Konspekt wykładu ze „Wstępu do prawoznawstwa”

Prowadzonego dla słuchaczy PSA przez dr Tatianę Chauvin

(konspekt w dużej mierze przygotowany w oparciu o materiały przygotowane we wcześniejszych latach przez dr Tomasza Staweckiego)

LITERATURA

1. 1. Tomasz Stawecki, Piotr Winczorek "Wstęp do prawoznawstwa", Wydawnictwo C.H.Beck, Warszawa 2003, wydanie 4.

2. J. Jabłońska-Bonca: „Podstawy prawa dla ekonomistów”, Wydawnictwo Prawnicze PWN, Warszawa 2000

3. S. Wronkowska: Podstawowe pojęcia prawa i prawoznawstwa, wydanie II (lub pierwsze w dwóch tomach), Poznań 2003.

I. POJĘCIE PRAWA. PRAWO A INNE SYSTEMY NORMATYWNE. DEMOKRATYCZNE PAŃSTWO PRAWNE

1. Definicja pojęcia „prawo” przyjmowana na potrzeby wykładu: przymusowy porządek norm (reguł, wzorów postępowania), ustanowiony lub uznany przez państwo. Definicja ta to spojrzenie na prawo typowe dla nurtu tzw. pozytywizmu prawnego. Według pozytywistów prawo jest dziełem człowieka i (radykalna postać pozytywizmu) nie powinno wykazywać związków z innymi systemami normatywnymi, przede wszystkim z moralnością czy religią. Obowiązuje też z mocy ustanawiającego je autorytetu (władzy, suwerena), niezależnie od tego, czy jego reguły uznamy za sprawiedliwe czy słuszne.

Inne podejście reprezentuje tzw. szkoła prawa naturalnego, która w swej skrajnej wersji moc obowiązywania prawa tworzonego przez człowieka opiera na jego zgodności z jakimś prawem wyższym (pochodzącym od Boga w wersjach religijnych, w wersjach „laickich” - wywodzącym się z godności człowieka, rozumu ludzkiego, natury jednostki czy społeczeństwa). Zwróćmy uwagę, że dzisiaj, szczególnie w krajach kręgu kultury zachodniej i przede wszystkim na skutek XX-wiecznych doświadczeń historycznych, pozytywistyczne, najbardziej uniwersalne podejście do prawa, uzupełniane jest zespołem praw ludzkich i obywatelskich oraz rozmaitego rodzaju odwołaniami do regulacji o „naturalnym” charakterze.

Trzeci sposób patrzenia prawo reprezentowany jest przez nurt realizmu prawniczego oznaczającego psychologiczne i socjologiczne podejście do prawa, analizującego „prawo w działaniu”. W ramach analiz tego typu pytamy o to, jak funkcjonuje prawo w społeczeństwie, z jakich pobudek jest ono przestrzegane (nieprzestrzegane), jakie są skutki działania norm prawnych czy też jakie są perspektywy efektywności danych regulacji. Badania tego typu wykazują szczególną użyteczność w procesie tzw. racjonalnego tworzenia prawa, który ma dopomóc w realizacji zamierzonych celów poprzez odpowiedni dobór środków i próbę przewidzenia skuteczności planowanych norm prawnych.

2. PRAWO JAKO ZJAWISKO NORMATYWNE: normatywność prawa to jego podstawowa cecha. System prawa zbudowany jest z norm postępowania (reguł, zasad) przybierających na gruncie języka formę tzw. wypowiedzi dyrektywalnych (normatywnych). Normy prawne rekonstruowane są w procesie wykładni z przepisów prawnych, te zaś stanowią podstawową formę redakcyjną aktów normatywnych (ustaw, rozporządzeń, zarządzeń itp.) Normy prawne są też hierarchicznie uporządkowane: wyróżnia się normy wyższe i niższe, zaczynając od konstytucji państwa, przez ustawy, po akty wykonawcze; prawo jest tworzone przede wszystkim jako prawo stanowione, jest wyrazem aktu woli prawodawcy, stąd najczęściej przyjmuje postać ustawy.

3. PRAWO JAKO ZJAWISKO SPOŁECZNE (ubi societas ibi ius): każda organizacja społeczna dla swego rozwoju powinna ukształtować wzory zachowań gwarantujące pewne mnimum współdziałania w dążeniu do osiągana dóbr mających zaspokoić potrzeby społeczne; prawo ogranicza się do regulowania relacji międzyludzkich, zewnętrznych; jednym z celów prawa jest zapewnienie i zagwarantowanie realizacji praw jednostki i społeczeństwa (praw człowieka); w demokracji społeczny charakter prawa uwidacznia się w procesach decyzyjnych; realne (por. wyżej) funkcjonowanie norm prawnych zależne jest od społecznego przyzwolenia i gotowości do ich przestrzegania.

4. PRAWO JAKO ZJAWISKO POLITYCZNE: polityczny charakter prawa wynika z faktu, że jest ono podstawowym instrumentem sprawowania władzy. Jest, z jednej strony, ramą, w której porusza się władza publiczna (praworządność, ściśle przez prawo wyznaczone kompetencje, struktura instytucji władzy), z drugiej strony, poprzez prawo, państwo ustala dla podmiotów podległych władzy wzory zachowań pożądanych i czuwa nad ich przestrzeganiem (sankcje, dysponowanie legalnym przymusem). Prawo wyraża również podstawowe dla państwa wartości (aksjologia państwa, ustrojowe przepisy konstytucji). Zgodnie z art. 2 konstytucji z 2 kwietnia 1997 r., Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym państwem prawnym. Na charakterystykę takiego państwa składają się dwie grupy elementów: o charakterze formalnym i materialnym. Cechy formalne państwa prawnego: a) praworządność (zgodność z prawem - art. 7 konstytucji) działań państwa; b) niezależność sądów i niezawisłość sędziów od władzy wykonawczej (art.173 i 178 ust 1 konstytucji); c) zasada podziału władzy (art. 10 konstytucji).Cechy materialne państwa prawnego: a) gwarantowanie przez państwo praw i wolności obywatelskich (rozdz. II konstytucji); b) zapewnienie instytucjonalnych i proceduralnych gwarancji w/w praw i wolności (TK, NSA, RPO); c) zasada prymatu prawa stanowionego przed innymi systemami normatywnymi (moralnością, religią, obyczajami); d) zasada prymatu konstytucji i ustaw w systemie źródeł prawa; hierarchia źródeł prawa (art. 87 i n. konstytucji)

5. W żadnym społeczeństwie prawo nie jest jedynym wzorcem postępowania. Wzajemne zachowania ludzi wobec siebie, regulują równocześnie inne normy społeczne, takie jak: normy moralne, obyczajowe, religijne, organizacji politycznych i społecznych i inne. Normami moralnymi są te normy, które wyznaczają (nakazują lub zakazują) określone zachowania ze względu na przyjęte w danej grupie ideały dobra, miłości, sprawiedliwości, słuszności itp. Normy obyczajowe odwołują się przede wszystkim do pewnej konwencji społecznej i dotyczą zachowań ujmowanych w kategoriach "wypada - nie wypada" lub "jest - nie jest przyjęte". Natomiast normy religijne wyróżniamy ze względu na ich odwoływanie się do pewnego autorytetu religijnego, choć ich treść może się pokrywać z treścią norm moralnych (np. Nie zabijaj, kochaj bliźniego swego itp.). Normy organizacyjne (partii politycznych, stowarzyszeń) mają w swym formalizmie charakter najbardziej zbliżony do norm prawnych.

