POLONIJNA PRASA, gazety i czasopisma, wyd. za granicą przez Polaków lub osoby pol. pochodzenia, dla Polaków i środowisk polonijnych; do prasy polonijnej można także zaliczyć czasopisma obcojęzyczne kierowane do społeczeństw i elit polit. z zamiarem kształtowania ich opinii o sprawach pol.; nie uznaje się za prasę polonijną: czasopism dla Polonii i o Polonii wyd. w kraju, czasopism obcojęzycznych wyd. przez pol. instytucje rządowe dla cudzoziemców oraz periodyków wyd. przez emigrację po powstaniach 1830 31, 1848 i 1863 64. Za początek prasy polonijnej można uznać ukazanie się 1870 czasopisma Orzeł; Polski (Washington, stan Missouri, USA), wyd. w środowisku emigrantów zarobkowych (osadników), chociaż już wcześniej, 1863 65, ukazywało się Echo z Polski (Nowy Jork). W tym czasie nastąpił upadek prasy emigracji popowstaniowych, a 1879 pojawiła się Równość (Genewa), pierwsze czasopismo nowych fal emigracji politycznej. Od ok. 1880 prasa emigracji polit. stanowiła mniej niż 10% prasy polonijnej w tym znaczny udział miały obcojęzyczne wydawnictwa propagandowe z 1914 18; po 1918 ukazywały się tylko nieliczne pisma (gł. komunist.). Do 1939 prasę polonijną stanowiły przede wszystkim wydawnictwa emigracji zarobkowej ponad 1000 tytułów oraz różnych środowisk czasowych przesiedleńców z 1914 18 (np. w Rosji ok. 150 tytułów). Zasadniczą cezurą jest 1939: koleje II wojny świat. i sytuacja, która się po niej wytworzyła na ziemiach pol. spowodowały powstanie wielu czasopism emigracji wojsk., polit. i przesiedleńczej; o ile 1870 1939 ukazało się ok. 1600 1700 tytułów, o tyle w czasie samej tylko wojny (do 8 V 1945) było ich ok. 900, 1945 73 zaś (dla lat następnych brak szczegółowej bibliografii) ok. 2 tysięcy. Od wybuchu II wojny świat. do chwili obecnej ukazywało się więc łącznie ponad 3 tys. tytułów, czyli ok. 2 razy więcej niż w poprzednich 70 latach. Zmianie uległo też rozmieszczenie ośr. wydawniczych prasy polonijnej przed 1939 ukazywała się w ok. 20 państwach (w tym w 6 ościennych i 6 w Europie Zach.), w okresie następnym zaś w ponad 50 państwach i terytoriach kolonialnych (w tym w 14 w Europie Zach., 9 Afryce, 9 Ameryce Pd. i Środk., 6 na Bliskim Wschodzie). W okresie ok. 1943 ok. 1955 gł. ośrodek prasy polonijnej przeniósł się ze Stanów Zjedn. do Europy Zachodniej. Niemal wszystkie czasopisma zakładane 1939 45 były wynikiem migracji wojennych, dawna prasa polonijna stanowiła nie więcej niż ok. 1/5 całości, a 1945 50 jeszcze mniej; nowe czasopisma można uznać za periodyki emigracji polit.; mimo że ok. 1950 migracje wojenne przekształcały się w wychodźstwo stałe, prasa ich była uważana za prasę emigracji motywowanej politycznie. Po 1945 nastąpiło też upolitycznienie wielu czasopism dawnej emigracji, m.in. pod wpływem migrantów z lat wojny (polityków, publicystów, dziennikarzy) oraz poczucia ideologicznej obcości wobec systemu władzy w Polsce, choć ukazywały się czasopisma (np. Głos Ludowy, Detroit, zał. 1923) afirmujące ustrój Polski Ludowej. Przez cały niemal czas ukazywania się prasy polonijnej największym ośr. wydawniczym były Stany Zjednoczone. Od 1870 ukazało się tu ok. 1300 1400 tytułów, tutaj też zał. pierwszy dziennik polonijny (Kurier Polski, Milwaukee, 1888 1963). Szczytowy okres rozwoju prasy polonijnej w USA przypadł na lata 1925 36, kiedy to ukazywało się jednocześnie ok. 170 czasopism (w tym 15 dzienników) o łącznym nakładzie ok. 1,2 mln egzemplarzy. Do pierwszej generacji czasopism, które zyskały największą popularność, należały m.in., oprócz Kuriera Polskiego, Gazeta Polska (Chicago, 1873 1913, założyciel W. Dyniewicz) i Ameryka Echo (Toledo, 1889 1971, założyciel A.A. Paryski). Prasa polonijna w USA wyróżnia się trwałością ponad 85 lat ukazują się m.in. Gwiazda Polarna (Filadelfia, od 1902), Dziennik Polski (Detroit, od 1904), Dziennik Związkowy (Chicago, od 1908) i Gwiazda Polarna (Stevens Point, od 1908); najstarszymi czasopismami są: organ Związku Nar. Pol. Zgoda; (zał. 1881) i organ Zjednoczenia Pol. Rzymsko-Katol. Naród Polski (zał. 1888); w Nowym Jorku wychodzi Nowy Dziennik (od 1971). W 1974 ukazywało się ok. 100 tytułów o nakładzie ok. 660 tys. egz. (ogółem 43 grupy etniczne wyd. wówczas ok. 900 tytułów w nakładzie ok. 8,8 mln egz.). Prawie każda