Dział konstrukcyjny w firmie
Działy konstrukcyjne są obecnie najbardziej rozbudowanymi komórkami w strukturze technicznego przygotowania produkcji, gdyż w nich koncentruje się znaczna część prac projektowych.
Organizacja działu konstrukcyjnego zależy przede wszystkim od:
wielkości przedsiębiorstwa,
ilości i rodzaju projektowanych wyrobów,
samodzielności działu konstrukcyjnego,
rodzaju powiązań komórek działu konstrukcyjnego z pozostałymi komórkami przedsiębiorstwa.
Liczba wyróżnionych sekcji i ich skład osobowy w poszczególnych przedsiębiorstwach, poza wyżej wymienionymi czynnikami, mogą być uzależnione także od przyjętej strategii rozwoju przedsiębiorstwa, np. od stopnia intensyfikacji prac B+R. W MŚP działy konstruktorskie są znacznie mniejsze (od kilku do kilkunastu osób), co powoduje konieczność łączenia funkcji i zadań wykonywanych przez pojedyncze stanowiska pracy lub komórki organizacyjne (najczęściej sekcje) w jedną całość. Upraszcza to zdecydowanie strukturę organizacyjną działu konstrukcyjnego, ale ogranicza też możliwości projektowania wysoko zaawansowanych technicznie wyrobów.
Poniższy opis organizacji działu konstrukcyjnego w firmie pochodzi z książki „Przygotowanie produkcji” Kazimierza Szatkowskiego (Wydawnictwo Naukowe PWN, 2008). Wykorzystanie za zgodą Wydawcy.
Główny konstruktor
Wraz z rozwojem komputerowych systemów wspomagania projektowania rośnie w przedsiębiorstwie rola konstruktorów, a maleje technologów, ponieważ ich prace są już w znacznej mierze wykonywane automatycznie. W związku z tym wzrasta także znaczenie głównego konstruktora.
Główny konstruktor realizuje następujące zadania:
współpracuje z działem marketingu i działem technologicznym w zakresie opracowywania założeń oraz planów długookresowych dotyczących produkcji nowych wyrobów i kierunków rozwojowych przedsiębiorstwa,
bierze udział w projektowaniu nowych wyrobów i oprzyrządowania,
uczestniczy w instalowaniu sprzętu i jego odbiorze,
odpowiada za realizację powierzonych zadań i przestrzeganie terminów,
reprezentuje dział konstrukcyjny wobec komórek nadrzędnych i instytucji zewnętrznych,
przedstawia szefowi działu technicznego potrzeby inwestycyjne, organizacyjne i szkoleniowe,
motywuje i ocenia podwładnych, wystawia wnioski w sprawie nagród i kar,
kontroluje postępy prac nad powstającą dokumentacją konstrukcyjną i zatwierdza ją,
dba o przestrzeganie zasad normalizacji, unifikacji i typizacji w projektowanych wyrobach,
kontroluje i zatwierdza ważne zmiany w dokumentacji konstrukcyjnej.
Przydatnym narzędziem do oceny przydatności pracownika do wykonywania konkretnego zawodu są badania kompetencji pracowniczych. Wskazane jest, żeby każdy pracownik był poddany dwukrotnemu badaniu kompetencji. Po pierwsze - z punktu widzenia przydatności dla całego przedsiębiorstwa (kompetencje ogólnofirmowe), po drugie - z punktu widzenia swojego stanowiska pracy (kompetencje stanowiskowe). Kompetencje ogólnofirmowe, choć mało istotne z punktu widzenia wykonywanej pracy, mogą mieć duże znaczenie przy wszelkiego rodzaju przesunięciach kadrowych w przedsiębiorstwie.
Sekcja wynalazczości i racjonalizacji
Sekcja wynalazczo-racjonalizatorska powinna być tworzona w przedsiębiorstwach prowadzących szeroką działalność innowacyjną, zarówno zorganizowaną, jak i spontaniczną. Jej skład osobowy powinien być dostosowany do zadań realizowanych przez przedsiębiorstwo z zakresu wynalazczo-racjonalizatorskiego.
