Pieśń nad pieśniami
Szir Haszirim
Hebrajski tytuł znaczy dosłownie: Pieśń pieśni. Jest to swego rodzaju stopień najwyższy, podobnie jak “Święte świętych” - czyli najświętsze miejsce w świątyni. Czas jej powstania określa się na przełom IV/III wieku pne.
Tradycyjny podział na rozdziały i wersety ma niewiele wspólnego z właściwą strukturą tekstu. Badacze widzą tu raczej zbiór pieśni niż jednolity poemat, lecz nie ma zgody co do liczby tych pieśni. Jedni widzą ich kilka, inni ponad 20, jeszcze inni aż 52 pieśni. Całość każe się domyślać działalności autora korzystającego swobodnie z dziedzictwa kulturowego minionych pokoleń.
Jakkolwiek by dzielić ten poemat, zawsze będą to wariacje na jedyny temat: miłość.
Jeśli otworzymy tę księgę bez żadnych przyjętych z góry założeń, zapominając na chwilę, że znajduje się w Biblii, to wyda się ona jednym wielkim poematem miłosnym. Występuje w nim dwoje młodych, dziewczyna i chłopak, szukają się z tęsknotą i namiętnością, wyśpiewują swą wzajemną miłość, spotykają się i ponownie zostają rozdzieleni, by wreszcie połączyć się w doskonałym spełnieniu.
Nie ma tu wzmianki o Bogu, jeśli pominiemy “płomień Jah” (Pnp 8,6). Nie ma też żadnych pouczeń moralnych. Jest jedynie pieśń, podobna do niezliczonych innych pieśni miłosnych, przemawiająca do każdego.
Pieśni miłosne i pieśni weselne stanowiły na Bliskim wschodzie zawsze gatunek szczególny: składają się na nie piosenki ludowe, teksty obsceniczne, szydercze, lecz także poematy wysokiego lotu, komponowane z wielką znajomością sztuki.
Do weselnego rytuału należało wysławianie urody oblubieńców, które tak znaczne miejsce zajmuje w Pnp. W pochwały te włączana jest cała natura. Nie brakło tez życzeń dla młodej pary. Pieśni przeradzały się zatem w uroczyste błogosławieństwa.
Jak zatem tego rodzaju dzieło zawędrowało między księgi pisma św.?
Kiedy ok. 100 r. ne. Po zburzeniu Jerozolimy, faryzeusze ustalali kanon swojej Biblii, przyjęli doń Pieśń nad pieśniami wraz z Księgą Przysłów i Księgą Koheleta.
Liczyła się wówczas alegoryczna jej interpretacja, która najwyraźniej już wtedy musiała być szeroko znana i przyjęta. Sprzyjał temu sam styl poematu - obrazowy i świadomie niejasny, każe czytelnikowi od początku domyślać się tego, czego autor wprost nie chce mu powiedzieć, zaprasza zatem do szukania we wszystkim znaczenia ukrytego i sensu.
Znaczenie symboliczne.
Oboje głównych bohaterów występują zawsze w jakimś przebraniu. On przedstawiany bywa jako pasterz, lecz i król. Ona jest księżniczką, częściej winnicą, a przede wszystkim ogrodem.
Ona wychwala w pieśni urodę swego oblubieńca, jakby chciała wychwalać Świątynię Jerozolimską (Pnp 5,11-16). On wysławia swoją miłą wspominając porównania geograficzne, które pasują raczej do opisu ziemi kananejskiej niż pięknej dziewczyny.
Właśnie tego rodzaju opisy i porównania skłaniały od początku do interpretacji alegorycznej, która niczego nie zmieniając pozwala przechodzić ponad wszystkim. Myśliciele dostrzegali bardzo wcześnie w oblubieńcy samego Jahwe, w oblubienicy zaś - naród Izraela.
Dzisiaj wielu biblistów sądzi, że Pnp miała na początku nie jedno tylko znaczenie. Powstała być może w czasie, gdy po raz pierwszy zaczęto pytać o głębszy sens fizycznego wymiaru związku mężczyzny z kobietą. Autor nie wahał się włączyć tu stare piosenki miłosne, urywki z rytuałów i pieśni weselnych. I tak powstał poemat o niezwykłej afirmacji miłości dwojga ludzi.
Znaczenie Księgi.
