STANY NADZWYCZAJNE:
STANY NADZWYCZAJNE → nadzwyczajne sytuacje funkcjonowania państwa. Związane są z reguły z różnego rodzaju kryzysami, w czasie których środki pozostające w dyspozycji parlamentu i rządu okazują się niewystarczające do przezwyciężenie zaistniałego zagrożenia.
S.Gebethner w art. „Stany szczególnego zagrożenia jako instytucja prawa konst.” zaproponował aby nazwą tą objąć wszelkie odmiany regulacji prawnych odnoszących się do terminów:stan wyjątkowy,wojenny, oblężenia, zagrożenia bezpieczeństwa państwa, klęski żywiołowej.
Genezaaa...
Kształtowanie się tej instytucji sięga republiki rzymskiej, której celem było stworzenie silnej władzy, która w wyjątkowych momentach zagrożenia byłaby zdolną do jej obrony i ochrony. W takiej sytuacji Senat powoływał DYKTATORA, miał do spełniania określone zadanie. Taka koncepcja przetrwała wiele wieków. DO niej nawiązywał Machiavelli, który widział w niej drogę: do wolności i równości społecznej, narzędzie ochrony ustroju rep. Środek służący dokonywaniu zmian instytucji politycznych w syt, gdy zwyczajne środki okazują się nie wystarczające. Rep. Rzym. Stała się wzorem dla późniejszych rozwiązań - „dyktatury klasycznej”
przejście od normalnego, parlamentarnego postępowania cechującego się podziałem władzy
poddanie organów wyko. Kontroli przez organy ustawodawcze
skupienie władzy przez określone organy wyk. Działające bez kontroli parlamentu.
Elementy łączące rozw. Republikańskie z regulacjami współczesnym
cel - utrzymanie niepodległości państwa i ochrona porządku konstytucyjnego
powołania dyktatora wg określonej konstytucyjnie procedury
określenie „z góry” terminu zakończenia dyktatury
oddzielenie dyktatora od osób dec. O jego bycie
To odróżniało dykt konstytucyjną od dykt absolutnej, zgodnej z teorią mon ograniczonej np. konst. Francuskie w XIXw. Przyznawały monarsze prawo podejmowania wszelkich koniecznych środków w interesie bezpieczeństwa państwa.
PRAWO KONIECZNOŚCI PAŃSTWOWEJ → NECESSITAS FRANGIT LEGEM ← powstało na gruncie prawa nimieckiego i praktyki w okresie monarchii konst. W dziejach państwa mają miejsca syt., których nie można rozwiązać „zwykłymi” środkami. Stan taki uprawniał władzę państwową do stosowania WSZELKICH,NIEZBĘDNYCH środków. A prawo to wynikało z uprawnienia państwa do zapewnienia sobie egzystencji i niepodległego bytu. Podobnie jak prawo obrony koniecznej tkwiło w prawie człowieka do samoobrony. Miała char. Naturalny i wymagało określenia w odpowiednich uprawnień władzy. Wyraźne przyjęcie w konst. Dopuszczalności,wynikających z tego prawa środków, zapobiegało naruszeniom ustawy zasadniczej i przeciwdziałało poczuciu lekceważenia prawa w społ.
Stany nadzwyczajne w tradycji RP:
Konstytucja z 3.05.1791r. Nie wypowiadała się wprost. Zawierała rozdział poświęcony sile zbrojnej. Sejm dec. O wojnie i pokoju. Możliwe było jego zwołanie w syt. Nadzwyczajnych:
gwałtownej potrzeby do prawa narodu, szczególnie w przypadku wojny ościennej
w przypadku wewnętrznego zamieszania groąącego rewolucją w kraju lub kolizją między magistraturami
w widocznym powszechnego głodu niebezpieczeństwie
w osierociałym stanie Ojczyzny po śmierci króla lub w niebezpiecznej jego chorobie.
Dekrety Naczelnika Państwa z 1919. 2.01. Naczelnik wydał dwa dekrety: o wprowadzeniu stanu wyjątkowego oraz o używaniu wojska w wypadkach wyjątkowych. Odtąd na wniosek MSW RM mogła stan wyjątkowy na czas nie dłuższy niż 3 msc, pod warunkiem, że zastosowanie innego środka nie przyniosło pożądanych skutków, i bezpieczeństwo publiczne było dalej zagrożone. MSZ mógł także wydawać rozporządzenia nadzwyczajne,a także ograniczać prawa obywateli. Np. rozporządzenie wprowadzające stan wyjątkowy w Wawie i powiecie wawskim ze względu na skomplikowaną syt. Gospodarczą, bezrobocie i wystąpienia rewolucyjne robotników
Rada Obrony Państwa. Powołana 1.07.1920 (wojna polsko-bolszewicka) przez Sejm. Miała podejmować dec. We wszystkich sprawach związanych z prowadzeniem wojny oraz z zawarciem pokoju, a także wydawaniem w tym zakresie niezbędnych rozporządzeń i zarządzeń.
Konstytucja marcowa..
Zawierała postanowienia o możliwości wprowadzenia stanu wyjątkowego i wojennego. W tych stanach zawieszano czasowo prawa obywatelskie. Mogło to nastąpić na obszarze państwa lub miejscowości, w której było to konieczne ze względu na bezpieczeństwo publiczne. W II RP stan wyjątkowy byłl wprowadzany 4 razy:
1922 - po zabójstwie Narutowicza
12.05 i 2.06 po zamachu Piłsudskiego
1.09 1939 po napaści hitlerowskiej
Stan wojenny (zgodnie z rozporządzeniem z 1928)mógł być wprowadzony przez Naczelnego Wodza tylko w czasie wojny, na obszarach objętych działaniami wojennymi. Wprowadzenie tego stanu stanowiło podstawę do czasowego zawieszenia:
praw obywatelskich
działalności sądów doraźnych
ograniczenia kompetencji władz adm.