Usytuowanie tej sekcji w strukturze organizacyjnej przedsiębiorstwa może być różne. W niektórych przedsiębiorstwach komórka ds. wynalazczości i racjonalizacji podlega bezpośrednio ścisłemu kierownictwu przedsiębiorstwa, np. prezesowi lub wiceprezesowi ds. technicznych. Z uwagi na potrzebę merytorycznego opiniowania składanych wniosków (projektów technicznych) potrzebni są specjaliści o wysokich i szerokich kwalifikacjach technicznych, dlatego komórki te w większości przypadków zlokalizowane są w działach rozwojowych lub ośrodkach badawczo-rozwojowych przedsiębiorstw.
Do typowych zadań tej sekcji należy:
prowadzenie własnych badań patentowych (szczególnie badań dotyczących czystości patentowej),
opiniowanie projektów wynalazczych i racjonalizatorskich,
wyznaczanie efektów ekonomicznych i wielkości wynagrodzenia należnego autorom projektów wynalazczych,
pomoc w rozstrzyganiu sporów między autorami projektów wynalazczych a zarządem przedsiębiorstwa,
pomoc w organizacji działalności wynalazczo-racjonalizatorskiej w przedsiębiorstwie,
propagowanie wiedzy wynalazczo-racjonalizatorskiej,
udzielanie pomocy prawnej autorom projektów wynalazczo-racjonalizatorskich.
W mniejszych przedsiębiorstwach zadania sekcji wynalazczości i racjonalizacji najczęściej wypełnia jedna osoba w postaci „rzecznika patentowego”.
Sekcja analiz i planowania produktu
Sekcja ta:
dokonuje analiz opłacalności ekonomicznej produkcji projektowanych wyrobów,
opracowuje budżet OBR-u z uwzględnieniem realizowanych projektów,
zapewnia odpowiednie środki finansowe na realizację nowych projektów,
opracowuje plany i harmonogramy prac projektowych,
koordynuje i kontroluje prace nad projektami nowych produktów,
planuje całościowe zagospodarowanie zasobów materialnych i niematerialnych (twórczych) w OBR,
sporządza raporty dotyczące projektów,
nadzoruje obieg dokumentów związanych z realizacją projektów.
Sekcja informacji technicznej
W dużych przedsiębiorstwach prowadzących systematyczne prace B+R konieczne jest zorganizowanie służb pozyskujących i opracowujących informacje techniczne przydatne konstruktorom w ich pracach projektowych. Zadaniem tych służb jest przeszukiwanie dostępnej literatury krajowej i zagranicznej w dziedzinie będącej obiektem zainteresowania przedsiębiorstwa po to, aby projektanci nie tracili czasu na poszukiwania interesujących ich informacji, a jednocześnie okresowo otrzymywali w odpowiednio przygotowanej formie zbiór najciekawszych informacji z wybranych branży przemysłu.
Utrzymanie tej sekcji i zaopatrywanie jej w najnowszą literaturę techniczną jest dość kosztowne, dlatego przedsiębiorstwa krajowe bardzo często z tej usługi rezygnują, przerzucając obowiązek pozyskiwania takich informacji na konstruktorów. Nie jest to dobre rozwiązanie, ponieważ barierą w pozyskiwaniu takich informacji mogą okazać się dochody osobiste konstruktorów.
Źródłami informacji dla tej sekcji mogą być:
czasopisma, biuletyny techniczne, krajowe i zagraniczne,
konferencje, sympozja, zjazdy naukowo-techniczne,
uważne śledzenie poczynań konkurentów, tzw. benchmarking,
obserwacja pracy własnych wyrobów znajdujących się w eksploatacji,
wyciąganie wniosków poeksploatacyjnych,
bezpośrednie kontakty towarzyskie,
współpraca z jednostkami B+R i technicznymi uczelniami wyższymi,
szkolenia i staże zagraniczne w wiodących firmach.