Prawo, jako najbardziej uniwersalny, a jednocześnie, ze względu na swój przymusowy charakter (sankcje), z konieczności wchodzi w różne typy relacji (treściowe, funkcjonalne) z innymi systemami normatywnymi. Z korzyścią dla norm prawnych (w ich socjologicznym aspekcie) jest ich zbieżność z wartościami wyznawanymi społecznie, związanymi z dominującymi przekonaniami moralnymi czy religijnymi, choć taka sytuacja nie zawsze jest możliwa.

6. FUNKCJE PRAWA: funkcja prawa oznacza rzeczywisty, obiektywny skutek czy rezultat istnienia jakiejś instytucji, normy. Rezultat ten może być założony i oczekiwany.

Podstawowe funkcje: kontrolna (poddanie ludzkich zachowań społecznej kontroli za pomocą formułowanych w normach prawnych zakazów, nakazów i dozwoleń), dystrybutywna (rozdział - najczęściej deficytowych - dóbr i ciężarów), regulacji konfliktów (o charakterze indywidualnym i społecznym); inne funkcje: stabilizującą, dynamizującą, ochronną, organizacyjną, represyjną i wychowawczą.

IV. NORMA PRAWNA I PRZEPIS PRAWNY.

Prawo to zespół reguł zachowania (norm), a więc wiążących wzorów, zgodnie z którymi należy postępować. Są one sformułowane jako reguły ogólne, to znaczy skierowane do adresatów określonych rodzajowo (np. podatnik, funkcjonariusz, nieletni) i nakładają na nich określone abstrakcyjnie obowiązki (płaci podatek, ponosi koszty itp.). W ten sposób każdy obywatel będzie traktowany tak jak inni, nie będzie narażony na ryzyko arbitralności władzy, a przez to jego wolność będzie lepiej chroniona;

1. Dla rozumienia prawa należy rozróżniać dwa pojęcia: norma prawna i przepis prawny:

Przepis prawny to zdanie (w sensie gramatycznym) będące cząstką redakcyjną aktu władzy państwowej określającego ogólne i abstrakcyjne wzory postępowania. Przepis prawny jest wyodrębniony w takim akcie normatywnym w postaci artykułu, paragrafu, ustępu, punktu itp. Tak rozumiany przepis prawny jest tylko zewnętrzną formą ogłoszenia normy prawnej. Norma prawna - formułując wzór postępowania wskazujący adresata, okoliczności i obowiązek (uprawnienie) do zrealizowania - jest treścią, sensem przepisu prawnego. Nie jest ona bezpośrednio „dana”, wyrażona w przepisie: konieczne jest odkodowanie poszczególnych jej elementów za pomocą tzw. reguł wykładni (o czym niżej). Każdy przepis prawny może obejmować całą normę prawną, jej część lub kilka norm prawnych.

2. Analiza prawa z punktu widzenia językowego prowadzi do rozróżnienia języka prawnego (języka aktów prawnych) oraz języka prawniczego (języka, jakim posługują się praktyka i nauka prawa). Języki prawny i prawniczy są co do zasady tylko szczególnymi postaciami języka naturalnego (etnicznego), ale też ustawodawca może nadawać poszczególnym terminom szczególne znaczenie. Np. w języku naturalnym posiadanie oznacza uzyskanie szeroko rozumianego władztwa nad jakąś rzeczą wykluczającego uprawnienia innych osób, podczas gdy w języku prawnym i prawniczym posiadanie jest odróżniane od własności, dzierżenia, używania, użytkowania itp.

3. W normach prawnych wyodrębniane są zwykle trzy elementy składowe: hipoteza, dyspozycja i sankcja.

a) hipoteza - określa adresata normy oraz okoliczności, w jakich zobowiązany jest on do pewnego zachowania (np. „Podatnik, który w roku podatkowym osiągnął dochód wyższy niż ....”). Zarówno określenie adresata jak i okoliczności, niezależnie od siebie, mogą być sformułowane ogólnie (akty tworzenia prawa), jak i indywidualnie (akty stanowienia prawa: wyroki sądowe, decyzje administracyjne)

b) dyspozycja - zawiera wzór powinnego zachowania, czyli określa sposób, w jaki adresat normy powinien się zachować w przypadku zaistnienia okoliczności określonych w hipotezie (np. „[podatnik] ... zobowiązany jest do zapłacenia podatku obliczanego według stopy ...”). Ta część normy ma właśnie charakter abstarkcyjnie sformułowanego obowiązku (w aktach stosowania prawa jest on konkretny)

c) sankcja - określa konsekwencje, jakie mogą nastąpić w przypadku zachowania niezgodnego z treścią dyspozycji.

Niektórzy teoretycy przyjmują, że wszystkie trzy elementy są koniecznymi częściami składowymi prawidłowo zbudowanej normy prawnej (tzw. trójelementowa koncepcja normy prawnej). Większość autorów uważa jednak, że sankcja jest jedynie elementem pomocniczym (subsydiarnym) norm prawnych - znajduje zastosowanie tylko wówczas, gdy mamy do czynienia z naruszeniem normy prawnej. Istnieją też normy prawne, dla których w obrębie prawa nie ma sankcji (leges imperfectae), zawarte w nich reguły zachowań są natomiast sankcjonowane jako normy moralne, obyczajowe lub polityczne.

4. Ze względu na strukturę norm prawnych zwykle wyodrębnia się dwa rodzaje norm:

a) normy sankcjonowane - obejmują hipotezę i dyspozycję, są adresowane do konkretnych podmiotów (obywateli, przedsiębiorstw, organów administracji, samorządu itp.), czyli tzw. adresatów pierwotnych;

b) normy sankcjonujące - stanowią sankcję, choć składają się także z hipotezy i dyspozycji; hipoteza tej normy przewiduje naruszenie normy sankcjonowanej, dyspozycja wskazuje sposób reakcji państwa na ten fakt, czyli sposób sankcjonowania; normy te adresowane są organów państwa zajmujących się sankcjonowaniem norm prawnych (organów wymiaru sprawiedliwości, organów administracji państwowej w zakresie ich kompetencji do stosowania sankcji), czyli tzw. adresatów wtórnych.

Normy sankcjonowane i sankcjonujące wzajemnie się uzupełniają, są to tzw. normy sprzężone.

