Prawo ochrony zdrowia
Źródła prawa w sferze ochrony zdrowia
Głównym celem systemu ochrony zdrowia jest zapewnienie bezpieczeństwa zdrowotnego państwa, realizowane przede wszystkim przez zaspakajanie indywidualnych i zbiorowych potrzeb zdrowotnych.
Prawo do ochrony zdrowia zapewnia obywatelom naszego kraju Konstytucja, która stanowi, że każdy ma prawo do ochrony zdrowia. Wszystkim obywatelom, niezależnie od ich sytuacji materialnej, władze publiczne zapewniają równy dostęp do świadczeń opieki zdrowotnej finansowanej ze środków publicznych. Szczególną opieką zdrowotną objęte są dzieci, kobiety ciężarne, osoby niepełnosprawne i osoby w podeszłym wieku. Ponadto władze publiczne zobowiązane są do zwalczania chorób epidemicznych i zapobiegania negatywnym dla zdrowia skutkom degradacji środowiska.
Sprawy z zakresu ochrony zdrowia szczegółowo uregulowane są w ustawach:
o zakładach opieki zdrowotnej,
o ochronie zdrowia psychicznego,
o służbie medycyny pracy,
o Państwowym Ratownictwie Medycznym
o Państwowej Inspekcji Sanitarnej,
o ochronie zdrowia przed następstwami używania tytoniu i wyrobów tytoniowych,
o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi
o powszechnym ubezpieczeniu zdrowotnym,
Prawo farmaceutyczne
Ponadto do źródeł prawa w sferze ochrony zdrowia należy szereg rozporządzeń wydanych przez ministra właściwego do spraw zdrowia, na podstawie delegacji zawartych w ustawach oraz obwieszczenia i zarządzenia tegoż ministra.
Organizacja i zadania administracji ochrony zdrowia
Z dniem 1 stycznia 1999 r przeprowadzono reformę administracyjną kraju, opartą na trójstopniowym systemie podziału terytorialnego, która spowodowała ustawowe przypisanie wielu zadań poszczególnym samorządom.
Realizacja spójnego systemu ochrony zdrowia w nowym modelu wymagała określenia obowiązków i zakresu kompetencji w strukturze jej organizacji, na poszczególnych szczeblach samorządowych.
W zakresie kompetencji Ministra Zdrowia pozostało sprawowanie kontroli i nadzoru nad organami i jednostkami podległymi i nadzorowanymi, których wykaz zawiera rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów w sprawie szczegółowego zakresu działania Ministra Zdrowia. Oraz obwieszczenie Ministra Zdrowia w sprawie wykazu jednostek organizacyjnych podległych lub nadzorowanych przez Ministra Zdrowia.
Zadania i kompetencje wojewody w zakresie ochrony zdrowia
Wojewoda jako przedstawiciel Rady Ministrów odpowiada za wykonywanie polityki rządu na obszarze województwa, w tym zapewnia współdziałanie wszystkich jednostek organizacyjnych administracji rządowej i samorządowej działających na obszarze województwa i kieruje ich działalnością w zakresie zapobiegania zagrożeniu życia i zdrowia.
Realizuje zadania z zakresu inspekcji sanitarnej przy pomocy wojewódzkiego inspektora sanitarnego, jako kierownika wojewódzkiej inspekcji sanitarnej wchodzącej w skład zespolonej administracji wojewódzkiej.
Z dniem 1 stycznia 1999 roku wojewoda przestał być organem założycielskim samodzielnych publicznych zakładów opieki zdrowotnej. W kompetencji wojewody leży natomiast prowadzenie rejestru zakładów opieki zdrowotnej, mających siedzibę na terenie województwa, oraz prowadzenie wojewódzkiego rejestr usług medycznych.
Do innych kompetencji wojewody należy:
wydawanie opinii w zakresie dotyczącym likwidacji samodzielnego publicznego zakładu opieki zdrowotnej,
delegowanie swoich przedstawicieli do rady społecznej powoływanej przy zakładzie opieki zdrowotnej,
zlecanie kontroli jednorazowej lub ciągłej pod względem medycznym,
powoływanie konsultantów wojewódzkich spośród specjalistów z poszczególnych dziedzin medycyny, farmacji oraz innych dziedzin mających zastosowanie w ochronie zdrowia.
