TEMAT 6
Termin „dezorganizacja społeczna” jest używany dla oznaczenia stanu zakłócenia porządku społecznego, społecznej równowagi. Obejmuje on takie zjawiska, jak zmiana społeczna, nierównomierny rozwój kultury, nieprzystosowanie, dysharmonia, konflikt. Teoretycy dezorganizacji społecznej przyjmują założenie istnienia stanu ładu społecznego, co do którego istoty brak jest zgodności. Za prekursorów tego kierunku uważani są W.Thomas i F Znaniecki, którzy wskazują na zjawisko dezorganizacji społecznej wynikającej z konfliktu kultur - etnicznego etnicznego pokoleniowego.
Teorie dezorganizacji społecznej. 4 rodzaje:
1) Teoria opóźnienia kulturalnego, postulująca jako społeczeństwo zorganizowane takie, w którym kultura zmienia się równomiernie i zgodnie z rozwojem naukowym i technologicznym. Opóźnienie kulturalne równoznaczne jest z dezorganizacją społeczną. Twórcy: Elliott, Merrill. Jest ona bardzo ogólna; nie dostarcza ona bardziej szczegółowych kryteriów zgodności i równomierności rozwoju.
2) Teoria upatrująca model społeczeństwa zorganizowanego w społeczności przedindustrialnej, cechującej się stabilnością, kontaktami osobistymi jej uczestników i wysokim stopniem więzi między nimi. Twórca: Cooley. Życie społ. jest wg niego ograniczonym procesem, w którym oddziałują na siebie wzajemne jednostki i instytucje będące reprezentantami społeczeństwa. Sytuacja dezorganizacji społecznej ma miejsce wtedy, gdy instytucje przestają spełniać swoje podstawowe funkcje, tj. zaspokajanie potrzeb jednostek i jednoczesne ukierunkowywanie i kontrolowanie ich zachowań. Taki stan rzeczy, który nazywa się formalizmem, jest typowy dla społeczeństw nowoczesnych, zurbanizowanych i zindustrializowanych.
3) Koncepcja dezorganizacji społecznej jako stanu konfliktu między wartościami społecznymi. (Fuller, Frank, Meyers i inni)

4) Dezorganizacja wg Farisa
Teoria reprezentowana przez R. Farisa, w myśl której dezorganizacja społeczna jest to zakłócenie interpersonalnych związków funkcjonalnych w stopniu, który uniemożliwia wykonywanie akceptowanych zadań grupy. Objawy stanu dezorganizacji:
- dezorganizacja ról pełnionych przez danych członków grupy
- niepewność roli, niejasność wpływająca na zakłócenia koordynacji w działaniu. Zupełna harmonia wymagana jest w sytuacjach krytycznych; na co dzień organizacja społeczna toleruje pewien stopień niezgodności, nie zagrażający zakłóceniom podstawowych funkcji.
- spadek jedności i harmonii, rozumiany jako spadek znaczenia grup podstawowych - rodziny i sąsiedztwa, przy jednoczesnym wzroście kontaktów na tle specjalizacji zainteresowań.
- rozbieżność ról pełnionych przez tych samych członków organizacji społecznej.
- Niewypełnienie funkcji.
- Formalizm występujący często w starych, ustabilizowanych, sztywnych instytucjach. Zawierają one często procedury, których pochodzenie straciło ważność dla obecnej generacji i które działają dzięki sile osobistych przyzwyczajeń lub surowości instytucjonalnej
- Zanikanie znaczenia elementów sakralnych.
- Indywidualizacja zainteresowań i zadań. Nowoczesne społeczeństwo ocenia indywidualizm we wszystkich dziedzinach, począwszy od wyglądu zewnętrznego aż do sfery pojęć moralnych - wyżej niż konformizm.
- wzmożenie roszczeń do praw i wolności do stopnia naruszającego solidarność społeczną. Wraz z przełamaniem tradycji pojawiają się alternatywy i niezdefiniowane sytuacje w dziedzinie życia osobistego. Społeczność zezwala, aby każdy z jej członków żądał dla siebie jakichś praw w zakresie swobody poszukiwania własnej drogi życiowej, szczęścia, celów życia itp. Przy przekroczeniu pewnej granicy uprawnień naruszone zostają pewne zasady solidarności społecznej i pewne dobra społeczne
- wzrost zachowań hedonistycznych. W miarę wzrostu indywidualizacji i zmniejszenia się okazji do satysfakcji płynących z życia zbiorowego, coraz wyżej cenione są, zwłaszcza w społecznościach miejskich, przyjemności indywidualne, fizyczne.
- trudności semantyczne. Bariery językowe geograficzne, zawodowe, środowiskowe, grup wieku, wytwarzają konflikty i wrogość.
- wzajemna nieufność na tle politycznym, ekonomicznym, rasowym.
- zjawiska niepokoju i paniki objawiające się ucieczkami, włóczęgostwem, poszukiwaniem „ziemi obiecanej”, częstymi zmianami miejsca zamieszkania i pracy. Niepokojowi sprzyja brak informacji lub brak zaufania do informacji