5. Przedmiotem dyspozycji mogą być dwa różne rodzaje zachowań wyodrębnione ze względu na sposób ich uregulowania przez prawo:

1. czyny, tzn. faktyczne zachowania psychofizyczne, których przebieg lub następstwo są uregulowane przez prawo; np. zabranie mienia, zabójstwo, prowadzenie gospodarstwa rolnego, pomoc tonącemu itp.;

2. czynności konwencjonalne, czyli zachowania, którym istniejące normy nadają specyficzne znaczenie, inne niż to, które wynikałoby z psychofizycznego przebiegu tych czynności i ich faktycznych skutków. Dla przykładu podniesienie ręki przez posła na posiedzeniu Sejmu oznacza głosowanie nad ustawą, takie samo zachowanie policjanta na skrzyżowaniu dróg wskazuje obowiązki kierowców.

Przykładami czynności konwencjonalnych prawnie istotnych i dokonywanych przez organy państwa na podstawie norm prawa publicznego są akty władcze organów państwa, np. uchwalenie ustawy przez Sejm, wydanie orzeczenia przez sąd, podjęcie decyzji administracyjnej przez wojewodę itp. Wśród nich są zarówno akty tworzenia prawa, jak i akty stosowania prawa. Z kolei zachowania obywateli mające charakter prawnie istotnych czynności konwencjonalnych nazywa się zwykle czynnościami prawnymi. Są to czynności wymagające oświadczenia woli i zmierzające do wywołania określonych skutków prawnych. Przykładami czynności prawnych ze sfery prawa prywatnego może być zarówno sporządzenie testamentu (czynność jednostronna), jak i zawarcie umowy (czynność dwustronna lub wielostronna). Natomiast czynnościami prawnymi ze sfery prawa administracyjnego są m.in. wszelkie wnioski (podania, wyjaśnienia, zażalenia, odwołania) składane przez obywateli lub inne podmioty będące stronami w postępowaniu administracyjnym, albo np. wydanie przez organ decyzji administracyjnej.

6. Norma prawna może różnie kwalifikować zachowania określone w dyspozycji. Podstawowy podział zachowań regulowanych przez prawo polega na przyjęciu, iż zachowanie jest nakazane, zakazane lub dozwolone.

Sformułowanie zakazu lub nakazu budzi na ogół mniej wątpliwości interpretacyjnych. Natomiast z dozwoleniem łączy się spór w nauce prawa. Niezbędne jest uwzględnienia kilku istotnych okoliczności. Po pierwsze, jest przyjętą zasadą, iż w państwie praworządnym obywatelom i innym podmiotom prawa nie będącym organami władzy publicznej dozwolone jest wszystko, co nie jest prawnie nakazane lub zakazane. Zachowania takie nazywa się niekiedy „prawnie indyferentnymi”. Prawo „milczy”, jest obojętne wobec sposobów zachowania się mieszczących się w tej sferze. Swoboda działania polega w tym przypadku na braku zakazów odnoszących się do pewnej dziedziny spraw. Jest to tzw. dozwolenie słabe, działania lub zaniechania podjęte w ich granicach nie powodują bowiem żadnych skutków prawnych.

Zasada „co nie jest zabronione, jest dozwolone” nie odnosi się jednak do organów władzy publicznej (państwowej, samorządowej). Organy te mogą działać wyłącznie na podstawie prawa i w granicach prawem określonych kompetencji, tzn. mogą czynić to tylko, co jest im przez przepisy prawne nakazane lub wyraźnie dozwolone. Na kompetencję składają się przy tym dwa odrębne zakresy normy:

1. zakres zastosowania normy kompetencyjnej, która udziela upoważnienia określonemu organowi do podjęcia określonej czynności władczej, wskazując jednocześnie sposób działania (procedurę) oraz przedmiot (materię) upoważnienia;

2. zakres normowania, który na adresata dokonanej przez organ czynności (np. wydanej decyzji administracyjnej) nakłada obowiązek podporządkowania się tej czynności.

Dozwolone może również być zachowanie, które jest uregulowane, chociaż nie jest ono wprost ani nakazane, ani zakazane danemu adresatowi. Jego dopuszczalność jest w inny sposób explicite (łac. „jasno, wyraźnie”) wyrażona w prawie. Ten przypadek zasługuje na baczniejszą uwagę. Prawo zawiera długi katalog zachowań, które mają charakter tzw. dozwoleń mocnych. Zachowania takie są uregulowane przez prawo i rodzą skutki prawne, mimo że nie są danym adresatom ani nakazane, ani zakazane. Adresat może, ale nie musi z dozwoleń tych skorzystać.

Rozróżnienie dwóch typów dozwoleń prowadzi do wyodrębnienia w teorii prawa różnych postaci wolności prawnie chronionych, upoważnień lub uprawnień (wolność sumienia, prawo do spisania testamentu, prawo wniesienia pozwu itp.). Ze względu na przyznanie ich określonym adresatom zwykle nazywamy je też prawami podmiotowymi. Odróżniamy je od prawa przedmiotowego oznaczającego ogół regulacji normatywnych składających się na system prawa.

7. W naukach prawnych najczęściej wyodrębnia się trzy rodzaje sankcji prawnych:

a) sankcję karną - jej celem jest wyrządzenie pewnej dolegliwości sprawcy czynu zabronionego, aby w przyszłości powstrzymywał się od naruszenia prawa (tzw. prewencja szczególna), działanie odstraszające innych członków społeczeństwa (tzw. prewencja ogólna) oraz odwet, odpłata na wyrządzone zło społeczne motywowana względami sprawiedliwości i słuszności.

b) sankcję egzekucyjną - ma na celu przymuszenie adresata normy sankcjonowanej do zachowania zgodnego z prawem, jeśli takiego zachowania adresat nie chce dobrowolnie zrealizować (np. przymusowe ściągnięcie alimentów lub należności podatkowych z wynagrodzenia dłużnika lub zwrot właściwej osobie rzeczy lub korzyści bezpodstawnie zabranych - tzw. sankcja restytucyjna), albo też unicestwienie stanu faktycznego powstałego w wyniku naruszenia prawa (np. rozbiórkę budowli zbudowanej z naruszeniem prawa).

1. sankcje nieważności lub bezskuteczności czynności prawnych - powodują one, iż pewne zachowanie (np. złożenie oświadczenia woli) jeżeli zostało dokonane w sposób sprzeczny z prawem nie wywołuje zamierzonych skutków prawnych, czyli uznawane jest za niebyłe, takie które nie zaistniało. W tym sensie sankcja nieważności jest prawem doskonałym (lex perfecta). Bezskuteczność może następować wobec wszystkich osób (tzw. nieważność bezwzględna), albo tylko wobec konkretnych osób np. stron umowy i w węższym zakresie (bezskuteczność).

W poszczególnych dziedzinach prawa każdy rodzaj sankcji przyjmuje różne szczegółowe postacie, np. katalog kar wymieniony w art. 32 kodeksu karnego. Są też takie rozwiązania, które ze względu na swoiste cechy nie „pasują” do trzech powyższych generalnych typów sankcji (np. niektóre postacie obowiązków odszkodowawczych).