Stan wyjątkowy. Przesłanki:
trwanie wojny
groźba jej wybuchu
rozruchy wewnętrzne
działania o char. Zdrady stanu
Pociągał za sobą możliwość czasowego zawieszenia lub ograniczenia praw obywatelskich
Konstytucja kwietniowa. Zwierała cały rozdział poświęcony stanom nadzwyczajnym, „Stan zagrożenia państwa”. Stan wojenny uzależniała od konieczności użycia sił Zbrojnych do obrony państwa. Zarządzał go Prezydent na obszarze całego państwa lub jego częścią. Ograniczano uprawnienia parlamentu, natomiast wzrost kompetencji głowy państwa i rządu np. prezydent mógł wydawać dekrety bez upoważnienia ustawowego we wszystkich dziedzinach z wyjątkiem zmiany konst. Stan wyjątkowy można było w wypadku zagrożenia państwa z zewnątrz,rozruchów wewnętrznych lub rozległych knowań o char. Zdrady stanu, zagrażających ustrojowi, bezpieczeństwu państwa, albo bezpieczeństwu obywateli.
Wojna obronna.
1.09.1939 - RM za zezwoleniem Prezydenta RP wprowadziła na obszarze całego państwa stan WYJĄTKOWY. W tym samym czasie Prezydent zarządził stan WOJENNY.
17.09 - Prezydent, rząd, a także Naczelny Wódz opuścili teryt. Państwa. Prezydent ogłosił zarządzenie o wyznaczeniu swojego następcy, którym po rezygnacji B Wieniawy-Długoszowskiego został W.Raczkiewicz
Jeden z pierwszych dekretów prezydenta dot. nieważności aktów prawnych władz okupacyjnych.
Przez cały okres wojny obowiązywał przep. Wprowadzone we wrześniu 1939r. Odnosiły się do obszaru okupowanego kraju, „podziemnych”struktur państwa oraz władz polskich urzędujących na emigracji.
17.12.1945r weszło w życie zarządzenie Prezydium KRN o uchyleniu stanu wojennego.
Mała konstytucja. Z 19.02. 1947
przywrócono urząd Prezydenta, który był najwyższym zwierzchnikiem Siły Zbrojnych państwa, za zgodą Sejmu mógł wypowiadać wojnę i zawierać pokój.
Wprowadzenie stanu wyjątkowego lub wojennego przez Radę Państwa w drodze zarządzenia, które podlegało zatwierdzeniu przez Sejm
Nie określała warunków materialnych wprowadzenia stanów,, ani terytorium obowiązywania,sposobu obwieszczania, wejścia w życie itp.
Wobec spraw nie uregulowanych w MK stosowano zasady zawarte w Konst. Marcowej
Konstytucja PRL z 22.07.1952r
postanowienia o stanie wojny mógł wydawać wyłącznie Sejm jedynie w razie dokonania napaści zbrojnej na PRL, albo gdy z umów międzynarodowych wynikała konieczność wspólnej obrony przeciwko agresji. Jeżeli sejm nie obradował to mogła podjąć takie postanowienie Rada Państwa.
Wyłącznie Rada Państwa mogła wprowadzić stan wojenny, jeżeli wymagał tego „wzgląd na obronność lub bezpieczeństwo państwa”
Stan wojenny rodził skutki jedynie w sferze stosunków w państwie, podczas gdy stan wojny, zarówno w odniesieniu do stosunków międzynarodowych jak i wewnątrz państwowych.
Stan bezpośredniego zagrożenia bezpieczeństwa państwa.
Nowa, nieznana dotychczas w Polsce postać stanu wojennego wprowadzona ustawą z dn.21.11.1967r.
Taki stan powodował następstwa w sferze stosunków wewnętrznych państwa, a zwłaszcza w dziedzinie praw i obowiązków obywateli oraz w funkcjonowaniu organów adm. państwa.
Ustawa określała jedynie jego skutki. Brak przep. Określających warunki materialne, oznaczenia organu uprawnionego do wprowadzenia i odwołania, oraz czasu jego trwania.
Można było wprowadzić w przypadku realnej groźby agresji zbrojnej na PRL, gdy nie doszło jeszcze do wojny
Wprowadzając ten stan państwo stwarzało sobie możliwość podniesienia stanu gotowości obronnej do najwyższego poziomu, co w pewnych syt. Mogło zapobiec wojnie.
MOBILIZACJA. Mogła ją ogłosić Rada Państwa w przypadku zagrożenia bezpieczeństwa państwa, w razie wybuchu wojny jej skutki prawne zamykał się w ramach powszechnego obowiązku obrony i były identyczne ze skutkami jakie przewidywała ustawa na wypadek wojny.
Stan wojenny 1981 - 1983.
z 12 na 13. 12.1981r. Z naruszeniem Konstytucji, Rada Państwa wprowadziła stan wojenny „ze względu na niebezpieczeństwo zagrożenia żywotnych interesów państwa i narodu, spowodowane upadkiem dyscypliny społecznej”
4 dekrety określały skutki wprowadzenia tego stanu. Regulowały one:
prawa i obowiązki obywatelskie
zasady postępowania w wypadkach nadzwyczajnych
funkcjonowanie administracji państwowej
funkcjonowanie gospodarki narodowej
Wprowadzenie stanu spowodowało:
czasowe zawieszenie lub ograniczenie niektórych praw obywatelskich np. nietykalności osobistej,nienaruszalności mieszkania,wolności słowa,zmiany w zakresie prawa pracy,podporządkowanie interesom państwa i narodu organów władzy, administracji państwowej oraz jednostek organizacyjnych gospodarki uspołecznionej, ustanowienie szczególnej odpowiedzialności obywateli za nieprzestrzeganie obowiązującego porządku prawnego)
WRON(wojskowa rada ocalenia publicznego) - pozakonstytucyjna instytucja polityczna, działająca w terenie poprzez komisarzy wojskowych będących organami Komitetu Obrony Kraju. Jej celem było oddziaływanie na organy państwowe w celu realizacje przez nie zadań stanu wojennego.