Dezorganizacja psychiczna
Jednostka znajdująca się pod wpływem rozmaitych elementów dezorganizacji społecznej zaczyna - według tej koncepcji - wykazywać cechy heterogeniczności, indywidualizacji, dezintegracji i demoralizacji. Są one objawami dezorganizacji psychicznej, personalnej. Jak do niej dochodzi?
Człowiek uczestniczący w homogenicznej grupie społecznej odczuwa satysfakcjonującą pewność wynikającą z silnej więzi grupowej, co redukuje potrzebę indywidualności. Na zakłócenie tego stanu wpływają czynniki mające swe źródło w dezorganizacji społecznej. I tak - zakłócenie jedności kulturowej powoduje u jednostki objawy podobne do psychotycznych - poczucie, że różni się ona od swego otoczenia, że nie może być zrozumiana. Izolacja powoduje degenerację natury ludzkiej, przy czym izolacja w tłumie obcych może wywoływać równie dotkliwe uczucie samotności, jak zagubienie w dżungli. Niepewność statusu wynikająca zarówno zarówno z powierzchowności kryteriów przyznawania jednostce statusu przez grupę, jak i z trudności jednostki w jednoznacznym odbiorze informacji o własnym statusie - powoduje osłabienie pewności, zmniejszenie efektywności współdziałania, a w konsekwencji narastająca izolację. Zmiany i zamieszanie w obyczajach stwarzające trudności w unikaniu potępienia społecznego, brak harmonii rozbudzonych aspiracji i możliwości ich zaspokojenia - oto dalsze zjawiska pogłębiające dezorganizację osobowości. Jednostka zdezorganizowana z biegiem czasu traci poczucie odpowiedzialności i konwencjonalności, popada w przestępczość albo chorobę psychiczną, traci chęć życia.
rozpowszechnianych

TEMAT 7: Społeczeństwo dynamiczne wg Elliott i Merrill
M. Elliott i F. Merrill definiują dezorganizację społeczną dość niejasno - jako proces, w którym stosunki społeczne w grupach zostają rozbite.Organizacja i dezorganizacja - są to terminy względne, uzupełniające się, wyrażające dwa przeciwstawne aspekty tego samego funkcjonującego systemu.
We współczesnym, dynamicznym społeczeństwie struktura społeczna podlega procesom gwałtownych zmian. Statusy i role nie są jasno określone, wiele osób nie widzi jednoznacznie swego miejsca w społeczeństwie. Są one zmuszane do improwizowania nowych ról, co jest dla nich trudne, a często niebezpieczne. Społeczeństwo dynamiczne niesie więc w sobie czynniki własnej dezorganizacji. Co więcej- te same elementy, które czynią je dynamicznym, dezorganizują je.
W najbardziej statycznym społeczeństwie grupa dokonuje za jednostkę wyborów spośród wielu możliwości. W dynamicznym - człowiek jest zdany na siebie. Dalej - występuje niezgodność między oczekiwaniami związanymi z rolą i zakresem, w jakim mogą być one spełnione. Powoduje to pojawienie się niezgodnych z prawem sposobów ich realizacji, a społeczeństwo, w którym znaczna liczba ludzi usiłuje osiągnąć cele nielegalnymi metodami, znajduje się w stanie dezorganizacji.
Następnym zjawiskiem charakteryzującym społeczeństwo dynamiczne jest stwarzanie ludziom konieczności zachowań odmiennych od tradycyjnych. Autorki przywołują twierdzenie Parsonsa: gdy wiele osób napotyka niespodziewanie nowe dla nich sytuacje, wówczas społeczeństwo to staje się częściowo zdezorganizowane. Wówczas okazuje się, że duża liczba pozycji społecznych jest - dla chętnych - do zajęcia. Może aspirować do nich wiele osób nie posiadających specjalnego przygotowania. Rodziny self-made-man'ow często ulegają rozbiciu, występuje w nich alkoholizm; jest to skutek pochłonięcia całej energii człowieka przez jedną rolę. Z kolei - w tej sytuacji - wiele osób jest przygotowywanych do pełnienia ról, których części nigdy nie obejmuje

Temat 8: Rola dewiacji w procesach zmiany społecznej
Wiele podręczników przedstawia zjawiska patologii społecznej jako formy społecznie nieakceptowanych zachowań występujące w pewnej izolacji od głównego nutru życia społeczeństwa i jego przemian. Dynamiczne związki przejawów dewiacji społecznej z procesami rozwojowymi społeczeństwa są jednak niewątpliwe.
Zmiana społeczna dokonuje się różnymi drogami i różna bywa skala jej występowania. Podobnie, społeczna patologia czy dewiacja jest określana poprzez stosowanie różnorodnych kryteriów i przypisuje się jej różny zasięg, wiążąc ją z cechami jednostek, grup, instytucji, społeczeństw, czy wreszcie całej ludności. Wydaje się, że zarówno teorie zmian spontanicznych, jak i w znacznym zakresie koncepcje zmian planowych wiążą zmianę z reakcją negatywną na istniejący stan rzeczy, zdefiniowany społecznie jako patologiczny lub niesprawiedliwy. Nie mniej twierdzi się też nieraz, że to właśnie zmiana społeczna rodzi dewiację, wyzwala patologiczne reakcje społeczeństwa, sprzyja naruszeniom norm. Nie przeszkadza to innym badaczom ujmować dewiacji jako reakcji na stagnację, stabilizację społeczną - jest ona wtedy bodźcem, który wytycza i stymuluje określone zmiany społeczne. Inne jeszcze koncepcje przypisują dewiacji społecznej zgoła odwrotne: stabilizujące, podtrzymujące społeczną równowagę.