V. RODZAJE NORM I PRZEPISÓW PRAWNYCH.

Dla potrzeb praktyki wyodrębnia się rozmaite szczegółowe rodzaje norm oraz przepisów prawnych. Największe znaczenie mają następujące typologie:

1. Normy bezwzględnie wiążące (ius cogens) oraz normy względnie wiążące (ius dispositivum). Pierwsze wskazują w dyspozycji wzór zachowania i nie dopuszczają zachowania odmiennego, takie zachowanie odmienne będzie stanowiło naruszenie normy; drugie wskazują wzór zachowania, ale zapewniają możliwość zachowania odmiennego, jeżeli będzie przewidywała to umowa między stronami. Takie odmienne uregulowanie jest również zgodne z prawem.

2. Normy ogólne (lex generalis) oraz normy szczególne (lex specialis) - wyodrębnione ze względu na treść norm. Pierwsze stanowią regułę zachowania, drugie przewidują wyjątek od reguły. Podział ten ma szczególne znaczenie ze względu na zasadę (regułą kolizyjną), iż norma szczególna uchyla normę ogólną, to jest tam gdzie mamy do czynienia z wyjątkiem nie stosujemy reguły ogólnej. Porównywanie norm szczególnych i ogólnych powinno być dokonywane jedynie wówczas, gdy mamy normy hierarchicznie równe.

3. Preambuła aktu normatywnego - zwykle nie mający charakteru norm prawnych (to znaczy nie wyznaczający obowiązków ani uprawnień) uroczysty wstęp do aktu normatywnego, np. ustawy, wskazujący cele i wartości, jakie ustawodawca zamierzał osiągnąć ustanawiając dany akt prawny. Deklaracje zawarte w preambule mogą mieć jednak istotne znaczenie dla dokonywania wykładni innych przepisów ustawy, zwłaszcza wykładni funkcjonalnej. W aktach wykonawczych preambuła, z reguły zawarta w paragrafie 1, wskazuje przepis ustawowy stanowiący podstawę kompetencyjną dla wydania danego aktu wykonawczego.

4. Przepisy odsyłające są wyodrębniane ze względu na szczególną funkcję, jaka pełnią w aktach normatywnych. Wyodrębnia się przepisy odsyłające:

a) systemowo - nie wskazują bezpośrednio wzoru zachowania, lecz odsyłają do innych przepisów, gdzie taki wzór zachowania można odnaleźć.

b) pozasystemowo (klauzule generalne) - odsyłają do reguł moralnych, zasad współżycia społecznego, zasad sprawiedliwości itp. (dobro dziecka, ważny interes, rażąca niewdzięczność)

5. Przepisy blankietowe - zapowiadają wydanie określonego przepisu, jednocześnie upoważniając określony organ do ustanowienia takich przepisów. Przepisy blankietowe zwykle zawierają normy kompetencyjne.

6. Przepisy przejściowe (intertemporalne, międzyczasowe) - zawierają regułę postępowania na ściśle określony, zwykle krótki czas, albo usuwają kolizję powstałą w wyniku ustanowienia nowych norm. Kolizja taka (sprzeczność) może pojawić się gdy pewna czynność została podjęta pod rządami starych przepisów, a jest kontynuowana lub sankcjonowana pod rządami nowych. Przepis przejściowy wskazuje, które przepisy należy stosować w takim przypadku.

7. Przepisy derogacyjne - uchylają wcześniejsze akty prawne lub konkretne przepisy prawne.

8. Przepisy wprowadzające - określają termin wejścia w życie aktu normatywnego, często przewidują okres spoczywania aktu prawnego (vacatio legis), czyli okres między ustanowieniem określonych przepisów a ich późniejszym wejściem w życie. Wprowadzenie vacatio legis służy przede wszystkim zapewnieniu organom państwa stosownego czasu na wydanie aktów wykonawczych (rozporządzeń, zarządzeń itp.), a także służy adresatom norm prawnych dając im czas na zapoznanie się z treścią norm prawnych.

9. Zasady prawa - szczególny rodzaj dyrektyw, przez które rozumiemy wypowiedzi normatywne bardziej ogólne i doniosłe w stosunku do innych norm prawnych. Zasady prawne skierowane są przede wszystkim do organów władzy publicznej, choć nie formułują obowiązków w sposób bezpośredni. Są natomiast, podobnie jak normy-reguły, wyrażone w przepisach prawnych. Możemy mówić o zasadach ustrojowych (zasada suwerenności narodu, demokracji, praworządności, podziału władz, niezawisłości sędziowskiej), typowych dla całego systemu prawa (lex retro non agit, domniemanie niewinności), czy dla jednej gałęzi prawa (zasada dobrej wiary, swobody umów).

VI. SYSTEM PRAWA - POJĘCIE I ZASADY.

Całość norm prawnych prawidłowo ustanowionych nie jest dowolną całością, ale tworzy w miarę spójny system. Systemem nazywa się taki zbiór elementów, który:

a) jest wyraźnie wedle pewnych kryteriów wyodrębniony od innych elementów (wytyczone są granice systemu),

b) poszczególne elementy są ze sobą wzajemnie powiązane i nie wykluczają się ani nie przeszkadzają sobie wzajemnie (niesprzeczność systemu),

c) poszczególne elementy występują dokładnie w takiej liczbie jaka jest dla całości stanowiącej system niezbędna, ani mniejszej ani większej (zupełność systemu, brak luk).

Uporządkowany system prawny przewiduje również funkcjonowanie reguł kolizyjnych, pozwalających na usuwanie norm sprzecznych.

Normy prawne składające się na porządek prawny w danym państwie stanowią system prawny. Między normami prawnymi występują następujące powiązania:

a) hierarchiczne (normy wyższe, normy niższe); podstawę obowiązywania normy niższej znajdziemy na ogół w odpowiednich przepisach normy wyższej;

b) treściowe, wynikające z ujednoliconej terminologii, wspólnych zasad przewodnich, przynależności do określonych gałęzi prawa itp.,

c) formalne, kompetencyjne, wynikające z faktu, iż dla ustanowienia pewnych norm niezbędne są kompetencje zawarte w innych normach;

Granice prawa - wytyczone są przez przyjęte w danym systemie kryteria uznawania norm prawnych za obowiązujące, będą nieobowiązujące. Są to kryteria :

a) stanowienia prawa (szczegółowa procedura),

b) uchylania prawa - np. przepisy derogacyjne, reguły kolizyjne takie jak: norma wyższa uchyla normę wyższą, norma późniejsza uchyla normę wcześniejszą, norma szczególna uchyla normę ogólną).

Do systemu prawa należą normy, a nie przepisy prawne. Normy te pochodzą z dwóch źródeł: na podstawie reguł interpretacyjnych, zgodnie z regułami wykładni, zostały wyprowadzone z przepisów LUB są normami wyprowadzonymi za pomocą reguł inferencyjnych (wnioskowań prawniczych) z innych norm (normy - konsekwencje).

Niesprzeczność systemu prawa - założenie iż w systemie prawa nie powinny równocześnie obowiązywać dwie lub więcej norm, które zawierałyby sprzeczne dyspozycje (sprzeczności logiczne: jedna zakazuje a druga nakazuje, albo jedna zakazuje a druga dozwala, albo przeciwieństwa logiczne: dwie równocześnie nakazują zachowania wzajemnie niemożliwe do zrealizowania, albo niezgodności prakseologiczne: zrealizowanie jednej normy niweczy skutki drugiej.). W przypadku stwierdzenia takich sprzeczności posługujemy się regułami kolizyjnymi.