19.12.1982 r. Rada Państwa podjęła uchwałę ws zawieszenia stanu wojennego i stopniowo uchylano obowiązujące ograniczenia. Nowa instytucja prawna, odmienna niż stan wojenny,postać stanu nadzwyczajnego. Obowiązywała w okresie przejściowym do całkowitego zniesienia rygorów stanu wojennego.
22.07. 1983 - zniesienie stanu wojennego. Oznaczało to ustanie z mocy prawa dopuszczalności stosowania szczególnych regulacji prawnych, ustanowionych w okresie obowiązywania i zawieszania stanu wojennego.
→ to wszystko stworzyło warunki do podjęcia prób uporządkowania systemu prawnego w odniesieniu do stanów nadzwyczajnych. 21.07.1985 Sejm, uchwalił ustawę o szczególnej regulacji prawnej w okresie przezwyciężania kryzysu społecznoekonomicznego oraz zmianie niektórych ustaw. Utrzymywała szereg ograniczeń i nie pozwalała na pełne korzystanie z konstytucyjnie określonych praw.
Ustawa o stanie wyjątkowym z 5. 12. 1983r.
Wprowadzenie na czas oznaczony
na całym lub części teryt. PRL w razie zaistnienia klęski żywiołowej lub zagrożenia wewnętrznego bezpieczeństwa państwa.
Organem upoważnionym Rada Państwa, a w przypadkach nie cierpiących zwłoki jej przewodniczący
powodowało czasowe zwieszenie lub ograniczenie określonych w Konstytucji, umowach międzynarodowych i ustawach niektórych praw obywatelskich.
W przypadku wprowadzenia ze względu na klęskę żywiołową , os. fiz, jednostki państwowe, spółdzielcze, społeczne i samorządowe były zobowiązane do świadczeń osobistych i rzeczowych.
! po wprowadzeniu takie stanu funkcje adm. przejmował Komitet Obrony Kraju.
Znacznemu poszerzeniu uległ katalog czynów uznanych za przestępstwa bądź wykroczenia.
Rozwiązania prawne z okresu 1989 - 1997
Znowelizowana w 1989 Konst PRL przewidywała 3 postacie stanów nadzwyczajnych:
Stan wojny „Sejm może podjąć uchwałę o stanie wojny jedynie w razie dokonania zbrojnego napadu na RP, albo gdy z umów międzynarodowych wynika konieczność wspólnej obrony przeciwko agresji” W syt. Gdy Sejm nie obradował mógł to zrobić Prezydent.
Stan wojenny. Wyłącznie przez Prezydenta. Z względu na obronność lub na zewnętrzne zagrożenie bezpieczeństwa państwa. Mała Konst. Za jedyną przesłankę uznała istnienie zagrożenia zewnętrznego.
Stan wyjątkowy. W wypadku zagrożenia wewnętrznego bezpieczeństwa państwa lub wystąpienia klęski żywiołowej. Wprowadzić mógł Prezydent. Na części lub całym terytorium. NA czas oznaczony nie dłuższy niż 3msc. Zgodę na to wyrazić musiał Sejm. Stosowne zarządzanie mogło być wydawane z własnej inicjatywy prezydenta,na wniosek RM lub KOK. ! Prezydentowi przysługiwały istotne uprawnienia dot. możliwości użycia oddziałów i pododdziałów sił zbrojnych w razie zagrożenia bezpieczeństwa publicznego lub w syt. Niebezpiecznego zakłócenia porządku publicznego. Mógł podjąć taką dec. Wyłącznie na wniosek Prezesa RM w syt. Gdy użycie sił policyjnych okazałoby się niewystarczające.
Konstytucja z 1997r.
Wyróżniamy 3 typy stanów nadzwyczajnych:
WOJENNY
WYJĄTKOWY
KLĘSKI ŻYWIOŁOWEJ < novum
Znajdują się w konst.w roz. 11. Poza tym rozdziałem, dwa skojarzone z tymi stanami pojęcia:
stan wojny (roz. IV) → stan faktyczny w stosunkach międzynarodowych pomiędzy naszym państwem a innym państwem
czas wojny - w świetle art. 116 i 134 - oznacza czas trwania efektywnych działań wojennych
Zależność jest taka, że może trwać stan wojny bez czasu wojny, ale czas wojny bez stanu wojny nie np. Obecnie Korea Płn. - Korea Płn. = stan wojny ale bez czasu wojny, albo 18.02.1955r władze PRL postanowiły o uchyleniu stanu wojny podczas gdy czas wojny ustał 8v9.05.1945r.
Art.228 określa 6 zasad, które jednolicie odnoszą się do wszystkich typów stanów nadzwyczajnych. Są to aksjomaty ustawowych regulacji stanów nadzwyczajnych.
Zasada wyjątkowości (ust.1)
Którykolwiek z tych stanów może być wprowadzony jedynie w sytuacji szczególnego zagrożenia i tylko wtedy, gdy zwykłe środki konst. Okażą się niewystarczające.
Nie ma przesłanek do natychmiastowego wprowadzenia stanu.
Najpierw musi być zwalczony w inny sposób. Jak to nie pomoże to dopiero wtedy.
Zasada legalności (ust 2 i 3)
Podstawą dec. O wprowadzeniu stanu nadzwyczajnego może być wyłącznie ustawa, a właściwą formą specjalne rozporządzenie, którego podstawą jest sama konstytucja (rozporządzenie z upoważnienia konstytucyjnego).
Musi być podane do publicznej wiadomości.
