PROZA JERZEGO KRZYSZTONIA
BIOGRAFIA:
Jerzy Krzysztoń urodził się 23 marca 1931 w Lublinie. Dzieciństwo i wczesne lata szkolne spędził w Grodnie. W 1940 wraz z matką i bratem został wywieziony do Kazachstanu, gdzie uczęszczał do szkoły rosyjskiej. W 1942 wraz z armią Andersa został ewakuowany do Iranu. W latach 1944-1947 przebywał w Indiach, a następnie w Ugandzie, gdzie uczył się w polskiej szkole i działał w harcerstwie. W lipcu 1948 wraz z rodziną powrócił do Polski i Lublina. Tu w 1949 uzyskał maturę w Liceum im. S. Staszica i rozpoczął studia na KUL w zakresie filologii polskiej i angielskiej. W 1952 przeniósł się do Warszawy, gdzie pracował w Stowarzyszeniu Pax, w redakcjach Dziś i jutro oraz tygodniku Kierunki. Kontynuował nadal studia i w 1953 ukończył polonistykę, a w 1955 filologię angielską. W 1956 zmienił pracę i został kierownikiem Redakcji Słuchowisk Polskiego Radia.
Debiutował literacko w 1949 opowiadaniem Wspomnienia indyjskie, które weszło później w skład książki Opowiadania indyjskie (1953), poświęconej przeżyciom cywilnej ludności polskiej, która wyszła z ZSRR wraz z armią Andersa. Później napisał szereg opowiadań i powieści. Cenne są jego reportaże z pobytu w USA Skok w Eldorado (1967). W swej twórczości posługiwał się zróżnicowanymi formami literackimi, np. czarnym humorem, groteską i symbolizmem. Był też autorem licznych słuchowisk radiowych oraz tłumaczem powieści i opowiadań z języka angielskiego.
Posługiwał się zróżnicowanymi formami literackimi, np. tzw. czarnym humorem, groteską i symbolizmem.
W 1953 otrzymał nagrodę literacką młodych im. W. Pietrzaka, a wśród licznych nagród i wyróżnień za twórczość słuchowiskową - nagrodę Ministra Obrony Narodowej za cykl słuchowisk Polacy na frontach II wojny światowej. Odznaczony został m.in. Złotym Krzyżem Zasługi w 1974 oraz Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski - w 1982.
Zmarł 16 maja 1982 w Warszawie śmiercią samobójczą.
Prozę Krzysztonia można zaliczyć do prozy psychiatrycznej, u której źródeł tkwi dramat człowieka, psyche, w literackich obrazach atrofii świadomości, w analizie dewiacji, stanów granicznych, obiektem obserwacji bywają też późna starość, objawy paranoi, schizofrenii, “wyzwolenia” mistyczne unicestwiające człowieka, wyraz buntu przeciw grozie istnienia “w ogóle”, np. Obłęd.
Twórczość:
Opowiadania:
* Wspomnienia indyjskie (1949)
* Sekret i inne opowiadania (1956)
* Sandżu i Paweł (1959)
* Złote Gody (1965)
* Panna radosna (1969)
* Cyrograf dojrzałości (1975)
Powieści:
* Kamienne niebo (1958) - o powstaniu warszawakim
* Wielbłąd na stepie (1978) - o dzieciństwie spędzonym na ZSRR
* Obłęd (1979) - gorzka refleksja o współczesnym świecie, oparta na motywie choroby psychicznej
* Krzyż południa (1985) (wydana pośmiertnie)
Inne:
# Cykl reportaży z pobytu w USA Skok w Eldorado (1967)
# Słuchowiska radiowe:
* Rodzina pechowców (1958)
* Ten nieznajomy (1965)
* Chłopcy spod Verdun
* Sakramencka ulewa (1973)
"Obłęd"
Ta trzy tomowa powieść ( tom I "Tropiony i osaczony", tom II "Przywiązany do nasztu", tom III "Księżyc nad Epidaurem") to obraz człowieka, który popadł w obłęd, jego wyobraźni, postrzegania świata. Jest to na poły autobiograficzna książka, gdyż Krzysztoń po ciężkich przeżyciach także trafił do szpitala psychiatrycznego w Tworkach.
Pierwszy tom to 2 dni, w których poznajemy chorą psychikę głównego bohatera, Krzysztofa. ogólnie mówiąc facet ubzdurał sobie, ze należy do Międzynarodówki Mózgów, jest Tajnym Agentem Dobrej Woli i odbiera różne sygnały od swojego Czcigodnego Rozmówcy w tekstach piosenek, tytułach gazet itp... Rozpoznaje ludzi należących do organizacji, a także jej wrogów. Tom kończy się tym, że po próbie zamordowania żony i córki zostaje zabrany do zakładu. Dwa kolejne tomy to pobyt Krzysztofa w szpitalu. Poznajemy ten świat widziany jego oczami, jego wyobraźnią. Krzysztof spotka tam m. in. markiza de Sade czy Piłsudskiego. Poznamy także personel. I nie ma tu bezwzględnych pielęgniarek znęcających się nad pacjentami. Są za to urodziwe dziewczyny, którym bohater nadaje śliczne przydomki np. Cherubinek, Chochlik. Stopniowo do Krzysztofa zacznie docierać, co jest rzeczywistością, a co nie.
„Kamienne niebo”
Ma budowę niemal że dramaturgiczną. Prawie bez reszty wypełnia je dialog i monolog wewnętrzny sześciu osób. Postaci te charakteryzują się i obnażają same. Lakonicznością, kamiennie surowym stylem osiąga Krzysztoń maksimum charakterystyczności. Daje znakomite dialogi, które rozpoznajemy bez wskazywania rozmówców... Ale przede wszystkim w podziemnej tragedii rozwija się wątek filozoficzny: próba wartości, paradoks nadziei.
"Krzyż Południa"
To dalsze dzieje bohaterów "Wielbłąda na stepie", którzy w latach wojny znaleźli się z dala od swych domów, na azjatyckiej ziemi, zdani na dolę tułaczy. W barwnej, egzotycznej scenerii autor przedstawia przeżycia Polaków w Persji, skąd później - myśląc stale o powrocie do kraju - wyruszą na dalszą wędrówkę, do Afryki, Australii, Indii. Literacki zapis ich cierpień, rozterek, tęsknot i nadziei jest ostatnim w twórczości Jerzego Krzysztonia fragmentem rozległej panoramy polskiego losu. Wszystko, jak w "Wielbłądzie na stepie", pokazane jest w tej powieści oczami dorastającego w dramatycznych okolicznościach 13-letniego chłopca.