Ponadto wojewoda może nałożyć na podmioty prowadzące transport sanitarny specjalistycznymi środkami transportu sanitarnego obowiązek wykonania dodatkowego zadania w przypadku katastrofy, epidemii, klęski żywiołowej albo w celu wykonania zobowiązań międzynarodowych.
Zadania i kompetencje samorządu terytorialnego w zakresie ochrony zdrowia
Wraz z wprowadzeniem w 1999 roku reformy ochrony zdrowia oraz nowego podziału administracyjnego kraju, samorządy województwa, powiatu i gminy stały się organami założycielskimi dla samodzielnych publicznych zakładów opieki zdrowotnej. Z pełnienia tej funkcji wynikają tzw. uprawnienia właścicielskie, wśród których można wymienić m.in.:
możliwość tworzenia, przekształcenia i likwidacji publicznego zakładu opieki zdrowotnej,
nadawanie statut zakładowi opieki zdrowotnej,
nawiązywanie z kierownikiem zakładu stosunku pracy,
delegowanie przedstawiciela do rady społecznej zakładu,
nadzór nad zakładami opieki zdrowotnej zgodnie z rozporządzeniem z w sprawie szczegółowych zasad sprawowania nadzoru nad samodzielnymi publicznymi zakładami opieki zdrowotnej i nad jednostkami transportu sanitarnego.
Zakres działania i pozostałe zadania samorządu terytorialnego określają ustawy:
o samorządzie województwa, zgodnie z którą samorząd województwa wykonuje zadania o charakterze wojewódzkim określone ustawami, w szczególności w zakresie promocji i ochrony zdrowia,
o samorządzie powiatowym, zgodnie z którą powiat wykonuje określone ustawami zadania publiczne o charakterze ponadgminnym w zakresie promocji i ochrony zdrowia,
o samorządzie gminnym, zgodnie z którą do zakresu działania gminy należą wszystkie sprawy publiczne o znaczeniu lokalnym, niezastrzeżone ustawami na rzecz innych podmiotów.
Szczegółowy zakres kompetencji samorządu województwa i powiatu w obszarze ochrony zdrowia określają inne ustawy, odnoszące się m.in. do takich zagadnień jak przeciwdziałanie alkoholizmowi, narkomanii, zwalczanie zagrożeń epidemiologicznych, zapewnienie dostępu do opieki ambulatoryjnej.
Do zadań samorządu województwa z zakresu ochrony zdrowia należy realizacja regionalnej polityki zdrowotnej na obszarze województwa, w tym w szczególności:
Ustalenie regionalnej sieci szpitali,
Poprawianie warunków dostępu do lecznictwa szpitalnego,
Stwarzanie warunków dostępu do wysokospecjalistycznego lecznictwa ambulatoryjnego,
Uchwalanie planu zabezpieczenia specjalistycznego lecznictwa ambulatoryjnego na obszarze województwa,
Planowanie polityki kształcenia w zawodach w ochronie zdrowia,
Inicjowanie i prowadzenie działań związanych z promocją zdrowia,
Współdziałanie z innymi podmiotami działającymi na rzecz ochrony zdrowia na obszarze województwa,
Ponadto, do zadań Samorządu Województwa należy zapewnienie wykonywania usług medycznych osobom nie objętym powszechnym ubezpieczeniem zdrowotnym przebywającym w domach pomocy społecznej prowadzonych przez samorząd województwa.
Do zadań powiatu w zakresie ochrony zdrowia należy:
Określanie lokalnych zadań i priorytetów w ochronie zdrowia,
Stwarzanie warunków dostępu do świadczeń specjalistycznego lecznictwa ambulatoryjnego wg lokalnych potrzeb przez sporządzanie przez samorządy planów zabezpieczenia opieki ambulatoryjnej,
Zapewnienie dostępu do transportu medycznego i sanitarnego,
Zapewnienie organizacji obowiązkowych szczepień ochronnych,
Prowadzenie działań związanych z promocją zdrowia, które mogłyby być realizowane również w ramach powiatowego centrum pomocy rodzinie,
Zapewnienie finansowania usług medycznych osobom nie objętym powszechnym ubezpieczeniem zdrowotnym, przebywających w domach pomocy społecznej prowadzonych przez powiat,
Zapewnienie usług z zakresu medycyny szkolnej w prowadzonych szkołach,
Oświata zdrowotna i wychowanie w warunkach sprzyjających zachowaniom prozdrowotnym w ramach prowadzonych szkół i placówek szkolno-wychowawczych.