Treść stanu nadz. Musi być szczegółowo określona ustawowo → muszą być określone zasady działania w szczególności organów wł. publicznej. Ustawowo określone granice dopuszczalnego ograniczenia praw i wolności człowieka i obywatela
art.233 określa prawa derogowalne i niederogowalne
stan nadzwyczajny nie ma charakteru absolutnego; (ust.4) „Ustawa może określić podstawy, zakres i tryb wyrównywania strat majątkowych wynikających z ograniczenia w czasie stanu nadzwyczajnego wolności i praw człowieka i obywatela”
zasada proporcjonalność (ust.5)
Ograniczenia praw i wolności jednostek muszą odpowiadać stopniu zagrożenia. Musielibyśmy uznać all niewspółmierne podejmowane środki w czasie stanu nadzwyczajnego jako nie znajdujące podstawy w konst.
Organy państwowe mają zmierzać do jak najszybszego przywrócenia normalnego funkcjonowania państwa. Pojawia się tutaj od razu zasada celowości „i powinny zmierzać” Celem jest dążenie za wszelką cenę do powrotu normalnego funkcjonowania państwa.
zasada ochrony podstaw systemu prawnego W czasie obowiązywania stanu nadzwyczajnego nie wolno zmieniać:
Konstytucji
Ordynacji wyborczych do Sejmu,Senatu, organów samorządu terytorialnego,
ustawy o wyborze Prezydenta RP,
ustawy o stanach nadzwyczajnych.
W czasie stanu nadzwyczajnego zostaje utrzymana funkcja ustawodawcza parlamentu. Monopol Sejmu zostaje zachowany. Dopiero jak Sejm nie może się zebrać na posiedzenie to Prezydent na wniosek RM może wydać rozporządzenie z mocą ustawy. „1.Jeżeli w czasie stanu wojennego Sejm nie może zebrać się na posiedzenie, Prezydent Rzeczypospolitej na wniosek Rady Ministrów wydaje rozporządzenia z mocą ustawy w zakresie i w granicach określonych w art. 228 ust. 3-5. Rozporządzenia te podlegają zatwierdzeniu przez Sejm na najbliższym posiedzeniu. 2.Rozporządzenia, o których mowa w ust. 1, mają charakter źródeł powszechnie obowiązującego prawa”
zasada ochrony organów przedstawicielskich (ust.7) „W czasie stanu nadzwyczajnego oraz w ciągu 90 dni po jego zakończeniu nie może być
skrócona kadencja Sejmu,
przeprowadzane referendum ogólnokrajowe,
nie mogą być przeprowadzane wybory do Sejmu, Senatu, organów samorządu terytorialnego oraz wybory Prezydenta Rzeczypospolitej,
a kadencje tych organów ulegają odpowiedniemu przedłużeniu.
Wybory do organów samorządu terytorialnego są możliwe tylko tam, gdzie nie został wprowadzony stan nadzwyczajny”
Jest to wyjątek od zasady kadencyjności. Nasza konst. Opiera się na regule stabilności kadencji (4 lata) Jest to jedyny wyjątek! Jedna z konsekwencji ustrojowych związanych ze stanami nadzwyczajnymi.
Stan wojenny:
Istota polega na czasowym:
zwiększeniu uprawnień władzy wykonawczej,jej koncentracji
zawieszeniu określonych praw i wolności obywatelskkich
organiczeniu uprawnień władzy ustawodawczej
zwiększenie uprawnień i roli Sił Zbrojnych
wprowadzenie sądownictwa szczególnego.
Może być wprowadzony przez Prezydenta na wniosek RM. Gł. państwa po rozpatrzeniu wniosku wydaje rozporządzenie o wprowadzeniu stanu wojennego lub postanawia odmówć wydania. Rząd i prezydent są zobowiązani do ścisłej współpracy w tym zakresie,a ich ocena syt. Musi być zbieżna. Prezydent może też wprowadzić stan bez wniosku RM.
3 przesłanki:
zewnętrzne zagrożenie państwa. (oceny dokonuje RM i Prezydent)
Dotyczy przede wszystkim zagrożenia o charakterze militarny (świadczy o tym sama nazwa „stan wojenny” jak również instytucja mobilizacji i użycia Sił Zbrojnych -art. 136.
stan szeroko rozumianego konfliktu interesów pomiędzy RP a innym państwem Powinien być poprzedzony zerwaniem rozmów i stosunków międzynarodowych a także podjęciem działań obejmujących własne Siły Zbrojne np. Mobilizacja,manewry wojskowe.
Terroryzm - różnie umotywowane ideologicznie, planowane i zorganizowane działanie pojedynczych osób lub grup, skutkujące naruszeniem istniejącego porządku prawnego,podjęte w celu wymuszenia od władz państwowych i społeczeństwa określonych zachowań i świadczeń. Działa łanie te realizowane są z całą bezwzględnością za pomocą różnych środków np. przemoc fizyczna,użycie broni i ładunków wybuchowych w celu nadania im rozgłosu i celowego wytworzenia lęku w społeczeństwie. Pojawia się wiele konwencji dot. tego zaganiania np. konwencja o zakazie brania zakładników,konwencja o zwalczaniu terrorystycznych zamachów bombowych, konw. O zwalczaniu finansowania terroryzmu.
zbrojna napaść na terytorium RP
Konst. I ustawa nie precyzują tego, dlatego tez uznaje się, że będzie to każde naruszenie granic państwa.
zobowiązania RP na mocy umów międzynarodowych do wspólnej obrony przeciwko agresji.
Wprowadzenie:
Rozporządzenie o stanie wojennym nabiera mocy prawnej bezpośrednio po podaniu go do publicznej wiadomości Nie później niż 48h od jego podpisania Prezydent ma obowiązek przestawić je Sejmowi do zatwierdzenia. Sejm rozpatruje je niezwłocznie, zatwierdza v uchyla bezwzględną większością w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. MSZ jest obowiązany do notyfikacji faktu wprowadzenia i przyczyn Sekretarzowi Gen. ONZ i SG RE. Nie wyznaczono czasowych granic jego obowiązywania. Wprowadzenie tego stanu nie jest równoznaczne z ogłoszeniem mobilizacji, która wymaga wydania oddzielnego rozporządzenia.