Dla Izraelitów Pnp wyrastał ona z całości Pisma i przez nie się tłumaczyła. W odczytaniu księgi pomagał prorok Ozeasza, który już wcześniej zrozumiał, że Jahwe kocha naród miłością małżonka...
Oz 2,8-22:
“Dlatego zamknê jej drogê cierniami i murem otoczê, tak ¿e nie znajdzie swych œcie¿ek. Za kochankami swymi pobiegnie, ale ich nie dogoni; pocznie ich szukaæ, ale nie znajdzie.
Wtedy powie: Pójdę i wrócę do mego męża pierwszego, bo wówczas lepiej mi było niż teraz.
Zapomniała już o tym, że to Ja właśnie dałem jej zboże, moszcz, świeżą oliwę, że nie skąpiłem srebra ni złota, z którego czyniono Baala.
Dlatego wrócę i zabiorę swoje zboże w odpowiedniej chwili i swój moszcz we właściwej porze, odejmę moją wełnę i len, co miały okryć jej nagość.
Potem obnażę ją przed oczami kochanków, i nikt jej nie wyrwie Mi z ręki.
Położę kres wszystkim jej zabawom, świętom, dniom nowiu, szabatom i wszystkim uroczystym zebraniom.
Zniszczę jej winnice i sady figowe, o których mówiła: Oto zapłata moja, jaką mi dali moi kochankowie. W gąszcz je obrócę i będą się nimi pasły polne zwierzęta.
Ześlę na nią karę za dni Baalów, gdy im paliła kadzidła, a zdobna w swe kolczyki i naszyjniki biegała za swymi kochankami, a o Mnie zapomniała wyrocznia Pana.
Dlatego chcę ją przynęcić, na pustynię ją wyprowadzić i mówić jej do serca.
Oddam jej znowu winnice, dolinę Akor uczynię bramą nadziei - i będzie Mi tam uległa jak za dni swej młodości, gdy wychodziła z egipskiego kraju.
I stanie się w owym dniu - wyrocznia Pana - że nazwie Mnie: Mąż mój, a już nie powie: Mój Baal.
Usunę z jej ust imiona Baalów i już nie będzie wymawiać ich imion.
W owym dniu zawrę z nią przymierze, ze zwierzem polnym i ptactwem powietrznym, i z tym, co pełza po ziemi. Łuk, miecz i wojnę wyniszczę z jej kraju, i pozwolę jej żyć bezpiecznie. I poślubię cię sobie znowu na wieki, poślubię przez sprawiedliwość i prawo, przez miłość i miłosierdzie.
Poœlubiê ciê sobie przez wiernoœæ, a poznasz Pana”.
Iz 54,4-8:
“Nie lękaj się, bo już się nie zawstydzisz,
nie wstydź się, bo już nie doznasz pohańbienia.
Raczej zapomnisz o wstydzie twej młodości
i nie będziesz pamiętała o hańbie twego wdowieństwa.
Bo twoim małżonkiem jest twój Stworzyciel,
któremu na imię Jahwe Zastępów,
Odkupicielem twoim - Święty Izraela, nazywają Go Bogiem całej ziemi.
Zaiste, jak niewiastę porzuconą
i zgnębioną na duchu, wezwał cię Jahwe.
I jakby do porzuconej żony swej młodości
mówi twój Bóg:
Na krótką chwilę cię porzuciłem,
lecz z ogromną miłością cię przygarnę.
W przystępie mego gniewu ukryłem
przed tobą na krótko swe oblicze,
lecz w miłości wieczystej
nad tobą się ulitowałem,
mówi Jahwe, twój Odkupiciel”.
Iz 62,4-5:
“Nie będą więcej mówić o tobie “Porzucona”,
ziemi twej już nie powiedzą “Spustoszona”.
Raczej cię nazwą “Moje w niej upodobanie”,
a ziemię twoją “Poślubiona”.
Albowiem spodobasz się Jahwe
i twoja ziemia zostanie poślubiona.
Jak młody człowiek poślubia dziewicę,
tak twój Budowniczy poślubi ciebie
i jaką radość oblubieniec znajduje w swej oblubienicy,
taką Bóg twój znajdzie w tobie”.
Znaczenie chrześcijańskie.
Oblubieńcem stał się dla nich Chrystus, Oblubienica stał się Kościół, cała zbawiona ludzkość, a nieraz i indywidualny człowieka.