REGUŁY KOLIZYJNE:

a) porządku hierarchicznego: lex superior derogat legi inferiori

b) porządku chronologicznego: lex posterior derogat legi priori

c) porządku merytorycznego (treściowego): lex specialis derogat legi generali, przy czym lex posterior generalis non derogat legi priori speciali (relacja między b i c)

Zupełność systemu prawa - założenie, iż w systemie prawa nie wystąpią tzw. luki w prawie. W praktyce mamy jednak do czynienia z:

a) tzw. swoistymi lukami w prawie - gdy mimo zawartej w przepisie blankietowym zapowiedzi ustanowienia określonych przepisów, przepisy takie nie są wydane,

b) konstrukcyjnymi lukami w prawie, gdzie mimo zakończenia procesu legislacyjnego nadal nie można znaleźć wzoru zachowania właściwego dla określonej sytuacji, a możemy zakładać, że racjonalny ustawodawca chciał uniknąć takiego braku, więc nie możemy posłużyć się zasadą, iż to co nie jest zakazane, jest dozwolone.

W przypadku stwierdzenia luki w prawie prawnicy posługują się wnioskowaniami prawniczymi, przede wszystkim wnioskowaniem przez analogię, zgodnie z którym do sytuacji nieuregulowanej stosujemy przepisy odnoszące się do sytuacji podobnej (analogia z ustawy - analogia legis). Możliwe jest takie sformułowanie normy przez odwołanie się do zasad określonej gałęzi prawa, podstawowych wartości, celów prawa itp. (analogia z prawa - analogia iuris). W pewnych dziedzinach (np. prawie karnym, prawie podatkowym) stosowanie analogii uznawane jest za niedopuszczalne. Naruszałoby bowiem dawno już ustaloną zasadę, iż nie może być uznany za przestępstwo czy nie przewidziany w ustawie (nullum crimen sine lege).

VII. STOSOWANIE I PRZESTRZEGANIE PRAWA.

1. Przestrzeganie prawa to wszelkie zachowania zgodne z treścią dyspozycji norm prawnych. Jeżeli zachowania te polegają na podejmowaniu i realizacji konkretnych i indywidualnych decyzji przez organy władzy publicznej działające w ramach przyznanych im kompetencji to stosowanie prawa.

2. Proces stosowania prawa obejmuje kilka etapów:

1. ustalenie stanu faktycznego - stwierdzenie zrealizowania określonego zachowania, okoliczności tego zachowania itp. Ustalenie stanu faktycznego zwykle zakłada przeprowadzenie postępowania dowodowego. Czasem polega na przyjęciu określonych domniemań prawnych, czyli założeń, że jeżeli zaistniały pewne znane nam fakty, to musiały też zaistnieć inne fakty, których nie możemy z całą pewnością udowodnić, ale należące do kategorii zwykle współwystępujących z faktem znanym nam.

2. ustalenie treści obowiązującej normy prawnej - ustalenie właściwych przepisów, stwierdzenie ich obowiązywania oraz dokonanie ich wykładni; jest to tzw. decyzja walidacyjna: żeby móc z całą pewnością stwierdzić, ż dana norma obowiązuje i może być zastosowana (przez sędziego lub urzędnika) trzeba ustalić spełnienia następujących warunków formalnych (obowiązywanie tetyczne, formalne normy):

- norma została ustanowiona w przewidzianym prawem trybie

- przez podmiot do tego kompetentny

- została prawidłowo ogłoszona i weszła w życie

- nie została uchylona (derogowana)

- nie jest sprzeczna z innymi normami systemu

3. subsumpcja - porównanie stanu faktycznego z treścią obowiązującej normy prawnej (tzw. „podciągnięcia faktu pod normę”) w celu sprawdzenia, czy dana norma odnosi się do danego stanu faktycznego i jakie skutki wiąże z określonym zachowaniem;

4. podjęcie decyzji władczej (decyzji administracyjnej, orzeczenia sądu itp.);

5. wykonanie podjętej decyzji (przez ten sam organ lub inny organ wyspecjalizowany - komornika, organ penitencjarny itp.).

3. Stosowanie prawa poddane jest współcześnie wymogom dwóch fundamentalnych zasad:

1. zasady praworządności (państwa prawnego) - organy stosujące prawo powinny działać wyłącznie zgodnie z treścią tego prawa (praworządność formalna), a także zgodnie z podstawowymi zasadami moralnymi i politycznymi odnoszonymi do prawa: zasadą równości wobec prawa, poszanowaniem wolności i praw obywateli, zasada nie działania prawa wstecz (lex retro non agit), czyli nie regulowania przez prawo zachowań, które zaistniały zanim określona norma prawna zaczęła obowiązywać, itp.

2. zasady sprawiedliwości - w najogólniejszej formule oznaczającej przyznanie każdemu tego, co należy mu się ze względu na określone cechy (zasługi, dzieła, potrzeby itp.), np. "każdemu według jego pracy";

VIII. WYKŁADNIA PRAWA.

1. Wykładnia prawa (interpretacja) to ustalenie właściwego sensu (treści) przepisów prawnych, czyli odczytanie normy prawnej lub norm prawnych z przepisów prawnych. Ze względu na sposób dokonywania wykładni można wyodrębnić:

a) wykładnię językową - polega na ustaleniu treści pojęć i zwrotów wykorzystanych dla sformułowania przepisów, a także regułę poprawnego myślenia;

b) wykładnię systemową - polega na ustaleniu znaczenia przepisu ze względu na miejsce, jakie zajmuje on w systemie prawa, gałęzi prawa lub danym akcie normatywnym, gdyż miejsce to przesądza o przyjęciu określonych zasad, bądź założeń ocennych odnoszących się do danego przepisu,

c) wykładnię funkcjonalną (celowościową) - polega na ustaleniu celu, jaki chciał osiągnąć ustawodawca stanowiąc dany przepis (ratio legis).

2. Wynik wykładni systemowej lub funkcjonalnej może, lecz nie musi pokrywać się z wynikiem wykładni językowej. Możemy w ten sposób uzyskać:

a) wykładnię literalną - gdy wyniki obu rodzajów wykładni pokrywają się,

b) wykładnia rozszerzająca - gdy wynik wykładni systemowej lub funkcjonalnej (ustalona w ten sposób norma prawna) ma szerszy zakres niż norma ustalona na podstawie wykładni językowej, oraz

c) wykładnię zwężającą - gdy wynik wykładni systemowej lub funkcjonalnej ma węższy zakres niż wynik wykładni językowej,

3. Rodzaje wykładni ze względu na podmioty jej dokonujące:

1. wykładnia autentyczna - jeśli dokonywana jest przez ten sam podmiot, który ustanowią dane przepisy, wiąże w takim samym zakresie jak przepisy których dotyczy;

2. wykładnia legalna - dokonywana przez podmiot posiadający szczególne upoważnienie, np. takiej wykładni dokonywał w Polsce przed 1997 r. Trybunał Konstytucyjny badając zgodność ustaw z Konstytucją i zgodność aktów wykonawczych z ustawami; obecni są to uchwały Sadu Najwyższego rozstrzygające wątpliwości lub rozbieżności co do wykładni prawa; funkcjonuje również wykładnia legalna delegowana.

