Mowa ciała, język ciała, komunikacja niewerbalna - zespół niewerbalnych komunikatów nadawanych i odbieranych przez ludzi na wszystkich niewerbalnych kanałach jednocześnie. Informują one o podstawowych stanach emocjonalnych, intencjach, oczekiwaniach wobec rozmówcy, pozycji społecznej, pochodzeniu, wykształceniu, samoocenie, cechach temperamentu itd. Komunikaty te nadawane są i odbierane najczęściej na poziomie nieświadomym, jednak mogą być również nadawane i odbierane świadomie (tak jak większość gestów - emblematów czy wiele wyrazów mimicznych).
Kiedy mówimy , że mamy "przeczucie" lub "niejasne odczucie" , iż ktoś skłamał, tak naprawdę mamy na myśli , że mowa ciała nie idzie w parze ze słowami .
Istnieją co najmniej dwa źródła zróżnicowania przekazów niewerbalnych - normy kulturowe i indywidualne doświadczenia człowieka. Generalnie kobiety są lepszymi od mężczyzn nadawcami i odbiorcami komunikatów niewerbalnych. Oceniane są więc jako bardziej wewnętrznie zgodne, bezpośrednie i ekspresyjne w porozumiewaniu się. Kiedy porównywano trafność interpretacji zachowań niewerbalnych obcych kobiet i mężczyzn, kobiety wykazywały znaczącą przewagę zwłaszcza przy odczytywaniu negatywnych komunikatów mężczyzn. Różnica w dokładności odczytywania komunikatów pozytywnych nie była taka duża. Ciekawe jest również to, że małżonki trafniej interpretują sygnały przekazywane im przez obcych mężczyzn niż niewerbalne komunikaty swoich mężów. Być może jest to związane z większą "uprzejmością" kobiet - gdy np. rozmówca chce coś ukryć, kobiety częściej "dają się nabrać", to znaczy okazują, że wierzą tej osobie, choć spostrzegają niespójność komunikatów. Dokładność nadawania i umiejętność odbioru komunikatów niewerbalnych ma wpływ na zadowolenie z małżeństwa.
Charakterystyka
Komunikowanie jest ważnym etapem w procesie planowania, organizowania, przewodzenia i kontrolowania. Umiejętność skutecznego komunikowania się umożliwia szybsze i efektywniejsze działanie. Wyróżniamy następujące funkcje komunikowania :
funkcja informacyjna - w procesie tym pozyskiwane są informacje niezbędne do podejmowania decyzji regulujących interakcje społeczne, osiąganie celów itp.
funkcja motywacyjna - elementem komunikowania jest przekazywanie zachęt do osiągania różnego rodzaju celów;
funkcja kontrolna - treści komunikowania społecznego zawierają informacje o sferze powinności i obowiązków ludzi, grup, organizacji i społeczeństw względem siebie;
funkcja emotywna - możliwość wyrażania emocji i uczuć, a tym samym zaspokojenie psychospołecznych potrzeb ludzkich.
Proces komunikacji
W procesie komunikacji uczestniczy nadawca jako źródło komunikatu - osoba mająca informację oraz potrzebę i cel przekazania informacji i odbiorca - osoba, której zmysły odbierają komunikat. Wyodrębniamy następujące formy komunikowania:
werbalne i niewerbalne,
ustnie i pisemne,
bezpośrednie i pośrednie.
Jeśli "werbalny" oznacza "za pomocą słów", to logiczne, że "komunikacja niewerbalna" określa porozumiewanie się bez słów. Taka definicja jest jednak uproszczeniem, ponieważ nie udaje się odróżnić komunikacji wokalnej (za pomocą ust) od komunikacji werbalnej (za pomocą słów). Niektóre komunikaty niewerbalne są przekazywane wokalnie. Słowa "kocham cię" mają różne znaczenia w zależności od sposobu, w jakim zostały wypowiedziane. Co więcej, niektóre wypowiedziane formy komunikacji są w rzeczywistości językowe, nie całkowicie niewerbalne, w takim sensie, w jakim używają tego terminu badacze społeczni. Nieco lepsza definicja mówi więc, że komunikacja niewerbalna "polega na przekazie wiadomości za pomocą środków niejęzykowych". </div> Rozszerzając powyższe pojęcia można opisać komunikację niewerbalną jako jakiekolwiek ludzkie zachowanie czy wykorzystywany przez ludzi przedmiot staje się sygnałem niewerbalnym i komunikuje niewerbalną wiadomość, jeżeli nadawca, odbiorca, albo grupa społeczna intencjonalnie przypisują mu znaczenie . Zachowania takie, jak drapanie się po głowie lub zmarszczenie brwi, mogą powiedzieć innym, że jesteś zdziwiony lud zdezorientowany. Jeżeli nosisz wyjątkową biżuterię lub klasyczną, tweedową marynarkę, to może to się stać sygnałem niewerbalnym, o ile ktoś nada znaczenie, temu co nosisz. Mrugnięcie lub przypadkowe spojrzenie w czyimś kierunku, może stać się sygnałem niewerbalnym i zakomunikować, że pragniesz lepiej poznać te osobę. Nadanie znaczenia zachowaniu niewerbalnemu lub przedmiotom tworzy komunikację niewerbalną.
