Wprawdzie na cukrzycę typu 2 chorują osoby w różnym wieku, ale najczęściej pojawia się ona u osób po 55. roku życia. Aż 10-15% ludzi powyżej 65. roku jest dotkniętych tą chorobą. Jeżeli ponadto uwzględni się tych, którzy mają podwyższone stężenie glukozy, nie osiągające jednak jeszcze wartości charakterystycznych dla cukrzycy (zjawisko to dotyczy 25-30% populacji w tym wieku), to okaże się, że prawie połowa osób po 65. roku życia ma kłopoty z gospodarką węglowodanową (cukrową).
Jakie są przyczyny cukrzycy u osób starszych?
Cukrzyca w tym wieku jest między innymi wynikiem naturalnego procesu starzenia. Ten proces zmian wstecznych, zachodzący w starzejącym się organizmie, obejmuje również trzustkę i inne organy odpowiedzialne za prawidłowe zużytkowanie glukozy. Zmienia się też stosunek tkanki tłuszczowej do mięśniowej (niestety, na korzyść tej pierwszej). Wynikiem tego jest między innymi "oporność" receptorów insuliny na jej działanie, co jest najważniejszym czynnikiem w łańcuchu zdarzeń wywołujących cukrzycę typu 2.
Na insulinooporność wpływają również inne czynniki często występujące w okresie starości: otyłość, niska aktywność ruchowa, inne przewlekłe choroby i przyjmowanie dużej ilości leków, które często zaburzają procesy utrzymujące równowagę węglowodanową w organizmie.
Na powstanie cukrzycy w tym wieku mają także wpływ hormony wydzielane przez przysadkę mózgową, nadnercza i trzustkę. Obok insuliny regulują one stężenie glukozy we krwi. Te tzw. hormony stresu działają odwrotnie niż insulina, gdyż podnoszą poziom glukozy. W starzejącym się organizmie występuje nadmiar najważniejszego z tych hormonów - kortyzolu, tworząc stan określany jako przewlekła hiperkortyzolemia. Powoduje to stałe podwyższone stężenie glukozy i sprzyja wystąpieniu jawnej cukrzycy.
Podstępna choroba
Cukrzyca pojawiająca się w tym okresie jest podstępną chorobą, długo nie dającą wyraźnych, klasycznych objawów, takich jak zwiększone pragnienie i oddawanie moczu, zamazane widzenie i chudnięcie. Często jest rozpoznawana przypadkowo podczas badań profilaktycznych czy wykonywanych z powodu wystąpienia innej choroby, np. mających na celu rozpoznanie czynników ryzyka zagrożenia chorobą wieńcową. Wtedy nieoczekiwanie może się okazać, że stężenie glukozy jest wysokie, chociaż chory nie ma objawów cukrzycy.
Niestety, utajony, bezobjawowy przebieg powoduje opóźnienie leczenia, które mogłoby zapobiec powikłaniom. Podwyższony długotrwale poziom glukozy może bowiem wywołać miażdżcę naczyń wieńcowych (chorobę wieńcową, zawał serca) i naczyń mózgowych (udar mózgu), a także powodować uszkodzenie małych naczyń siatkówki i nerek (retinopatię i nefropatię).
Jedna z przyczyn tego utajonego przebiegu to podwyższenie tzw. progu nerkowego dla glukozy. Jak pamiętamy, jest to ten poziom glukozy, przy której cukier przechodzi do moczu. Cały ten proces przypomina sytuację w rzece, na której znajduje się zapora o określonej wysokości (w przypadku progu nerkowego 180-200 mg/dl). Powyżej tej wysokości woda przelewa się na drugą stronę. "Przelewanie się" glukozy do moczu, która "pociąga" za sobą wodę, powoduje właśnie charakterystyczne objawy: zwiększone oddawanie moczu i wzmożone pragnienie. W starszym organizmie ta tama jest wyższa niż 180-200 mg/dl i glukoza "nie przelewa" się do moczu mimo wysokich stężeń (poziomu) we krwi. Wszystko to powoduje nierzadkie rozpoznawanie cukrzycy dopiero wtedy, gdy rozwiną się jej długotrwałe powikłania.
Cukrzyca i inne choroby
Chorzy w podeszłym wieku są narażeni na różne niedogodności. Dokuczają im choroby krążenia i stawów. Słabnie wzrok i słuch, zaczynają drżeć ręce, pogarsza się ogólna sprawność ruchowa. U chorego na cukrzycę do powikłań naczyniowych dołącza się także upośledzenie układu nerwowego - neuropatia cukrzycowa - objawiająca się charakterystycznym upośledzeniem czucia, które dotyczy głównie dłoni i stóp.