3. wykładnia organów stosujących prawo - przede wszystkim sądów, ale również organów administracji; też dokonywana jest na podstawie wyraźnego ustawowego upoważnienia, lecz ma miejsce w procesie stosowania prawa przez organy państwa, tzn. podejmowania decyzji konkretnych i indywidualnych (np. orzekania w sądzie) na podstawie ogólnych i abstrakcyjnych norm prawnych; moc wiążąca tej wykładni zależy od rodzaju podmiotu i od roli w jakiej występuje;

4. wykładnia doktrynalna (teoretyczna) - dokonywana jest przez osoby nie pełniące funkcji publicznych, wiąże o tyle tylko o ile uznawany jest autorytet takiej osoby.

4. Proces wykładni uzupełniany jest również o tzw. wnioskowania prawnicze, czyli sposoby wyprowadzania norm z innych już stwierdzonych norm prawnych. W wyniku kilkuwiekowej tradycji (sięgającej jeszcze czasów rzymskich) wyodrębniono wiele różnych typowych sposobów wnioskowania prawniczego. Największe zastosowanie mają jednak:

a) wnioskowanie z podobieństwa (przez analogię) - postępuj według zdroworozsądkowej zasady: „w sytuacjach podobnych zachowaj się podobnie”. W sytuacji luki szukamy przepisów prawnych, które regulują sytuację podobną do sytuacji nieuregulowanej i stosujemy przepisy właściwe dla tej sytuacji podobnej; analogia legis, analogia iuris.

b) wnioskowanie z przeciwieństwa (a contrario) - nakazuje w sytuacjach odmiennych zachować się odmiennie,

c) wnioskowania z uzasadnienia silniejszego na słabsze (a fortiori) - polegające na zastosowaniu reguł "jeżeli wolno więcej to tym bardziej wolno mniej" oraz "jeżeli zabronione jest mniej, to tym bardziej zabronione jest więcej",

d) wnioskowanie z celu na środki - jeżeli dopuszczalny jest cel, to dopuszczalne są prowadzące do niego środki, nawet jeśli same środki są zabronione. Zasadą jest, że wartość dóbr poświęcanych nie może przewyższać wartości dóbr chronionych.

IX. STOSUNEK PRAWNY.

1. Stosunek prawny to wzajemna relacja między przynajmniej dwoma podmiotami polegająca na tym, że określone zachowanie jednej osoby (strony) wywołuje, może lub powinno wywołać określona reakcję - zachowanie innej osoby, przy czym wszystkie istotne tu zachowania stron regulowane są przez normy prawne. Istotnymi elementami stosunku prawnego są: podmioty stosunku, treść stosunku prawnego oraz przedmiot stosunku prawnego.

2. Powstanie, zmiana i ustanie stosunku prawnego następuje w wyniku zaistnienia faktów prawnych. Mogą to być:

1. zdarzenia - fakty niezależne od ludzkiej woli (śmierć, narodziny, klęska żywiołowa),

2. zachowania, na składają się:

• czyny (wywołujące skutek prawny niezależnie od zamiaru danej osoby) oraz

• prawne czynności konwencjonalne (czynności prawne, orzeczenia sadów, decyzje administracyjne i akty stanowienia prawa).

3. Podstawowymi rodzajami podmiotów prawa są:

1. osoby fizyczne,

2. osoby prawne (jednostki organizacyjne, którym przepisy przyznają samodzielne prawo do nabywania praw i obowiązków o charakterze majątkowym, zwaną osobowością prawną),

3. inne jednostki organizacyjne nie mające osobowości prawnej, lecz mogące występować samodzielnie w stosunkach prawnych określonego rodzaju, np. jako płatnicy podatku, albo jako tzw. „ułomne osoby prawne” (np. spółka jawna, spółka komandytowa w kodeksie spółek handlowych, inne spółki osobowe, spółka cywilna, stowarzyszenie zwykłe, wspólnota mieszkaniowa)

4. organy państwa.

4. Status osób fizycznych określa zdolność prawna (tj. możność nabywania praw i obowiązków) oraz zdolność do czynności prawnych (możność nabywania praw i obowiązków w wyniku własnych oświadczeń woli).

Zdolność prawna nie może dziś być ograniczona ani odebrana. Jedynie w starożytności byli pozbawieni jej niewolnicy.

Zdolność do czynności prawnych może być ograniczona lub odebrana ze względu na wiek bądź upośledzenia umysłowe, jeżeli stwierdziło je orzeczenie sądu o tzw. ubezwłasnowolnieniu całkowitym lub częściowym. Za osobę pozbawioną zdolności do czynności prawnych całkowicie lub częściowo działa jej przedstawiciel ustawowy (zwykle rodzic). Przedziały wiekowe: 0-13 lat lub całkowite ubezwłasnowolnienie: brak zdolności do czynności prawnych; ukończone 13 -18 lat lub ubezwłasnowolnienie częściowe: ograniczona zdolność do czynności prawnych; pow.18 roku życia: pełna zdolność do czynności prawnych

5. Osobą prawną jest taka jednostka organizacyjna, której przepisy szczególne przyznają zdolność do samodzielnego występowania w stosunkach prawnych. Osobami prawnymi są przedsiębiorstwa państwowe, spółki akcyjne i spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, stowarzyszenia, partie polityczne, gminy lub fundacje. Osobowość prawną ma również państwo występujące w stosunkach majątkowych pod postacią Skarbu Państwa. Osobowości prawnej nie mają natomiast poszczególne organy państwa, a także jednostki budżetowe (szkoły, szpitale itp.). Osoby prawne możemy podzielić na:

a) państwowe (Skarb Państwa, inne państwowe; przedsiębiorstwa, banki itp..) i prywatne;

b) gospodarcze (spółki handlowe, banki, przedsiębiorstwa, spółdzielnie) i niegospodarcze (stowarzyszenie, fundacja, partia polityczna, szkoły wyższe)

c) korporacyjne (majątek pochodzi ze składek członkowskich) i fundacyjne (założyciel wyposaża osobę prawną w majątek, potem pomnażany, nie ma instytucji członków)

5a. Tryby powstawania osób prawnych: ustawowy, rejestrowy, notyfikacyjny

6. Treść stosunku prawnego - składają się na nią uprawnienia i obowiązki podmiotów stosunku prawnego; uprawnienia jednej strony są zwykle związane, skorelowane z obowiązkami innego podmiotu (przykład: przepisy kodeksu cywilnego dotyczące najmu: art. 659, 662,, 666, 667, 669) .