Sekcja konstrukcyjna
Sekcja ta:
opracowuje i nadzoruje dokumentację konstrukcyjną i odpowiada za jej aktualizowanie,
zleca i ustala terminy wykonania poszczególnych zespołów wyrobu dla wewnętrznych i zewnętrznych zespołów projektowych,
wykonuje obliczenia wspomagające prace projektowe z wykorzystaniem metod komputerowych,
uczestniczy we wdrożeniach i aktualizacji systemów CAD i CAE,
zajmuje się doradztwem technicznym dla klientów,
przygotowuje programy szkoleniowe i częściowo je prowadzi,
w przypadku dużych i złożonych urządzeń nadzoruje demontaż i przygotowanie do wysyłki, a także montaż urządzenia u klienta,
opracowuje i nadzoruje instrukcje do maszyn i urządzeń,
odpowiada za zgodność z normami CE.
Sekcja wzornictwa przemysłowego
Każde przedsiębiorstwo powinno dążyć do opracowania własnej, charakterystycznej szkoły wzornictwa przemysłowego. Z możliwościami tkwiącymi w nowoczesnym wzornictwie przemysłowym nie zawsze potrafią poradzić sobie jednostronnie technicznie myślący konstruktorzy, dlatego zespoły projektanckie warto powiększyć o tzw. designerów wywodzących się nierzadko z Akademii Sztuk Pięknych. Sekcje wzornictwa przemysłowego można spotkać w nowoczesnych przedsiębiorstwach starających się wyprodukować swój własny rozpoznawalny na rynku produkt i rozumiejących potrzeby współczesnego rynku i zachodzących na nim szybkich zmian.
Sekcja budowy i badań prototypów
Sekcje te w rozbudowanej postaci występują tylko w tych przedsiębiorstwach, które nie wdrożyły jeszcze nowoczesnych komputerowych technik szybkiego i wirtualnego prototypowania. Bez względu jednak na stan wykorzystania w praktyce tych technik, przedsiębiorstwa na ogół nie rezygnują całkowicie z wykonywania prototypów tradycyjnych, zwłaszcza jeżeli dotyczą one dużych i skomplikowanych wyrobów.
Różna jest także wielkość prototypowni - w niektórych przedsiębiorstwach może to być sekcja, a w innych prototypownia może mieć wielkość wydziału. Prototypownie na ogół są tym większe, im częściej przedsiębiorstwa wprowadzają nowe produkty na rynek.
Sekcja badań patentowych
Do zadań sekcji badań patentowych należy przede wszystkim prowadzenie badań czystości patentowej oraz studiowanie w miarę możliwości literatury patentowej. Badania czystości patentowej chronią przedsiębiorstwo przed naruszeniem praw własności przemysłowej, natomiast studiowanie literatury patentowej jest pomocne do ukierunkowania prac B+R w przedsiębiorstwie oraz określania trendu rozwoju techniki w danej branży przemysłu.
Badania patentowe prowadzą tylko duże przedsiębiorstwa zatrudniające odpowiednio do tego celu przeszkolonych pracowników. Od osób pracujących w tej sekcji wymaga się biegłej znajomości języków obcych i wiedzy z różnych dziedzin techniki. Mniejsze przedsiębiorstwa na ogół rezygnują z prowadzenia badań patentowych, a jeśli wystąpi pilna potrzeba przeprowadzenia takich badań, to są one zlecane odpowiednim firmom zewnętrznym, tzw. kancelariom rzecznikowskim, które biorą na siebie ryzyko poprawności takich badań.
Administrator sieci i systemów informatycznych
Do podstawowych zadań administratora sieci i systemów informatycznych należy:
instalowanie i konfiguracja sprzętu i oprogramowania,
współpraca z pozostałymi administratorami systemów,
usuwanie bieżących problemów w sieci,
prowadzenie audytu sieci (kto?, co?, kiedy?,
wykrywanie prób zmiany konfiguracji systemów przez nieuprawnione osoby),
decydowanie o zakupie sprzętu informatycznego,
wprowadzanie zmian, korekt i innych modyfikacji istniejącego oprogramowania bez przerw w pracy działu konstrukcyjnego,
optymalizacja wydajności sieci,
zabezpieczanie sieci zakładowej przed penetracją osób do tego niepowołanych,
prowadzenie szkoleń w zakresie zainstalowanego software'u.