Do zadań gminy z zakresu ochrony zdrowia należy:
Stwarzanie warunków do całodobowego dostępu do podstawowej opieki zdrowotnej z zakresu medycyny rodzinnej, usług pielęgniarskich, w tym usługi wykonywane przez pielęgniarki środowiskowe, położne środowiskowe i pielęgniarki praktyki oraz odpowiednich badań diagnostycznych,
Zapewnienie usług z zakresu higieny w prowadzonych szkołach, przedszkolach i żłobkach,
Oświata zdrowotna i wychowanie w warunkach sprzyjających zachowaniom prozdrowotnym.
Organizowanie i wspieranie działań profilaktycznych i promujących zdrowie.
Inne zadania z zakresu ochrony zdrowia o znaczeniu lokalnym.
Zakłady Opieki Zdrowotnej
Zakłady opieki zdrowotnej działają na podstawie ustawy o zakładach opieki zdrowotnej. Są to wyodrębnione organizacyjnie zespoły osób i środków majątkowych utworzone i utrzymywane w celu udzielania świadczeń zdrowotnych i promocji zdrowia. Zakład Opieki Zdrowotnej może być również utworzony w celu prowadzenia badań naukowych i prac badawczo-rozwojowych oraz w celu realizacji zadań dydaktycznych i badawczych w powiązaniu z udzielaniem świadczeń zdrowotnych i promocją zdrowia.
Zakładem opieki zdrowotnej, w myśl ustawy, jest:
szpital, zakład opiekuńczo-leczniczy, zakład pielęgnacyjno-opiekuńczy, sanatorium, prewentorium, inny nie wymieniony z nazwy zakład przeznaczony dla osób, których stan zdrowia wymaga udzielania całodobowych lub całodziennych świadczeń zdrowotnych w odpowiednim stałym pomieszczeniu,
przychodnia, ośrodek zdrowia, poradnia,
pogotowie ratunkowe,
laboratorium diagnostyczne,
pracownia protetyki stomatologicznej i ortodoncji,
zakład rehabilitacji leczniczej,
żłobek,
inny zakład, spełniający warunki określone w ustawie.
Zakład opieki zdrowotnej udziela świadczeń zdrowotnych ogółowi ludności, ludności określonego obszaru lub określonej grupie.
Publicznym zakładem opieki zdrowotnej jest zakład utworzony przez:
jednostkę samorządu terytorialnego,
państwową uczelnię medyczną lub państwową uczelnię prowadzącą działalność dydaktyczną i badawczą w dziedzinie nauk medycznych,
Niepubliczny zakład opieki zdrowotnej może być utworzony przez:
kościół lub związek wyznaniowy,
pracodawcę,
fundację, związek zawodowy, samorząd zawodowy lub stowarzyszenie,
inną krajową albo zagraniczną osobę prawną lub osobę fizyczną,
spółkę nie mającą osobowości prawnej.
Ustrój zakładu opieki zdrowotnej oraz inne sprawy dotyczące jego funkcjonowania, nie uregulowane w ustawie, określa statut, który zawiera w szczególności:
nazwę zakładu odpowiadającą zakresowi udzielanych świadczeń,
cele i zadania zakładu,
siedzibę i obszar działania,
rodzaje i zakres udzielanych świadczeń,
organy zakładu i strukturę organizacyjną,
formę gospodarki finansowej.
Statut zazwyczaj nadaje podmiot, który jest organem założycielskim dla tego zakładu. Zakład opieki zdrowotnej może rozpocząć działalność dopiero po uzyskaniu wpisu do rejestru.
Prawo do świadczeń zdrowotnych
Świadczeniem zdrowotnym są działania służące zachowaniu, ratowaniu, przywracaniu i poprawie zdrowia oraz inne działania medyczne wynikające z procesu leczenia lub przepisów odrębnych regulujących zasady ich wykonywania.
Świadczenia zdrowotne mogą być udzielane przez zakłady opieki zdrowotnej oraz przez osoby fizyczne wykonujące zawód medyczny lub przez grupową praktykę lekarską, pielęgniarek i położnych.
Żadne okoliczności nie mogą stanowić podstawy do odmowy udzielenia świadczenia zdrowotnego, jeżeli osoba zgłaszająca się do zakładu opieki zdrowotnej potrzebuje natychmiastowej pomocy z względu na zagrożenie życia lub zdrowia.
W celu zapewnienia właściwego poziomu i jakości świadczeń zdrowotnych, Minister Zdrowia określa standardy postępowania i procedury medyczne wykonywane w zakładach opieki zdrowotnej.