7. Przedmiotem stosunku prawnego może być:

a) przedmiot materialny z którym wiąże się odpowiednie zachowania ludzi (rzecz): ruchomości, nieruchomości, części składowe rzeczy (półka w szafie), przynależności (zapasowe koło do samochodu), pożytki (naturalne - plony, cywilne - czynsz za wynajmowane mieszkanie, prawa - odsetki z wierzytelności); przedmioty materialne nie będące rzeczami (ciecze, gazy, kopaliny, zwierzęta w stanie wolnym); przedmioty niematerialne (energia, dobra intelektualne, dobra osobiste (godność, dobre imię, swoboda sumienia), papiery wartościowe, pieniądze, przedsiębiorstwo.

b) określone zachowanie: czynności adwokata dla klienta, opieka nad dzieckiem, naprawa samochodu, korepetycje itp..

8. Ze względu na sposób regulacji prawnej, stosunki prawne dzielimy na:

1. stosunki cywilnoprawne - charakteryzujące się równorzędnością stron, dobrowolnością nawiązania stosunku oraz wykorzystaniem sankcji nieważności (bezskuteczności) czynności prawnej oraz sankcji egzekucyjnej; zgodnie z zasadą swobody umów normy, na których opiera się ten stosunek maja charakter iuris dispositivi;

2. stosunki administracyjnoprawne - ich strony nie są równorzędne, przynajmniej jedna ze stron zajmuje pozycję władczą; nawiązanie tych stosunków może być wynikiem dobrowolnego działania, ale może być również konsekwencją jednostronnej decyzji władzy publicznej (np. decyzji o wywłaszczeniu lub wynikać może z mocy samego prawa np. obowiązek meldunkowy); w stosunkach tych najczęściej wykorzystuje się sankcję egzekucyjną oraz posiłkowo: sankcję karną.; normy: gł. iuris cogentis

3. stosunki prawnokarne - jedną ze stron tego stosunku jest sprawca przestępstwa lub wykroczenia (czynu społeczne niebezpiecznego zabronionego przez ustawę obowiązującą w chwili jego popełnienia), drugą stroną jest państwo działające za pośrednictwem kompetentnych organów (prokuratora, sądu itp.) podstawową sankcją jest sankcja karna.; normy: iuris cogentis

EGZAMIN

Egzamin zaliczający wykład prowadzony jest w formie pisemnej. Arkusz egzaminacyjny (wzór - Załącznik nr 1) obejmuje dwie części:

a) analizę tekstu prawnego, wybranego przez egzaminatora (przykład - Załącznik nr 2). Ta część egzaminu ma na celu sprawdzenie, czy słuchacz potrafi zastosować poznane pojęcia i konstrukcje w praktyce. Z tekstu aktu normatywnego należy wybrać takie konkretne rozwiązania, które odpowiadają poleceniom formularza egzaminacyjnego oraz skomentować lub wyjaśnić je;

b) rozwiązanie typowego testu sprawdzającego znajomość pojęć i materiału teoretycznego.

Załącznik nr 1

PRZYKŁADOWY TEKST EGZAMINU PISEMNEGO

___________________________________________________________

Nazwisko i imię słuchacza

ZESTAW ___

CZĘŚĆ PIERWSZA

[Słuchacz przystępujący do egzaminu otrzymuje wydrukowany formularz, w którym zobowiązany jest wpisywać odpowiedzi, a równocześnie tekst obowiązującego aktu prawnego (ok. 3-4 stron). Słuchacz zobowiązany jest dokładnie przeczytać tekst aktu prawnego i odpowiedzieć na pytania zawarte w części pierwszej testu, dotyczące analizowanego aktu normatywnego. Pytania mają na celu praktyczne sprawdzenie, czy słuchacz jest w stanie ustalić treść norm prawnych zawartych w danym akcie normatywnym, a także czy w przepisach tego aktu potrafi rozpoznać kategorie teoretyczne, które poznawał w trakcie wykładów.]

W załączonym tekście ustawy znajdź i wypisz poniżej przykłady określonych przepisów lub norm. Jednym zdaniem opisz te cechy danego przepisu lub normy, które uzasadniają Twoją decyzję („Jest to przepis ..... ponieważ słowa ..........”):

1. norma ogólna (a) i norma szczególna (b):

(a) ____________________________________________________________________

(b) ____________________________________________________________________

Uzasadnienie:

_______________________________________________________________________

2. przepis blankietowy

_______________________________________________________________________

Uzasadnienie:

_______________________________________________________________________

3. przepis odsyłający pozasystemowo (klauzula generalna)

_______________________________________________________________________

Uzasadnienie:

_______________________________________________________________________

4. przepis wprowadzający

_______________________________________________________________________

Uzasadnienie:

_______________________________________________________________________

5. przepis derogacyjny

_______________________________________________________________________

Uzasadnienie:

_______________________________________________________________________

6. przepis intertemporalny

_______________________________________________________________________

Uzasadnienie: (wyjaśnij na czym polega jego istota jako reguły kolizyjnej)

_______________________________________________________________________

7. przepis którego nie wykonanie powodowałoby powstanie swoistej luki w prawie

_______________________________________________________________________

Uzasadnienie:

_______________________________________________________________________

8. przepis zawierający normę upoważniającą będącą podstawą kompetencji

_______________________________________________________________________

Uzasadnienie:

_______________________________________________________________________

9. przepis który przesądza o umiejscowieniu określonych norm w systemie prawa.

_______________________________________________________________________

Uzasadnienie:

_______________________________________________________________________

CZĘŚĆ DRUGA

ODPOWIEDZ NA PYTANIA LUB WYKONAJ POLECENIA

[Ta część egzaminu dotyczy już wiedzy ogólnej słuchacza i nie jest związana z analizowanym wcześniej aktem normatywnym]

11) Załóżmy, że oddałeś (oddałaś) służbowy samochód do naprawy w autoryzowanej stacji napraw. Omów tę relację posługując się podstawowymi kategoriami stosunku prawnego:

1. podmioty stosunku prawnego

2. przedmiot stosunku prawnego

3. treść stosunku prawnego

4. rodzaj stosunku prawnego

5. podstawowe fakty prawne

_______________________________________________________________________

_______________________________________________________________________

12) Z normy "Zabrania się palenia tytoniu w pomieszczeniach dworca kolejowego” wyprowadź trzy kolejne normy stosując następujące reguły inferencyjne

1. przez analogię (per analogiam)

2. z przeciwieństwa (a contrario)

3. z uzasadnienia silniejszego na słabsze (a fortiori).

_______________________________________________________________________

_______________________________________________________________________

13) Która norma prawna obowiązuje jeżeli norma N¹ zawarta w ustawie z dnia 1 lutego jest sprzeczna logicznie z normą N² zawartą w rozporządzeniu z 20 marca tego samego roku, przy czym rozporządzenie zostało wydane w wykonaniu innej ustawy, a analiza treści norm wskazuje na to że norma N² ma charakter normy szczególnej w stosunku do normy N¹ Wyjaśnij jakimi regułami kolizyjnymi pierwszego i drugiego stopnia posłużyłeś (-aś) się i dlaczego.

_______________________________________________________________________

_______________________________________________________________________

14) Na jakie pytania należy uzyskać pozytywną odpowiedź, by móc stwierdzić, że art. 15 kodeksu pracy: "Pracownik ma prawo do wypoczynku, który zapewniają przepisy o czasie pracy, dniach wolnych od pracy oraz o urlopach wypoczynkowych" - obowiązuje w znaczeniu tetycznym (formalnym)?

