Wykład 2. Podstawowe pojęcia i definicje zarządzania bezpieczeństwem pracy
Problematyka bezpieczeństwa pracy jest zagadnieniem niezwykle ważnym zarówno z ekonomicznego, jak i społecznego punktu widzenia. Dlatego też wprowadzenie systemu zarządzania bezpieczeństwem pracy powinno być pierwszoplanowym zadaniem w każdym zakładzie.
Korzyści, jakie można osiągnąć wprowadzając system zarządzania bezpieczeństwem pracy to:
łatwiejsze spełnianie wymagań dotyczących bezpieczeństwa pracy; określonych
w przepisach prawa,
szybkie wykrywanie i usuwanie wszelkich usterek i niezgodności,
zmniejszenie liczby wypadków przy pracy, chorób zawodowych i osób narażonych na czynniki szkodliwe dla zdrowia,
zmniejszenie ryzyka zawodowego,
zmniejszenie strat,
podniesienie wiarygodności przedsiębiorstwa wobec klientów, firm ubezpieczeniowych i banków.
W 1996 roku nastąpiła nowelizacja Kodeksu pracy, a szczególnie Działu X Bezpieczeństwo i Higiena Pracy, dotycząca dostosowania naszych przepisów do przepisów Unii Europejskiej. Nowelizacja ta wprowadziła do kodeksu szereg zapisów dotyczących bezpieczeństwa pracy, oceny ryzyka zawodowego i zarządzania bezpieczeństwem pracy.
Wprowadzono wówczas między innymi obowiązek „oceny ryzyka zawodowego”, które wiąże się z wykonywaną pracą, a także obowiązek informowania o nim pracowników. Wszyscy pracodawcy muszą zdać sobie sprawę z korzyści wynikającej z prawidłowej oceny ryzyka na stanowisku pracy i możliwości podjęcia odpowiednich środków profilaktycznych minimalizujących narażenie pracowników na śmierć, urazy ciała, choroby zawodowe, a także ze strat wynikających z uszkodzenia maszyn, urządzeń, obiektów.
W nowoczesnym przedsiębiorstwie nie wystarczy już tylko zarządzanie jakością. Dlatego integralną częścią zarządzania przedsiębiorstwem powinno być także zarządzanie bezpieczeństwem. Bezpieczeństwo pracy rozumiane jest jako skuteczne zapobieganie wypadkom, które mogą spowodować duże straty w przedsiębiorstwie. Tak pojęte bezpieczeństwo pracy wpływa bezpośrednio na wynik finansowy przedsiębiorstwa.
Należy również zauważyć, że wszystkie zmiany w zakresie poprawy warunków pracy mają istotne znaczenie nie tylko dla samego przedsiębiorstwa, lecz także dla całego kraju. Dobre warunki pracy, niska wypadkowość, wysoka kultura techniczna zmniejszają społeczne koszty związane z pracą, co leży w interesie państwa. Dlatego obowiązujące akty prawne w zakresie oceny ryzyka powinny zmusić każdego pracodawcę do podjęcia wysiłków zmierzających do poprawy warunków pracy, a tym samym założenia ścisłej dokumentacji wszystkich zagrożeń, wypadków oraz chorób zawodowych.
W 1996 roku nastąpiła nowelizacja Kodeksu pracy, a szczególnie Działu X Bezpieczeństwo i Higiena Pracy, dotycząca dostosowania naszych przepisów do przepisów Unii Europejskiej. Nowelizacja ta wprowadziła do kodeksu szereg zapisów dotyczących bezpieczeństwa pracy, oceny ryzyka zawodowego i zarządzania bezpieczeństwem pracy.
Wprowadzono wówczas między innymi obowiązek „oceny ryzyka zawodowego”, które wiąże się z wykonywaną pracą, a także obowiązek informowania o nim pracowników. Wszyscy pracodawcy muszą zdać sobie sprawę z korzyści wynikającej z prawidłowej oceny ryzyka na stanowisku pracy i możliwości podjęcia odpowiednich środków profilaktycznych minimalizujących narażenie pracowników na śmierć, urazy ciała, choroby zawodowe, a także ze strat wynikających z uszkodzenia maszyn, urządzeń, obiektów.
W nowoczesnym przedsiębiorstwie nie wystarczy już tylko zarządzanie jakością. Dlatego integralną częścią zarządzania przedsiębiorstwem powinno być także zarządzanie bezpieczeństwem. Bezpieczeństwo pracy rozumiane jest jako skuteczne zapobieganie wypadkom, które mogą spowodować duże straty w przedsiębiorstwie. Tak pojęte bezpieczeństwo pracy wpływa bezpośrednio na wynik finansowy przedsiębiorstwa.
