Białecka-Pikul i Kantaruk. Rozwojówka, zajęcia 4.
Rozwój uwagi selektywnej
Jak rozwija się uwaga dzieci?
Najczęściej wymieniane aspekty uwagi w których obserwujemy zmiany związane z wiekiem:
- selektywność
- koncentracja
- trwałość
- podzielność
- przejście od przetwarzania wymagającego uwagi do przetwarzania automatycznego.
selektywność - zdolność do wyboru jednego bodźca, źródła stymulacji czy ciągu myśli kosztem innych.
Aktywne ignorowanie - pozwala na stłumienie części stymulacji, i reagowanie na wybrany bodziec, czyli dokonywanie selekcji. Uwaga selektywna = dwa procesy - selekcja ważnych informacji, odrzucenie nieważnych. Uwaga zapewnia selektywne spostrzeganie, jak również selektywne reagowanie (eliminację działań niespójnych lub niezgodnych tendencji do reagowania).
Uwaga dowolna jest wytworem wychowania. Sprawność ta kształtuje się w rozwoju. Podstawą rozwoju uwagi dowolnej jest kształtowanie się uwagi mimowolnej, ściśle powiązanej z odruchem orientacyjnym.
(odwołanie do tekstu Vasty - > odsyłam do drugiego streszczenia i odruchu orientacyjnego)
Johnston - przejście w spostrzeganiu od kierowania się cechami priorytetowymi do samokontroli wiąże się z różnymi poziomami przetwarzania.
Poster - istnieją dwa niezależne od siebie, ale współdziałające systemy uwagi. System pierwszy widać już u czteromiesięcznych dzieci, odpowiada za selektywność i przerzutność uwagi, jest zlokalizowany w tylnej części mózgowia (płaty ciemieniowe, część wzgórza, śródmózgowie). System drugi odpowiada za koncentrację podczas wykonywania zadań poznawczych, jest nadrzędny, zlokalizowany w korze przedczołowej.
Łuria - neuropsychologiczny model uwagi. Pierwszy system uwagi: odpowiada za uwagę odruchową, pobudzaną do działania przez bodźce środowiska, szczególnie nowe i biologicznie istotne. Drugi system uwagi - ma charakter uwagi dowolnej, i działa dzięki interpretacji bodźców w relacji do celów czy zamiarów jednostki. Model zakładał, że te systemy działają równolegle w dojrzałym mózgu. Pierwszy system działa zaraz po urodzeniu, drugi wraz z doświadczeniem i dojrzewaniem.
Neuropsychologiczne koncepcje uwagi uznają jej istotę jako wzrost kontroli. Wybiórczość - najważniejsza cecha uwagi, pozwala selekcjonować bodźce, reakcje, i zdolności do nadzorowania procesu poznawczego.
Do 9 i 10 roku życia wskaźniki selektywnej uwagi rosną, a następnie nie obserwujemy znaczących zmian (badanie Sky Search).
W ciągu pierwszych 2 tygodni życia dziewczynki dłużej i częściej niż chłopcy utrzymują kontakt wzrokowy. Chłopcy są bardziej aktywni ruchowo, mniej śpią, są bardziej pobudliwi. Dziewczynki szybciej nabywają mowę i inne umiejętności werbalne. Na początku również szybciej uczą się liczyć, i lepiej rozwiązują zadania, ale w okresie dorastania zaczyna się zaznaczać wyraźna przewaga chłopców, zwłaszcza, jeżeli chodzi o operowanie pojęciami matematycznymi i zadania przestrzenne
Hipoteza myśliwego, wyjaśniająca różnice międzypłciowe w selektywności uwagi - mężczyźni musieli szybko przetwarzać bodźce (polowanie), kobiety musiały robić to dokładniej (zbieractwo, opieka).