lokalna społeczność polonijna wydaje swoje czasopismo, np. Sokół Polski w Pittsburghu. Do najważniejszych zmian zachodzących w prasie polonijnej należy stopniowe wprowadzanie języka ang. pisma dwujęzyczne powstały już 1912, a 1974 ok. 35% prasy polonijnej drukowano w języku ang., ok. 30% zaś w 2 językach. Charakterystyczna była też zmiana proporcji między prasą informacyjną a czasopismami organiz. i specjalistycznymi, np. 1923 ta pierwsza stanowiła ok. 88%, a 1974 już tylko 28%. Głównym źródłem informacji dla Polonii stały się więc amer. mass media. Są to zmiany typowe dla prasy wszystkich grup etnicznych w USA. Kolejna pod względem wielkości i trwałości jest prasa polonijna we Francji, gdzie emigracja zarobkowa ma własne pisma od 1920, łącznie z prasą emigracji polit. (od 1881) ukazało się tam ponad 300 tytułów. Szczytowe lata rozwoju to 1935 38 (25 30 tytułów, nakład łączny ok. 120 tys. egz.). W okresie okupacji niem. wydawano ok. 50 60 czasopism konspiracyjnych. Najstarszym pismem Polonii był dziennik Narodowiec; wyd. 1909 88, z przerwami, początkowo w Herne w zach. Niemczech, następnie w Lens we Francji. Inne większe środowiska Polonii wydające prasę polonijną to Polonie: brazyl. pierwsze pismo ukazało się 1892 (Polak w Brazylii, Kurytyba, przekształcone 1920 w tyg. Lud), ogółem ok. 75 80 tytułów; westfalsko-nadreńska od pierwszego pisma zał. 1891 (Wiarus Polski, Bochum) do 1939 wydała ok. 50 tytułów; kanad. wydaje własne pisma od 1904 (Głos Kanadyjski, Winnipeg), łącznie ok. 130 tytułów; 1908 powstał tyg. Gazeta Katolicka (wyd. do 1951); najstarszy, ukazujący się do dziś jest Związkowiec (zał. 1932, oficjalny organ Związku Polaków w Kanadzie); argent. od 1913 (Echo Polskie, Buenos Aires) wydała ok. 80 90 tytułów (w tym większość po 1945); prasa pol. w W. Brytanii najbardziej zróżnicowana, z dużą liczbą czasopism partyjnych i polit. istnieje od 1940 i liczy ok. 450 500 tytułów; jej najważniejszym czasopismem jest Dziennik Polski i Dziennik Żołnierza. Główne pismo Polonii w Australii to Tygodnik Polski (1949 65 p.n. Tygodnik Katolicki, Melbourne) i Wiadomości Polskie (od 1942, Sydney). W Niemczech ZPwN wydawał Polaka w Niemczech (1926 39, Berlin), ważniejszymi czasopismami były: Dziennik Berliński (1897 1939, Berlin), Wiarus Polski (1891 1961, Bochum) i Narodowiec. W prawie każdym państwie eur. ukazywała się prasa polonijna, np. Kultura mas w Moskwie (red. B. Jasieński), Gazeta Polska w Bukareszcie (red. S.H. Zucker), czy też kolportowano prasę polonijną z krajów sąsiednich. Prasa polonijna przed 1939 stanowiły w zasadzie pisma informacyjne i organiz., czytane w obrębie danej grupy polonijnej, w okresie następnym powstała znaczna liczba czasopism opiniotwórczych (polit., społ.-kult.) oraz fachowych (m.in. hist.). Najważniejsze to m.in. tyg. Wiadomości Polskie Polityczne i Literackie (1940 44), wznowione pt. Wiadomości; (1946 81, Londyn), zał. i redagowane do 1970 przez M. Grydzewskiego jako kontynuacja Wiadomości Literackich, mies. Kultura; (Paryż), zał. i redagowany od 1947 przez J. Giedroycia, mający własną serię Biblioteka Kultury (od 1953) i kwartalnik Zeszyty Historyczne (od 1962), Aneks; (Londyn), redagowany przez A. Smolara (1973 90), oraz Dziennik Polski i Dziennik Żołnierza (Londyn) i Nowy Dziennik (Nowy Jork, od 1971). Znaczną aktywność wydawniczą przejawiała tzw. emigracja solidarnościowa 1982 89 (m.in. Kontakt; w Paryżu). Zmiany ustrojowe w Polsce i całym byłym bloku sowieckim nieznacznie wpłynęły na prasę polonijną pod względem ilościowym. Jeśli znaczenie jej maleje, to gł. z uwagi na procesy asymilacyjne, a także słabość organiz. środowisk najnowszych emigrantów zarobkowych. Zmiany te oddziałały natomiast na skupiska pol. w krajach ościennych, gdzie mogła powstać niezależna prasa polonijna (najliczniejsza na Litwie, m.in. od 1990 Kurier Wileński). Prasa polonijna odegrała w przeszłości znaczną rolę w procesach adaptacji Polonii w krajach osiedlenia, a równocześnie integrowała skupiska pol. i podtrzymywała tożsamość narodową. Wiele czasopism wniosło też b. duży wkład do kultury pol. i wpływało na postawy polit. społeczeństwa polskiego. Andrzej Paczkowski
Praca pochodzi z serwisu www.e-sciagi.pl <<<>>> Zacznij zarabiać http://partner.e-sciagi.pl
3