To wszystko razem sprawia, że chorzy często wymagają pomocy nie tylko ze strony lekarza, ale także rodziny czy pielęgniarki, a często konieczne staje się również zaangażowanie pracownika socjalnego i konsultacja dietetyka.
Dieta i ćwiczenia
Specyfika tej choroby wymaga szczególnego zwrócenia uwagi na to, aby osoba chora na cukrzycę ściśle przestrzegała diety. Przy obliczaniu zapotrzebowania kalorycznego trzeba uwzględnić wiek pacjenta. Często konieczna będzie tu dieta redukująca wagę ciała ze względu na otyłość, jednak jej skuteczność ze względu na mniejszą aktywność fizyczną może być zmniejszona. Jednak jeśli po 4-6 tygodniach leczenia samą dietą nie osiągamy odpowiedniego spadku stężenia glukozy, należy zastosować leki doustne.
Niestety, starsze osoby często nie mogą czerpać większych korzyści z wysiłku fizycznego, który jest szczególnie wskazany podczas tej choroby (zwiększa wrażliwość tkanek na działanie insuliny). Jednak mała sprawność ruchowa związana z wiekiem oraz niebezpieczeństwo (u niektórych osób) niedokrwienia mięśnia sercowego nakazują zachować szczególną ostrożność. Na ogół wystarczy bezpieczny półgodzinny spacer trzy razy w tygodniu.
Leki i leczenie
Problemem może być również odpowiedni dobór leków doustnych, stosowanych u chorych w podeszłym wieku. Szerzej o tego rodzaju leczeniu pisaliśmy we wrześniowym numerze "Żyjmy dłużej". Tutaj wspomnimy tylko, że specjaliści nie zalecają metforminy powyżej 70. roku życia, a przy stosowaniu innej grupy leków, czyli pochodnych sulfonylomocznika wskazane są preparaty krótko działające: gliklazyd, glipizyd i glikwidon.
U tych, którzy wymagają leczenia insuliną, sposób podawania leku powinien być maksymalnie uproszczony. Im prostszy i wymagający mniej czynności przygotowawczych, tym lepszy. Optymalnym sposobem leczenia w tej grupie wiekowej jest podawanie dwa razy dziennie insuliny izofanowej lub mieszaniny dwóch rodzajów insulin: krótko i długo działającej. Najlepsze są tu strzykawki typu pen lub jednorazowe dozowniki.
Jak wyrównać cukrzycę?
Chorych w podeszłym wieku obowiązują też inne, nieco "łagodniejsze" kryteria wyrównania cukrzycy, aby nie tylko zmniejszyć stężenie glukozy we krwi i zapobiec powikłaniom, ale również nie dopuścić do niedocukrzenia organizmu (hipoglikemii), które może powstać na skutek nieodpowiedniej dawki leków doustnych czy insuliny.
Takie niedocukrzenie jest bardziej niebezpieczne w starszym wieku niż u młodszych osób. Starzejący się organizm może bowiem z opóźnieniem lub niewłaściwie zareagować na spadek stężenia glukozy. U osób w podeszłym wieku zalecane jest nieprzekraczanie wartości 120-180 mg/dl na czczo i 150-200 mg/dl po posiłku. Jeśli nie można często kontrolować stężenia glukozy w surowicy krwi, trzeba (jako program minimum) codziennie sprawdzać jej obecność w moczu (glukoza nie powinna w nim występować). Można to zrobić w warunkach domowych, za pomocą specjalnych pasków, dostępnych w aptekach (pasek umieszcza się w próbce moczu).
Mimo tych wszystkich niedogodności związanych z cukrzycą w wieku podeszłym pacjent, który stosuje się do wszystkich zaleceń i chętnie współpracuje z lekarzem, może w dużym stopniu złagodzić przebieg choroby. Dobrze, jeżeli przestrzega ściśle diety, stracił na wadze, stosuje odpowiednią dawkę leków doustnych i kilka razy w tygodniu wychodzi na dłuższy spacer. Ważna jest tu także samokontrola, w której dużą rolę odgrywa glukometr, za pomocą którego można samemu badać poziom glukozy. Na pewno z cukrzycą można walczyć i do pewnego stopnia wygrywać nawet wtedy, gdy przekroczyło się już sześćdziesiątkę.
Słowniczek |
homeostaza - utrzymywanie niektórych wielkości (np. stężenia glukozy) w określonych granicach |
neuropatia - upośledzenie funkcji układu nerwowego, w cukrzycy dotyczy nerwów obwodowych i układu autonomicznego |
nefropatia - upośledzenie funkcji nerek; w cukrzycy na skutek upośledzenia filtracji w kłębuszkach nerkowych |
retinopatia - uszkodzenie siatkówki na skutek zaburzeń w jej ukrwieniu |
hiperkortyzolemia - podwyższony poziom kortyzolu (jednego z głównych hormonów stresu) we krwi |