Organizację i porządek procesu udzielania świadczeń zdrowotnych w zakładach opieki zdrowotnej określa regulamin porządkowy.
Zgodnie z ustawą o powszechnym, ubezpieczeniu zdrowotnym, osobom ubezpieczonym przysługują świadczenia zdrowotne mające na celu: zachowanie zdrowia oraz zapobieganie chorobom i urazom, wczesne wykrywanie chorób, leczenie oraz zapobieganie niepełnosprawności i jej ograniczanie.
W celu realizacji tych uprawnień, kasa chorych zapewnia ubezpieczonemu w szczególności:
badanie i poradę lekarską,
badanie diagnostyczne
leczenie: ambulatoryjne, w domu chorego, szpitalne oraz w ramach pomocy doraźnej,
rehabilitacje leczniczą,
świadczenie pielęgniarskie,
opiekę nad kobietą w okresie ciąży, porodu, połogu i karmienia piersią niemowląt, opiekę prenatalną nad płodem i opiekę nad noworodkiem oraz wstępną ocenę stanu zdrowia i rozwoju niemowlęcia,
opiekę profilaktyczną,
zaopatrzenie w leki i materiały medyczne,
zaopatrzenie w przedmioty ortopedyczne oraz lecznicze środki techniczne,
orzekanie o stanie zdrowia,
opiekę paliatywno - hospicyjną,
świadczenia w środowisku nauczania i wychowania.
Prawa pacjenta
Zgodnie z ustawą o zakładach opieki zdrowotnej, pacjent ma prawo do:
świadczeń zdrowotnych odpowiadających wymaganiom wiedzy medycznej, a w sytuacji ograniczonych możliwości udzielenia odpowiednich świadczeń - do korzystania z rzetelnej, opartej na kryteriach medycznych procedury ustalającej kolejność dostępu do tych świadczeń,
informacji o swoim stanie zdrowia,
wyrażenia zgody na udzielenie określonych świadczeń zdrowotnych lub ich odmowy, po uzyskaniu odpowiedniej informacji, za wyjątkiem świadczeń zdrowotnych, których udzielanie bez zgody pacjenta regulują odrębne przepisy.
intymności i poszanowania godności w czasie udzielania świadczeń zdrowotnych,
umierania w spokoju i godności.
W zakładach opieki zdrowotnej przeznaczonych dla osób wymagających całodobowych lub całodziennych świadczeń zdrowotnych pacjent ma również prawo do:
dodatkowej opieki pielęgnacyjnej sprawowanej przez osobę bliską lub inną osobę wskazaną przez siebie,
kontaktu osobistego, telefonicznego lub korespondencyjnego z osobami z zewnątrz,
opieki duszpasterskiej.
W przypadku zagrożenia epidemicznego lub ze względu na warunki przebywania innych osób chorych w szpitalu kierownik zakładu opieki zdrowotnej lub upoważniony lekarz może ograniczyć prawo pacjenta do kontaktu osobistego z osobami z zewnątrz. Kierownik zakładu opieki zdrowotnej zapewnia dostępność informacji o prawach pacjenta.
W razie zawinionego naruszenia praw pacjenta, sąd może przyznać poszkodowanemu odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę na podstawie Kodeksu cywilnego.
W razie zawinionego naruszenia prawa pacjenta do umierania w spokoju i godności, sąd może, na żądanie najbliższego członka rodziny, innego przedstawiciela ustawowego lub opiekuna faktycznego, zasądzić odpowiednią sumę pieniężną na wskazany przez nich cel społeczny na podstawie Kodeksu cywilnego.
W zakładach opieki zdrowotnej przeznaczonych dla osób wymagających całodobowych lub całodziennych świadczeń zdrowotnych pacjent ma prawo przechowywać wartościowe rzeczy w depozycie zakładu opieki zdrowotnej.
Pacjent niezadowolony z poziomu usług zdrowotnych może złożyć skargę do Rzecznika Praw Pacjenta, Izby Lekarskiej, Kasy Chorych.
Przygotowano na podstawie:
art. 68 Konstytucji
ustawa o zakładach opieki zdrowotnej
(Dz. U. z 1991 nr 91 poz.408)
ustawa o powszechnym ubezpieczeniu zdrowotnym
(Dz. U. z 1997 nr 28 poz. 153
strony internetowe Ministerstwa Zdrowia - www.mz.gov.pl
2