_______________________________________________________________________

_______________________________________________________________________

16) Art. 415 kodeksu cywilnego brzmi: "Kto z winy swojej wyrządził drugiemu szkodę, obowiązany jest do jej naprawienia". Dokonaj wykładni tego przepisu wskazując poszczególne części norm prawnych. Nie zapomnij o kategorii norm sprzężonych.

_______________________________________________________________________

_______________________________________________________________________

17) Dyspozycja normy prawnej może zawierać:

A. nakaz, zakaz, informację, ostrzeżenie

B. nakaz, zezwolenie, sankcję

C. (inaczej) ______________________________________

18) W procesie stosowania prawa po dokonaniu tzw. subsumpcji, czyli porównania stanu faktycznego z treścią obowiązującej normy prawnej powinno nastąpić

________________________________________________________________________

a następnie _________________________________________________________

19) Zastosowanie do stanu rzeczy nieuregulowanego (luka w prawie) regulacji dotyczącej stanu rzeczy podobnego do objętego luką nazywamy ______________________________

_____________________________________

20) Prawo polskie uznaje że osobami prawnymi są następujące podmioty:(podkreśl wszystkie prawidłowe odpowiedzi)

A. osoby, które ukończyły osiemnaście lat

B. szkoły, szpitale, ośrodki zdrowia

C. organy administracji państwowej

D. Skarb Państwa

E. przedsiębiorstwa państwowe, spółki akcyjne, fundacje

Załącznik nr 2

PRZYKŁAD TEKSTU AKTU NORMATYWNEGO BĘDĄCEGO PRZEDMIOTEM ANALIZY NA EGZAMINIE PISEMNYM

Dz.U.02.84.757

ROZPORZĄDZENIE

MINISTRA GOSPODARKI

z dnia 14 czerwca 2002 r.

w sprawie rejestru producentów i importerów obowiązanych do tworzenia i utrzymywania zapasów obowiązkowych paliw ciekłych.

(Dz. U. z dnia 25 czerwca 2002 r.)

Na podstawie art. 17 ust. 4 ustawy z dnia 30 maja 1996 r. o rezerwach państwowych oraz zapasach obowiązkowych paliw (Dz. U. Nr 90, poz. 404 i Nr 156, poz. 775, z 1997 r. Nr 121, poz. 770, z 2000 r. Nr 43, poz. 487, z 2001 r. Nr 129, poz. 1442 oraz z 2002 r. Nr 25, poz. 253) zarządza się, co następuje:

§ 1. 1. Rejestr producentów i importerów obowiązanych do tworzenia i utrzymywania zapasów obowiązkowych paliw ciekłych, zwany dalej "rejestrem", jest prowadzony w formie księgi rejestrowej, składającej się z ponumerowanych kart.

2. Rejestr może być dodatkowo prowadzony w elektronicznym systemie przetwarzania danych.

3. Dane określone w § 4 ust. 2 pkt 6-8 mogą być ewidencjonowane w elektronicznym systemie przetwarzania danych.

§ 2. Księga rejestrowa nie może być przenoszona poza miejsce przechowywania.

§ 3. Dla każdego producenta i importera wpisanego do rejestru prowadzi się oddzielnie akta rejestrowe obejmujące wszelkie dokumenty stanowiące podstawę dokonania wpisu, zmiany jego treści oraz wykreślenia wpisu z rejestru.

§ 4. 1. Wpis do rejestru oraz wykreślenie wpisu z rejestru następuje na podstawie wniosku złożonego do Agencji Rezerw Materiałowych przez producenta lub importera paliw ciekłych.

2. Wniosek powinien zawierać:

1) imię i nazwisko lub nazwę producenta lub importera,

2) oznaczenie formy prawnej,

3) siedzibę i adres producenta lub importera,

4) przedmiot działalności,

5) datę rozpoczęcia działalności,

6) dane o wielkości produkcji, importu, rodzaju paliw objętych obowiązkiem tworzenia zapasów obowiązkowych, planowane na dany rok,

(...)

9) numer identyfikacji podatkowej NIP,

10) numer identyfikacyjny REGON.

3. Kopię wniosku należy przesłać do urzędu obsługującego ministra właściwego do spraw gospodarki.

4. Do wniosku należy dołączyć następujące dokumenty:

1) aktualny wyciąg lub odpis z rejestru przedsiębiorców,

2) zaświadczenie o numerze identyfikacyjnym REGON,

3) w przypadku przechowywania zapasów obowiązkowych paliw u innego przedsiębiorcy - kopię umowy o świadczeniu usługi tworzenia i przechowywania tych zapasów.

§ 5. Wpis do rejestru obejmuje dane zawarte we wniosku, o którym mowa w § 4 ust. 2.

§ 6. Producenci i importerzy wpisani do rejestru są obowiązani informować Prezesa Agencji Rezerw Materiałowych o zmianach danych, o których mowa w § 4 ust. 2 pkt 1-5 i 8-10, nie później niż w terminie 15 dni od dnia powstania tych zmian.

§ 7. Dane zawarte w rejestrze nie mogą być z niego usunięte.

§ 8. 1. Błędy pisarskie lub inne oczywiste omyłki w rejestrze prostuje się z urzędu lub na wniosek producenta lub importera.

2. Sprostowanie powinno być dokonywane w sposób czytelny.

3. W przypadku sprostowania, na końcu karty rejestrowej zamieszcza się adnotację o treści sprostowania i jej podstawie oraz podpis osoby dokonującej sprostowania i datę dokonania sprostowania.

4. Przepisy ust. 1-3 stosuje się odpowiednio do zmian treści wpisu oraz do wykreślenia wpisu z rejestru.

§ 9. Wpisy producentów i importerów do rejestru dokonane zgodnie z art. 2 ust. 6 ustawy z dnia 6 września 2001 r. o zmianie ustawy o rezerwach państwowych oraz zapasach obowiązkowych paliw (Dz. U. Nr 129, poz. 1442) stają się wpisami do rejestru w rozumieniu przepisów niniejszego rozporządzenia.

§ 10. Producenci i importerzy, o których mowa w art. 2 ust. 2 i 3 ustawy określonej w § 9, są obowiązani w terminie 30 dni od dnia wejścia w życie rozporządzenia dokonać korekty danych określonych w § 4 ust. 2 pkt 7, zgodnie z wielkościami określonymi w rozporządzeniu Ministra Gospodarki z dnia 14 czerwca 2002 r. w sprawie harmonogramu tworzenia zapasów paliw ciekłych (Dz. U. Nr 84, poz. 756).

§ 11. Traci moc rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 8 lutego 2001 r. w sprawie sposobu prowadzenia rejestru podmiotów obowiązanych do tworzenia i utrzymywania zapasów obowiązkowych paliw ciekłych (Dz. U. Nr 14, poz. 131).

§ 12. Rozporządzenie wchodzi w życie z dniem 1 lipca 2002 r.

21

16

---