Należy również zauważyć, że wszystkie zmiany w zakresie poprawy warunków pracy mają istotne znaczenie nie tylko dla samego przedsiębiorstwa, lecz także dla całego kraju. Dobre warunki pracy, niska wypadkowość, wysoka kultura techniczna zmniejszają społeczne koszty związane z pracą, co leży w interesie państwa. Dlatego obowiązujące akty prawne w zakresie oceny ryzyka powinny zmusić każdego pracodawcę do podjęcia wysiłków zmierzających do poprawy warunków pracy, a tym samym założenia ścisłej dokumentacji wszystkich zagrożeń, wypadków oraz chorób zawodowych.
Poniżej przedstawiono podstawowe pojęcia i definicje dotyczące zarządzania bezpieczeństwem pracy [14].
Polityka bezpieczeństwa - ogół zamierzeń i kierunków działania, dotyczących zapewnienia bezpieczeństwa pracy, w sposób formalny, wyrażony przez kierownictwo zakładu górniczego.
Zarządzanie bezpieczeństwem - zespół całości zarządzania, który jest decydujący
w określaniu i wdrażaniu polityki bezpieczeństwa w zakładzie pracy.
Zapewnienie bezpieczeństwa - (wszystkie) planowane i systematyczne działania, niezbędne do stworzenia odpowiedniego stopnia zaufania co do tego, że podejmowana działalność zakładu spełni ustalone wymagania bezpieczeństwa.
System zarządzania bezpieczeństwem pracy - struktura organizacyjna, podział odpowiedzialności, procesy i zasoby umożliwiające wdrożenie zarządzania bezpieczeństwem.
Zagrożenie - stan środowiska pracy mogący spowodować wypadek lub chorobę.
Ryzyko - funkcja prawdopodobieństwa wystąpienia określonych niebezpiecznych zdarzeń
i wynikających z nich konsekwencji.
Analiza ryzyka - proces szacowania wielkości ryzyka i określanie warunków, kiedy ryzyko można jeszcze tolerować lub akceptować.
Audit bezpieczeństwa - systematyczne niezależne badanie, mające określić czy działania dotyczące bezpieczeństwa i ich wyniki odpowiadają zaplanowanym ustaleniom i czy te ustalenia są skutecznie realizowane i pozwalają na osiągnięcie założonych celów.
Nadzorowanie bezpieczeństwa - ciągłe monitorowanie i weryfikacja stanu procedur, metod, warunków, elementów działalności górniczej oraz analiza, polegająca na porównaniu zapisów (udokumentowanych) z ustalonymi wskazaniami- w celu zapewnienia, że określone wymagania w zakresie zapewnienia bezpieczeństwa są spełnione.
Przegląd systemu bezpieczeństwa pracy - przeprowadzona przez kierownictwo zakładu górniczego formalna ocena stanu systemu bezpieczeństwa i jego adekwatności w odniesieniu
do polityki bezpieczeństwa oraz nowych celów, wynikających ze zmieniających się okoliczności.
Księga Zarządzania Bezpieczeństwem - dokument określający politykę bezpieczeństwa
i opisujący system bezpieczeństwa pracy w zakładzie górniczym.
Działania zapobiegające (korygujące) - działania profilaktyczne, powzięte w celu wyeliminowania względnie zminimalizowania (przy przyjętym dopuszczalnym poziomie ryzyka) przyczyn potencjalnego zagrożenia dla bezpiecznej działalności górniczej lub innej niepożądanej sytuacji oraz niedopuszczenie do jej wystąpienia.
Procedura - określony sposób wykonywania czynności. Procedury są udokumentowane
i wynikają z Księgi Zarządzania Bezpieczeństwem.
Środowisko pracy - stan i warunki środowiska materialnego, określonego czynnikami fizycznymi, chemicznymi i biologicznymi, w którym odbywa się proces pracy.
System zarządzania bezpieczeństwem w świetle obowiązujących przepisów
Sprawnie funkcjonujący system zarządzania może powstać w zakładzie tylko wtedy, gdy pracodawca będzie miał dostateczną motywację do wprowadzenia go w swoim zakładzie. Najskuteczniejszą motywacją jest rachunek zysków i strat. Do stałej poprawy stanu bezpieczeństwa pracy i ochrony zdrowia pracowników powinny motywować zwłaszcza koszty związane z wypadkami przy pracy, chorobami zawodowymi, absencją chorobową.
Część przepisów bhp tworzonych jest tak, aby wymusić wprowadzanie w zakładach pracy procedur związanych z zarządzaniem bezpieczeństwa i higieny pracy. Szereg przepisów stanowi natomiast gotowe procedury postępowania.