Organy władzy publicznej w stanie wojennym.
W razie konieczności obrony państwa, obroną tą ma kierować Prezydent RP we współdziałaniu z RM.
Szczególne uprawnienia PREZYDENTA:
decyduje o przejściu organów władzy publicznej na określone stanowiska kierowania,
decyduje o stanach gotowości bojowej sił zbrojnych
określa zadania Sił Zbrojnych na ten czas
na wniosek Premiera, mianuje NACZELNEGO DOWÓDCĘ SIŁ ZBROJNYCH
Zadania RZĄDU:
decyduje o uruchomieniu systemu kierowania obroną państwa
decyduje o przejściu na wojenne zasady działania organów władzy publicznej
dec. O ewentualnym przekazaniu określonych kompetencji organów władzy publicznej w strefie bezpośrednich działań wojennych organom wojskowym
WOJEWODA:
kieruje realizacją zdań obronnych na terenie województwa. W przypadku braku dostatecznej skuteczność Premier byłby uprawniony do zawieszenia organów adm. publicznej i samorządu tery. W działalności. Wniosek może wojewoda.
NACZELNY DOWÓDCA SIŁ ZBROJNYCH:
podlega bezpośrednio Prezydentowi RP
dowodzi siłami zbrojnymi, ciekaweeee...
zadania wykonuje z chwilą mianowania o ile Prezydent nie określi innego terminu
Ograniczenia wolności i praw:
zawieszenie prawa do strajku
wprowadzenie cenzury prewencyjnej
kontrola treści korespondencji telekomunikacyjnej i rozmów telefonicznych
ograniczenie organizowania zgromadzeń, imprez o char. Masowym,
możliwość wprowadzenie reglamentacji
ograniczenie lub całkowity zakaz przewóz osób w transporcie drogowym, kolejowym,lotniczym,
Ustawa dopuszcza możliwość nakładania na przedsiębiorców dodatkowych zdań na rzecz obronności państwa, bezpieczeństwa i zaopatrzenia ludności,a także spełnienia świadczeń osobistych i rzeczowych. Mogą dot. np. dostaw określonych produktów rolno-spożywczych, upraw wskazanych gat. roślin, zajęcie nieruchomości niezbędnej dla Sił Zbrojnych.
Nieprzestrzeganie przepisów prawa stanu wojennego,nie wykonywanie obowiązków związanych z ogłoszeniem i wprowadzeniem tej instytucji zagrożone jest postępowaniem karnym i postępowaniem ws o wykroczenia, prowadzonymi w trybie przyspieszonym.
Stan wyjątkowy... (ust. Z 21.06.2002r o stanie wyjątkowym)
związany jest z zaostrzeniem sytuacji wewnętrznej w państwie, koniecznością utrzymania spokoju i bezpieczeństwa wewnętrznego lub z zagrożeniem bezpieczeństwa państwa
przesłanki:
zagrożenie konstytucyjnego ustroju państwa
zagrożenia bezpieczeństwa obywateli
zagrożenie porządku publicznego.
Zagrożenia tego rodzaju mogą być również spowodowane terroryzmem. Jest to zjawisko dynamiczne i przybiera różne formy działania. Często ma char. Lokalny, dlatego też przewidziano zastosowanie tej instytucji tylko na obszarze objętej takimi zdarzeniami, a dopiero gdyby to okazało się niewystarczające na terytorium całego państwa.
Cechą warunkują jest to, że zagrożenia te nie mogą być usunięte poprzez użycie zwykłych środków konstytucyjnych.
Początkowo łączony był ze stanem klęski żywiołowej.
wprowadzenie i obowiązywanie
wprowadzić może Prezydent na wniosek RM
na czas oznaczony, nie dłuższy niż 90 dni „przedłużenie stanu wyjątkowego może nastąpić tylko raz, za zgodą Sejmu i na czas nie dłuższy niż 60 dni”
rozporządzenie powinno określać przyczyny, czas trwania, obszar obowiązywania
Nie później niż 48h od jego podpisania Prezydent ma obowiązek przestawić je Sejmowi do zatwierdzenia. Sejm rozpatruje je niezwłocznie, zatwierdza v uchyla bezwzględną większością w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. Podawane do publicznej wiadomości w drodze obwieszczenia właściwego wojewody, przez rozplakatowanie w miejscach publicznych i w sposób zwyczajowo przyjęty na danym obszarze. MSZ jest obowiązany do notyfikacji faktu wprowadzenia i przyczyn Sekretarzowi Gen. ONZ i SG RE.
organy władzy publicznej.
Działania przywracające konstytucyjne ustrój państwa, bezpieczeństwo obywateli i porządek publiczny wykonują:
właściwy wojewoda jeżeli zasięga ogranicza się do obszaru lub części województwa
premier, gdy obejmuje więcej niż jedno województwo.
Prezydent na wniosek RM może postanowić o użyciu oddziałów i pododdziałów Sił Zbrojnych RP do przywrócenia normalnego funkcjonowania państwa, ale tylko w syt. Gdy dotychczas użyte siły i środki zostaną wyczerpane.
W przypadku, gdy organy gminy, powiatu, województwa nie wykażą się dostateczną skutecznością Premier na wniosek właściwego wojewody może zwiesić te organy w wykonywaniu zwykłych zadań. Wprowadza się wtedy ZARZĄD KOMISARYCZNY, który sprawuje mianowany przez premiera komisarz rządowy.
ograniczenia wolności i praw
dot. może osób fiz. zamieszkujących lub przebywających tymczasowo na danym terenie, a także os. prawnych i jedn. Organizacyjnych mających siedzibę lub prowadzących działalność na obszarze objętym tym stanem.