Koncepcja zmiany planowej, zmierza do realizacji stanów rzeczy uznanych za pozytywne. Zreferowane przez Kwaśniewskiego i Karczewskiego. W ich krótkim artykule założenia podejścia „wirtologicznego” są niezwykle przekonywującą propozycją oderwania się od tradycyjnego stylu wprowadzania zmian społecznych poprzez walkę ze stanami uznanymi za patologiczne. W miejscu niezwykle trudnej i rzadko dającej zadowalającej efekty strategii antagonistycznej - polegającej na walce z przejawami patologii, proponują oni skoncentrować więcej twórczej i organizacyjnej energii reżyserów zmiany społecznej na programie pozytywnym, upowszechniającym sprawdzone wzory uznane za najwłaściwsze, instytucje ocenione jako wzorowe najbardziej nagradzające typy społecznych interakcji itp. Dewiację rozumie się jako cechy, zachowania lub stany rzeczy traktowane jako „odmieńcze” - nie spełniające stereotypowych oczekiwań - w sensie negatywnym lub pozytywnym.
Klasycznym przykładem definiowania dewiacji jako nieuchronnej konsekwencji szybkich zmian społecznych jest koncepcja Durkheima, jak też amerykańskie teorie dezorganizacji społecznej. Jednak różnią się one zasadniczo swą genezą i warstwą filozoficzną. Ogólne przesłanki przyjęte przez Durkheima świadczą wyraźnie, że jest on wyznawcą ewolucyjnej teorii zmian społecznych. Niezależnie od możliwości chwilowych zakłóceń, ogólny kierunek rozwoju wiąże on ze wzrastającą specjalizacją funkcji i elementów, i ich wzajemnym uzależnieniem od siebie, wzmacniającym solidarność. Zakładając, że społeczeństwo winno kontrolować jednostkę, aby aspołeczne, pierwotne impulsy nie powodowały jej zachowaniami. Durkheim twierdził, że wszelkie kryzysy, jak i nawet pozytywne, lecz nagłe, przemiany ekonomiczne, muszą wywołać pewną, przejściową, dewaluację tych mechanizmów. Systematyczny proces wdrażania jednostek do życia społecznego kształtuje w określony sposób ich aspiracje i potrzeby. Regres ekonomiczny powoduje nagłe obniżenie zasobów materialnych i degradację szerokich kategorii społecznej. Muszą one obniżyć swe aspiracje, dostosować swe potrzeby do zmiennych warunków.
Amerykańskie teorie dezorganizacji społecznej związane z procesami gwałtownej urbanizacji i uprzemysłowienia tego kraju, charakteryzował bardzo konserwatywny stosunek do zmiany społecznej. Wspomniane procesy przynieść miały nieuchronnie upadek moralności harmonijnego współżycia i porządku społecznego, a w konsekwencji wzrost przestępczości, rozkwit patologii jednostkowej i grupowej.

Koncepcja tzw. zapóźnienia kulturowego - autor tej teorii William Ogburn, wskazał na wieczne zapóźnienie w procesach kulturowego przystosowania do materialnych przemian w społeczeństwie. Dało to podstawy dla nowego spojrzenia na zjawisko patologii i ich genezę. Thomas i Znaniecki tłumaczyli zjawiska dezorganizacji i dezorientacji wśród emigrantów ich chwilowym nieprzystosowaniem do warunków w społeczeństwie znacznie wyżej uprzemysłowionym i „zmodernizowanym” niż ich tradycyjne środowiska wiejskie, z których przybywali. Teoria ta zakłada, że zmiana pewnych elementów systemu wywołuje automatycznie procesy adaptacyjne prowadzące do przystosowania się do nich pozostałych elementów. Jest to proces ciągły, gdyż w okresie kulturowych zmian przystosowawczych dokonuje się dalszy postęp w dziedzinie wiodącej.
Integracyjna rola dewiacji - jej znaczenie dla umocnienia normatywnych standardów grupy, wzmacniania granic tolerancji sprzyjających solidarności grupowej, podsycania emocjonalnych związków między członkami grupy poprzez negatywne relacje w stosunku do „odszczepieńców” itp. Tak więc, dewiacyjne zmiany w zachowaniach grup i jednostek są wedle tej teorii czynnikiem stabilizującym , podtrzymującym status quo. Można również wysunąć hipotezę, że niejednokrotnie skierowanie znacznej części energii społecznej na walkę z patologią hamuje tempo przemian społecznych, ze względu na retrospektywny raczej niż prospektywny charakter polityki społecznej

---