Ponieważ przepisy nie nakładają na pracodawców obowiązku tworzenia uporządkowanego systemu zarządzania bezpieczeństwem, nie ma przepisów odnoszących się do tworzenia polityki bezpieczeństwa. Wytyczną do jej tworzenia są przepisy Działu X
Kodeksu Pracy, a zwłaszcza artykuł 207 § 2 Kodeksu Pracy, który nakłada na pracodawcę obowiązek ochrony zdrowia i życia pracowników poprzez zapewnienia bezpiecznych
i higienicznych warunków pracy przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć nauki i techniki.
Podstawą do tworzenia szczegółowych celów zarządzania bezpieczeństwem są natomiast ogólne zasady prewencji określone w rozporządzeniu w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy. Przepis ten nakłada na pracodawcę obowiązki:
oceny ryzyka zawodowego,
zapewnienia organizacji pracy zabezpieczającej pracowników przed zagrożeniami wypadkowymi, chorobowymi i uciążliwościami,
zapewnienia likwidacji zagrożeń przez odpowiednie stosowanie technologii, urządzeń i materiałów, stosowania rozwiązań organizacyjnych i technicznych ograniczających narażenia, zapewnienia środków ochrony indywidualnej w sytuacji, gdy nie można ograniczyć zagrożeń innymi metodami.
Przepis nakłada jednocześnie obowiązek dokumentowania ryzyka zawodowego. Większość przepisów bhp reguluje sprawy związane z funkcjonowanie systemu zarządzania bezpieczeństwem pracy. Przepisy te nakładają na pracodawców obowiązki dotyczące zapewnienia odpowiedniej organizacji stanowisk pracy, przygotowania pracowników do pracy, itp. i stanowią podstawę do oceny stanu bezpieczeństwa w zakładzie.
Szczególne znaczenie mają przepisy rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 2 września 1997r. w sprawie służby bezpieczeństwa i higieny pracy. Podany w § 2 tego rozporządzenia zakres działania służby bhp, zgodny jest z wymaganiami, jakie system zarządzania bezpieczeństwem stawia przed pełnomocnikiem zarządu odpowiedzialnym za funkcjonowanie systemu.
Szczegółowe przepisy określają także minimalne wymagania w zakresie szkoleń pracowników w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy, nakładając jednocześnie obowiązki dotyczące opracowywania programów szkoleń dostosowanych do specyfiki zakładu. Cały szereg przepisów dotyczy tworzenia różnego rodzaju instrukcji (procedury) postępowania, których przestrzeganie powinno zapewnić bezpieczeństwo i ochronę zdrowia pracowników. Przepisy te mają szczególne znaczenie w tworzeniu systemu zarządzania. Jakość stworzonych przepisów wewnątrz zakładowych jest niezwykle istotna i powinna być poddawana okresowej ocenie, zwłaszcza po zaistnieniu wypadków przy pracy.
Przepisy odnoszą się również do prowadzenia w zakładzie wewnętrznych kontroli stanu bezpieczeństwa i higieny pracy. Przepis § 40 Rozporządzenia Rady Ministrów o sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy nakłada na pracodawcę obowiązek prowadzenia kontroli stanu bhp oraz dokumentowania stwierdzonych nieprawidłowości. Pracodawca powinien, więc stworzyć własną zakładową procedurę określającą prowadzenie tych kontroli (zakres, częstotliwość, itp.).
Przepis dotyczący prowadzenia kontroli znajduje się również w art. 273/13 Kodeksu Pracy. Ustala on, że kontrole stanu bhp prowadzi komisja bhp utworzona w zakładzie. Przepisy dotyczące samego procesu zarządzania są "martwe" w zakładach, w których nie istnieje taki system. W zakładach, w których nie funkcjonuje system zarządzania bezpieczeństwem nie funkcjonują prawidłowo przepisy dotyczące działalności służby bhp, komisji bhp, ustalania i analizowania przyczyn wypadków, prowadzenia kontroli stanu bhp, itp. Właściwa realizacja tych obowiązków wymaga aktywności pracodawcy i pracowników.
Tworzenie zakładowego systemu zarządzania bezpieczeństwem
Z powodu różnorodności zakładów, spowodowanym różnym rodzajem działalności, strukturą czy wielkością, nie ma szczegółowych wytycznych tworzenia zakładowego systemu zarządzania bezpieczeństwem. Podstawą do tworzenia takich systemów jest norma opracowana przez CIOP PN - N -18001 Systemy zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy. Wymagania. (1999)
Norma opiera się na zasadach systemów zarządzania wspólnych dla systemów zarządzania jakością i środowiskiem. Zawarte w normie wymagania dotyczące systemu zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy umożliwiają pracodawcy wdrożenie takiego systemu niezależnie od rodzaju prowadzonej działalności i struktury organizacyjnej zakładu.
Inne Normy:
PN - N -18002 Systemy zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy. Ogólne wytyczne
do oceny ryzyka zawodowego. (2000)
PN - N -18004 Systemy zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy. Wytyczne. (2001)