Możliwe jest zawieszenie prawa do
zgromadzeń,
strajków,
i innych form protestu
tworzenia i rejestracji nowych stowarzyszeń, partii politycznych,związków zawodowych, organizacji społeczno-zawodowych i innych dobrowolnych zrzeszeń i fundacji.
Dopuszcza się możliwość ODOSOBNIENIA osoby, w stosunku do której zachodzi uzasadnione podejrzenie, że będzie prowadziła działalność zagrażającą konstytucyjnemu ustrojowi państwa, bezpieczeństwu obywateli lub porządkowi publicznemu. Może nastąpić na podst. dec. Wojewody w postępowaniu wszczynanym na wniosek organów prokuratury, policji, straży granicznej,ABW, Żandarmerii Wojskowej v Wojskowych Służb Informacyjnych.
ROZMOWA OSTRZEGAWCZA, z osobą,w stosunku do której zachodzi uzasadnione podejrzenie, że nie będzie przestrzegać prawa stanu wyjątkowego.
NAKAZY i ZAKAZY, polegające na przebywaniu lub opuszczaniu danych miejsc, obiektów,itp.
Każda osoba przebywająca na obszarze, gdzie taki stan wprowadzono jest obowiązana do posiadania przy sobie dok. Potwierdzającego jej tożsamość.
Można wprowadzić ZAOSTRZONE ZASADY ODPOWIEDZIALNOŚCI KARNO - ADMINISTRACYJNEJ. Poszerzeniu ulega zakres czynów uznanych za wykroczenia.
Stan klęski żywiołowej (ust. Z 18.04.2002 o stanie klęski żywiołowej)
Wcześniej regulowana w ust. O stanie wyjątkowym.
KLESKA ŻYWIOŁOWA - katastrofa naturalna lub awaria techniczna, których skutki zagrażają bezpieczeństwu życia lub zdrowia dużej liczby osób, ich niezbędnemu zaopatrzeniu lub mieniu w wielkich rozmiarach, albo środowisku naturalnemu na znacznych obszarach, a pomoc i ochrona mogą być skutecznie podjęte tylko we współdziałaniu różnych organów i instytucji oraz specjalistycznych służb i formacji działających pod jednolitym kierownictwem.
Katastrofa naturalna → rozmaite zdarzenia związane z działaniem sił natury
awaria techniczna → gwałtowne i nieprzewidziane uszkodzenie lub zniszczenie obiektu budowlanego, urządzenia technicznego lub systemu takich urządzeń, których następstwem jest przerwa w ich używaniu lub utrata ich właściwości.
Przesłanki;
zapobieganie skutkom katastrof naturalnych lub awarii technicznych noszących znamiona klęski żywiołowej
usunięcie ich następstwa
Wprowadzenie & obowiązywanie
przez RM w drodze rozporządzenia<obszar, czas trwania,przyczyna, rodzaje koniecznych ograniczeń wolności i praw człowieka i obyw.>,z własnej inicjatywy lub na wniosek wojewody
na czas oznaczony, niezbędny dla zapobieżenia skutkom klęski żywiołowej lub ich usunięcia, nie dłuższy niż 30 dni, przedłużenie za zgodą Sejmu
zasadą jest 1-osobowe kierownictwo akcją ratowniczą
gmina - wójt/burmistrz/prezydent miasta
obszar większy niż 1 gmina - starosta
kilka powiatów - wojewoda
kilka woj. - MSW lub inny min. wyznaczony przez Premiera.
Organy władzy publicznej a stan klęski żywiołowej
WÓJT:
wydaje polecenia kierownikom jednostek organizacyjnych utworzonych przez gminę, ochrony przeciwpożarowej i innych
może się do nich zwrócić o wykonanie konkretnych, wskazanych czynności
W przypadku odmowy,opieszałości może zwrócić się do organu, któremu dana jednostka jest podległa. Wojewoda może zawiesić jest uprawnienia i wyznaczyć specjalnego PEŁNOMOCNIKA.
WOJEWODZIE podporządkowani są w zakresie działań ratunkowych:
organy i jednostki organizacyjne adm. rządowej i samorządu województwa
pododdziały i oddziały Sił Zbrojnych RP
Na szczeblu centralnym → Rządowy Zespół Koordynacji Kryzysowej ma służyć pomocą wójtowi, staroście i reszcie w wykonywaniu działań mających na celu zapobieżenie skutkom klęski żywiołowej lub ich usunięcia.
Na szczeblu terytorialnym → organy przy pomocy zespołów reagowania kryzysowego.
Kto uczestniczy w usuwaniu skutków klęski żywiołowej?
Państwowa Straż Pożarna i inne jednostki ochrony przeciwpożarowej
Policja
Straż Graniczna
Morska Służba Poszukiwania i Ratownictwa
państwowe urzędy, agencje, inspekcje,straże i służby
ewen. Można wykorzystać system Państwowego Ratownictwa Medycznego
Siły Zbrojne RP - w przypadku, gdy użycie innych sił i środków okaże się niemożliwe lub niewystarczające
Ograniczenia wolności i praw. Np.
przymusowe opróżnienie lokali i pomieszczeń
przymusowa rozbiórka budynków, ewakuacja
zakaz przebywania w określonych miejscach
reglamentacja pomieszczeń
zobowiązanie do poddania się badaniom lekarskim, leczeniu, szczepieniom ochronnym
zakaz organizowania masowych imprez, strajków, przemieszczania się ludności
można wprowadzić obowiązek świadczeń osobistych i rzeczowych np. udzielanie I pomocy, czynny udział w działaniach ratowniczych, oddanie do użytkowania posiadanych nieruchomości, rzeczy ruchomych, udostępnianie pomieszczeń, pełnienie wart
Zakres tych ograniczeń winien być każdorazowo określony w rozporządzeniu, zaś szczegóły dotyczące konkretnej osoby, w zarządzeniach lub decyzjach wójta v reszty. Dec. Mogą być ustanie i podlegają wykonaniu z chwilą ich wydania, doręczenia lub ogłoszenia.