Przyjmując to podejście, komunikacja niewerbalna dotyczy wszystkich ludzkich zachowań, postaw i obiektów, innych niż słowa, które komunikują wiadomości i posiadają wspólne społeczne znaczenie. Obejmują wygląd fizyczny, ruchy ciała, gesty, wyraz twarzy, ruchy oczu, dotyk, głos, oraz sposób wykorzystywania czasu i miejsca w komunikowaniu się. Nie zawiera jednak gestów, które oznaczają słowa, takich jak w języku migowym, ani słów napisanych lub przekazywanych elektronicznie3.
Formy komunikacji niewerbalnej
Niewerbalne komunikowanie może wzmacniać, osłabiać lub zaprzeczać przekazom werbalnym. Komunikaty niewerbalne przede wszystkim odnoszą się do stosunku między nadawcą i odbiorcą. Na to jak nadajemy i odbieramy komunikaty, duży wpływ wywierają czynniki pozawerbalne, takie jak ruchy ciała, ubiór, odległość od osoby, z którą rozmawiamy, postawa, gesty wyraz twarzy, ruchy oczu i dotknięcia. Wyróżnia się dziesięć podstawowych rodzajów niewerbalnych aktów komunikacyjnych:2
gestykulacja, czyli ruchy ciała, jest silnie związana z mową i stanowi ważną część procesu komunikowania się,
mimika i wyraz twarzy jako najważniejszy sposób przekazywania stanów emocjonalnych (radości, smutku, niezadowolenia, zakłopotania itp.)
dotyk i kontakt fizyczny odgrywające ogromną rolę w budowaniu bliskości, regulowane są zasadami wynikającymi z obyczajów kulturowych, stopnia znajomości rozmówców, płci,wieku, statusu społecznego, charakteru spotkania itp.
kontakt wzrokowy - najważniejszy przekaźnik informacji to oczy: kierunek patrzenia, czas i częstotliwość patrzenia,
dystans przestrzenny jako obszar pomiędzy nadawcą , a odbiorcą dzielący się na cztery strefy: intymną, osobistą, socjalną i otwartą,
pozycja ciała, czyli sposób w jaki dana osoba stoi lub siedzi, wyrażać może wewnętrzne napięcie lub rozluźnienie,
wygląd fizyczny i ubranie ( może być formą manifestacji przynależności społecznej,staranność ubioru mówi o przywiązaniu wagi do spotkania),
niewerbalne aspekty mowy czyli intonacja głosu, akcent, rytm mówienia itp.
dźwięki paralingwistyczne (parajęzykowe) np. śmiech, płacz, ziewanie, westchnienia urozmajcają proces komunikacji i wyrażają ekspresję uczuć,
elementy środowiska fizycznego np. wielkość. Lokalizacja, aranżacja wnętrz, charakter wnętrza , oświetlenie zapachy tworzą korzystne lub niekorzystne tło i atmosferę do wzajemnych kontaktów.
Zastosowanie komunikacji niewerbalnej
Przeprowadzono wiele badań nad ustaleniem, czy sygnały niewerbalne są wrodzone, wyuczone, przekazywane genetycznie. 3 Zgromadzono wiele danych na podstawie obserwacji niewidomych lub głuchych ludzi, którzy nie mogli nauczyć się niewerbalnych sygnałów za pomocą środków wizualnych lub słuchowych, a także przez obserwację gestykulacji wywodzącej się z wielu innych kręgów kulturowych. Wyniki tych badań wskazują, że niektóre gesty można zakwalifikować do każdej kategorii. Wiele z naszych niewerbalnych zachowań jest wyuczonych, a znaczenie niektórych ruchów i gestów jest zdeterminowane kulturowo. Większość podstawowych gestów komunikacyjnych wygląda tak samo na całym świecie. Kiedy ludzie są szczęśliwi, uśmiechają się, kiedy są smutni marszczą brwi. Skinienie głową niemal wszędzie oznacza zgodę.
Jednym z najpoważniejszych błędów jakie może popełnić każdy w zakresie języka ciała jest zinterpretowanie danego gestu w oderwaniu od innych gestów lub od sytuacji, w jakiej został użyty.
Menedżer powinien być świadomy znaczenia komunikacji pozawerbalnej i rozumieć jego potencjalny wpływ. Ton przekazywanej wiadomości, sposób i okoliczność jej przekazania, wyraz twarzy i gesty mogą wzmocnić, osłabić lub zmienić daną informację.