Sekcja konstrukcyjna obsługi produkcji
Bieżąca obsługa produkcji polega na doskonaleniu konstrukcyjnym już produkowanych wyrobów. Najczęściej są to nieznaczne zmiany konstrukcyjne (zmiany kosmetyczne) poprawiające wygląd, eksploatację wyrobu lub ułatwiające jego produkcję, np. na wydziale montażu. Źródłem informacji o technologiczności konstrukcji i montażu są technolodzy wydziałowi, natomiast informacji o potrzebie zmian w samym wyrobie - dział marketingu zbierający informacje o potrzebach rynku.
Do podstawowych obowiązków konstruktorów obsługujących produkcję wyrobu należy:
ocena zgodności uzyskanych rozwiązań konstrukcyjnych z dokumentacją konstrukcyjną,
wyjaśnienie i likwidowanie wszelkich niezgodności w dokumentacji konstrukcyjnej,
wprowadzanie zmian konstrukcyjnych w produkowanym wyrobie np. wskutek wprowadzania nowych materiałów,
wprowadzanie zmian konstrukcyjnych w wyrobie pod dyktando rynku,
stałe dążenie do wprowadzania zmian konstrukcyjnych prowadzących do zmniejszania całkowitych kosztów produkcji,
współpraca z działem marketingu w celu zbierania informacji o eksploatowanych wyrobach od użytkowników,
współpraca z technologami wydziałowymi i pracownikami bezpośrednio produkcyjnymi.
Sekcja normalizacji
Sekcja normalizacji w przedsiębiorstwie spełnia dwa podstawowe zadania. Pierwsze polega na zaopatrywaniu, przechowywaniu i udostępnianiu konstruktorom wszelkich potrzebnych norm krajowych i zagranicznych niezbędnych do prowadzenia prac projektowych na potrzeby przyszłego produktu. Drugie - na tworzeniu własnych norm zakładowych, szczególnie wtedy, kiedy przedsiębiorstwo produkuje swoje własne, oryginalne wyroby i musi opracować program badań dla tych wyrobów.
Zarówno zaopatrywanie się w odpowiednie normy, jak i ich tworzenie może obecnie odbywać się drogą elektroniczną. Normy potrzebne do projektowania nowych wyrobów są najczęściej archiwizowane w systemach informatycznych typu PDM (zarządzanie danymi produktu), dlatego tradycyjne sekcje normalizacji działające na zasadzie bibliotek występują w przedsiębiorstwach obecnie dość rzadko. Konstruktorzy potrzebne im normy mogą bezpośrednio wywoływać z archiwum elektronicznego lub je dowolnie rozbudowywać.
Archiwum
Obecnie w przedsiębiorstwach wykorzystywane systemy dokumentacji konstrukcyjno-technologicznej nie występują w czystej postaci tj. tylko w postaci dokumentów papierowych lub tylko dokumentów tworzonych na drodze elektronicznej (dokumenty elektroniczne), dlatego biorąc pod uwagę przewagę jednych dokumentów nad drugimi w ich ogólnej strukturze, możemy je umownie podzielić dwie podstawowe grupy tj. na:
systemy dokumentacji papierowej,
systemy dokumentacji elektronicznej.
Przedsiębiorstwa organizujące prace projektowe w sposób tradycyjny do docelowej postaci systemu dokumentacji technicznej dochodzą stopniowo, realizując kolejne przedsięwzięcia projektowe. W przedsiębiorstwach tych dominuje dokumentacja papierowa, dlatego większą rolę przywiązują one do obiegu dokumentacji papierowej i prawidłowego sposobu zarządzania nią, niż do dokumentów elektronicznych. Systemy dokumentacji papierowej wykorzystują najczęściej małe i średnie przedsiębiorstwa (MŚP), nie prowadzące własnych prac B+R, dla których wdrożenie systemów CAD/CAM/CAE jest na ogół nieopłacalne.
Duże i nowoczesne przedsiębiorstwa organizujące prace projektowe w sposób współbieżny (Concurrent Engineering - CE), tworzące w krótkim czasie znaczną ilość dokumentacji w postaci elektronicznej, zainteresowane są wdrażaniem różnych odmian systemów dokumentacji elektronicznej. Najczęściej wykorzystywanym systemem informatycznym umożliwiającym budowę zaawansowanego systemu dokumentacji elektronicznej jest system PDM (Product Data Management).