Niezbędne ograniczenia wprowadzają odpowiednio:
wójt, starosta albo ich pełnomocnicy w drodze zarządzenia albo decyzji
wojewoda albo jego pełnomocnik - za pomocą rozporządzenia albo decyzji
Muszą zostać ogłoszone przez rozplakatowanie obwieszczeń w miejscach publicznych, ogłoszenie w lokalnej prasie.
Stan wojny
W polskiej doktrynie istnieją spory na temat prawnego charakteru stanu wojny.
Wyłącznie instytucją prawa międzynarodowego publicznego, a jego następstwa odnoszą się tylko do stosunków pomiędzy poszczególnymi państwami
odrębna instytucja prawna rodząca skutki prawne zarówno w w sferze prawa międzynarodowego jak i wewnętrznego
swoisty rodzaj stanu nadzwyczajnego zawierającego także aspekty międzynarodowego.
Nasz ustawodawca usytuował go poza rozdziałem dot. stanów nadzwyczajnych.
Art. 116 „Sejm może podjąć uchwałę o stanie wojny” (wojna - przeciwieństwo pokoju,char. Się prowadzeniem działań zbrojnych pomiędzy nieprzyjacielskimi państwami)
Podmiotem tego stosunku są państwa prowadzące walkę zbrojną, a przedmiotem sama wojna.
Skutki prawne jakie pociąga za sobą ogłoszenie stanu wojny:
zerwanie stosunków dyplomatycznych i konsularnych
zawieszenie obowiązujących umów międzynarodowych
Przesłanki:
zbrojna napaść na teryt RP
sojusznicze zobowiązania do wspólnej obrony przeciwko agresji.
Dec. O zawarciu pokoju/wypowiedzeniu wojny podejmuje Sejm, Jeżeli parlament nie możę zebrać się na posiedzenie to wtedy Prezydent. Luką jest natomiast brak przepisów określających warunki, skutki prawne i tryb wypowiedzenia wojny.
Na mocy art. 175 ust. 2 przewidziano możliwość ustanowienia i funkcjonowania sądów wyjątkowych, a także stosowania doraźnego trybu w postępowaniu sądowym. Mobilizacja przeprowadzana jest z mocy prawa.
Organy o charakterze szczególnym:
powołane w celu:
zapewnienia sprawnego funkcjonowania państwa
przezwyciężania potencjalnych kryzysów
przeciwdziałania ewentualnym zagrożeniom dla obywateli lub ich mienia
RADA GABINETOWA (art.141)
przewidziana jako instytucja łącząca najwyższe organy władzy wyko. Współdziałające w celu przezwyciężenia szeroko rozumianych kryzysów sytuacji w państwie. Powinna funkcjonować w przypadkach, gdy niezbędnym jest współdziałanie prezydenta z rządem w celu wypracowania optymalnej formy działania
zwoływana przez Prezydenta ws „szczególnej wagi” ← na podstawie tego określenia wnioskuje się, że odnosi się także do stanów nadzwyczajnych
rząd obradujący pod przewodnictwem prezydenta
nie przysługują jej żadne konkretne kompetencję
zwoływana sporadycznie, przeważnie w celu uzgodnienia stanowiska w kluczowych dla państwa sprawach, bądź wymiany opinii oraz w ogóle zasięgnięcia info o określonych, interesujących prezydenta sprawach.
Posiedzenia Rady Gabinetowej zwołane przez prezydenta Kaczyńskiego:
23 lutego 2006 - poświęcone programowi prac rządu w 2006 i zasad współpracy między rządem a prezydentem.
9 czerwca 2006 - poświęcone sytuacji w służbie zdrowia, problemowi bezrobocia, koordynacji działań w polityce zagranicznej i rządowej propozycja zmian w sposobie opodatkowania twórców.
14 stycznia 2008 - poświęcone polityce ochrony zdrowia.
28 października 2008 - poświęcone planom rządu odnośnie wprowadzenia w Polsce euro.
RADA BEZPIECZEŃSTWA NARODOWEGO:
Pojawiła się w Małej Konst. Z1992r.
Organ doradczy Prezydenta w zakresie zewnętrznego i wewnętrznego bezpieczeństwa państwa
miała zastąpić Komitet Obrony Kraju
przewidziana na wypadek wojny jako zalążek organu stanowiącego swoistą emanację parlamentu wyposażonego w kompetencje prawodawcze
Konst z 1997 → Rada - org. O kompetencjach doradczych w zakresie wewnętrznego i zewnętrznego bezpieczeństwa państwa.
Stany nadzwyczajne w konstytucjach innych państw. . .
FRANCEEEEE...
Konstytucja przewiduje 3 stany:
stan wojny - na podst. art. 35 konst, za zgodą parlamentu
stan wyjątkowy - na posiedzeniu RM (art. 36) Jego przedłużenie powyżej 12 dni wymaga zgody parlamentu
stan nadzwyczajny. Wprowadzany przez Prezydenta, który jest gwarantem niepodległości państwa oraz zawartych traktatów i umów międzynarodowych. 4 przesłanki
poważne i bezpośrednie zagrożenie instytucji Republiki
poważne i bezpośrednie zagrożenie niepodległości państwa
poważne i bezpośrednie zagrożenie integralności jego terytorium
zagrożenie wykonywania zobowiązań międzynarodowych
Równocześnie musi dojść do syt, w której funkcjonowanie władz publicznych zostało przerwane.
Nieostrość sformułowań → szeroki margines swobody interpretacyjnej. Swoją ocenę Prezydent winien skonfrontować z oceną przewodniczących obu izb parlamentu oraz przew. Rady Konst. - jest to konstytucyjny, formalny wymóg warunkujący zastosowanie środków o char. Szczególnym, z tym, że opinie nie są dla prezydenta wiążące.