Badania pilotażowe:
Przeprowadzony został Test Zegarków Moronia. Hipotezy: wraz z wiekiem nastąpi wzrost uwagi selektywnej dzieci, chłopcy wykażą inną strategię reagowania niż dziewczynki, będą szybsi i mniej poprawni. Badane były dzieci w średnim wieku: 8 lat i 7 miesięcy, 10 lat i 8 miesięcy, 12 lat i 6 miesięcy.
Zaobserwowano większą szybkość i mniej fałszywych larmów, a więcej poprawnych odpowiedzi u dzieci 10 i 12 letnich, w porównaniu z dziećmi 8 letnimi. Brak różnic między dziećmi 10 i 12 letnimi.
Baley zjawisko osłabienia wydolności umysłowej u młodzieży - trudność ze skupieniem uwagi, niechęć do wysiłku umysłowego, szybka męczliwość. Tłumaczy się to trudnościami wynikającymi ze zmiany struktury form myślowych oraz zaabsorbowaniem procesami rozwoju fizjologicznego. Występuje w wieku 13-16l.
Możliwe, że w wieku 10 lat następuje złoty wiek sprawności dziecięcej, nie zakłócony przez hormony.
Hipoteza myśliwego potwierdziła się. Chłopcy popełniali więcej błędów, zarówno ominięć jak i fałszywych alarmów, ale pracowali szybciej. Dziewczynki wykonywały zadanie wolniej i poprawniej.
Wnioski: dla młodszych dzieci zadanie było za trudne, często nie szukały rzędami tylko przypadkowo, zegarki były za małe, niektóre mogły nie znać się aż tak dobrze na odczytywaniu godzin na zegarku.
Badania właściwe:
Test dwu przekreśleń Rene Zazzo - przekreślić żądany bodziec, jak najszybciej i jak najwięcej, na znak stop - otoczyć ostatni bodziec na który patrzyły. Badano 7, 8, 9, 10, 11 i 12 latki.
Zmienne niezależne : wiek i płeć.
Zmienne zależne : szybkość reakcji, poprawność reakcji, liczba wszystkich reakcji, liczba fałszywych alarmów, liczba ominięć, liczba wszystkich błędów.
Wyniki:
1) starsze dzieci sprawniej dokonują selekcji, i największą różnicę można zaobserwować między dziećmi w klasach I i IV.
2) Im starsze dzieci, tym więcej poprawnych reakcji.
3) Różnice między 9 i 10, 10 i 11, 11 i 12 latkami nie były istotne statystycznie. Można stwierdzić, że uwaga selektywna rozwija się do 10 roku życia a po tym okresie zmiany nie są aż tak znaczące.
4) Nie stwierdzono efektu wieku dla liczby ominięć, fałszywych alarmów, sumarycznej liczby błędu. Jedyna istotna statystycznie różnica - więcej FA u 9-latków niż 11-latków.
5) Nie zaobserwowano potwierdzenia hipotezy myśliwego, jedynie w przypadku 7-latków dziewczynki poprawniej niż chłopcy rozwiązywały test.
W 9 i 10 roku życia dziecka następują intensywne zmiany. Dzieci wykształcają i korzystają ze złożonych strategii pamięciowych, opanowują strategię czytania, i inne umiejętności szkolne. Następuje przejście na poziom metapoznawczy - dzieci przechodzą na wyższy poziom kontroli funkcjonowania poznawczego. Po 10 roku życia nie obserwujemy zmian ilościowych, lecz jakościowe.
Wygotski - zmiany rozwojowe w zakresie jednej funkcji (np. uwagi) wiążą się ze zmianami w relacji tej funkcji do innych (np. pamięci, myślenia).
Jeżeli dziecku do 10 roku życia każemy wykonywać zadanie pod presją czasu, to za szybkość reakcji zaczyna „płacić” poprawnością - bardzo wyraźny efekt przetargu. Prawdopodobnie u dzieci starszych efekt ten nie pojawił się w głównych badaniach, bo zadanie było za proste. Efekt hipotezy myśliwego prawdopodobnie nie pojawił się ze względu na dużą ilość czasu (5 minut zamiast 2)