęcia do wieku dorosłego uczy nas spostrzegania związków czasowych ( odruch orientacyjno badawczy), a co za tym idzie zachowań przystosowawczych, a nawet wynalazczych.
U człowieka istotnym elementem jest mowa, która także podlega warunkowaniu przez skojarzenie bodźca z dźwiękiem.
Dziecko najpierw uczy się pokazywać rzeczy i siebie także, a osoby dorosłe wymawiają słowo, które symbolizuje tą rzecz. Po pewnej ilości powtórzeń następuje skojarzenie przedmiotu ze słowem go symbolizującym.