Prezydent dysponuje pełną swobodą w doborze podejmowanych środków. Jedynym ograniczeniem jest obowiązkowa opinia Rady Konst.
W czasie obowiązywania s.n. Prezydent nie może rozwiązać Zgrom. Narodowego, które w tej syt. Z mocy prawa zbiera się na sesję nadzwyczajną. ZN może pociągnąć go do odpowiedzialności konst. W przypadku gdy uzna, że nadużycie przez niego uprawnień kryzysowych można zakwalifikować jako zdradę stanu.
W syt. Kryzysowej głowa państwa ma prawo wydawania dekretów, które są publikowane w dzienniku urzędowym - Journal Officiel. W czasie korzystania z nadzwyczajnych pełnomocnictw prezydent może regulować wszystkie sprawy poza zmianą konst., bez względu na to czy dotyczą one konstytucyjnego przedmiotu regulacji ustawy, czy też zakresu prawotwórstwa rządowego. Po wygaśnięciu pełnomocnictw, akty prezydenta jako „teksty w formie ustawy” mogą zostać uchylone lub zmienione przez parlament.
← krytyka doktryny, która zarzucała możliwość wprowadzenia legalnej dyktatury. Niechętny stosunek pogłębiły negatywne oceny ich stosowania z 1961r.
WŁOCHY:
Konstytucja dopuszcza dwa:
stan wojny
stan wyjątkowy (a właściwie wojenny)
Ad.1 Stan W O J N Y
dec. O jego wprowadzeniu mogą podjąć obie izby, ogłasza prezydent → char. Deklaratoryjny o skuteczności zwróconej ku zagranicy
w razie jego ustanowienia parlament udziela rządowi niezbędnych pełnomocnictw dla jego realizacji
wraz z wprowadzeniem wchodzi w życie prawo stanu wojny:
stosowanie kary śmierci
przedłużenie kadencji obu izby
ustanowienie szczególnych trybunałów wojskowych
Italia odrzuciła art. 11 Konst. Wojnę jako instrument zamachu na wolność innych ludów i środek rozwiązywania sporów międzynarodowych → dopuszczenie jedynie wojny obronnej!
Ad.2 Stan W Y J Ą T K O W Y
po uprzednim uzyskaniu zgody parlamentu dopuszcza się udzielenie rządowi pełnomocnictw do działania w obronie Republiki
w doktrynie pojawiają się wątpliwości co do obowiązywania ustaw z okresu państwa faszystowskiego,
dekret królewski z 1931r. → przyznawał cywilnym organom konst. Lub władzom wojskowym kompetencje w zakresie dec. O stanie wyjątkowym. Upoważniał MSW za zgoda premiera albo prefektów na mocy specjalnej delegacji do ogłaszania tzw. stanu niebezpieczeństwa publicznego - łagodna forma stanu wyjątkowego. Natomiast w syt. Wymagającej użycia wojska mogli ogłaszać stan wojny będący „cięższa” postacią stanu wyjątkowego.
dekrety królewskie z 1941 i 1938r. → dopuszczały stosowanie ustawy karnej wojskowej czasu wojny i ustawy o stanie wojennym w czasie pokoju.
Uprawnienia prezydenta:
zwierzchnik Sił Zbrojnych (ma raczej charakter ideowy i wynika z zasady prymatu władzy cywilnej nad wojskową, gdyż odpowiedzialność za całokształt spraw związanych z bezpieczeństwem i obronnością państwa ponosi Rada Ministrów)
przewodniczył Najwyższej Radzie Obrony
Funkcja zwierzchnika SZ pozostaje w ścisłym związku z przewodniczeniem NRO, dysponującej uprawnieniem do określania organizacji oraz koordynowania działalności na rzecz obrony państwa.
RUSSIA:
stanu wojennego
Przesłanki:
agresja przeciwko FR
wypowiedzenie wojny,
wtargnięcie lub napaść sił zbrojnych obcego państwa na terytorium lub siły zbrojne Federacji,
wszelkiego rodzaju akty użycia siły zbrojnej przeciwko suwerenności, niezawisłości politycznej i integralności terytorialnej państwa
bezpośrednia groźba zaistnienia takiej agresji
stanu wyjątkowego -
wyłącznie w przypadku wystąpienia bezpośredniego zagrożenia dla życia i bezpieczeństwa obywateli lub ustroju konst, których wyeliminowanie nie jest możliwe bez zastosowania środków o charakterze nadzwyczajnym
próby dokonania siła zmiany federalnego ustroju konst.
Zagarnięcie lub uzurpowanie sobie władzy
zbrojna rebelia
masowe rozruchy
akty terrorystyczne
konflikty którym towarzyszą akty przemocy stwarzające bezpośrednie zagrożenie dla życia i bezpieczeństwa obywateli
epidemie i epizootie powstałe na skutek awarii, zjawisk naturalnych, katastrof, klęsk żywiołowych i innych, które pociągnęły za sobą ofiary w ludziach, wyrządziły szkodę ludzkiemu zdrowiu lub środowisku naturalnemu, a także znaczne st raty materialne, albo zakłóciły warunki życia ludności, wymagające przeprowadzenia szeroko zakrojonych prac awaryjno-ratowniczych
Wprowadzenie i obowiązywanie:
dekretem prezydenta. Niezwłocznie musi poinformować o tym Radę Federacji i Dumę Państwową. Niezwłocznie ogłoszony, a następnie rozpatrzony przez Radę Federacji w ciągu 48h od chwili otrzymania (stan wojenny) i 72 (stan wyjątkowy) Dec. O zatwierdzeniu zapda zwykłą większością głosów ogólnej liczby członków Rady. W razie niezatwierdzenia dekretu traci on obowiązującą moc od następnego dnia,w którym została podjęta taka decyzja.