Karczoch i Kard (Cynara)
Karczochy to wieloletnie rośliny zielne, które możemy uprawiać zarówno jako warzywa oraz rośliny ozdobne. Dorastają ponad 1,5 m wysokości. Atrakcyjną ozdobę rabat kwiatowych stanowią ich sztywne, zielone, łukowate, liście, podobne do liści ostu (stanowią dobre tło dla kwiatów). Wczesną jesienią pojawiają się dużych rozmiarów koszyczki kwiatowe. Jeśli ich nie zetniesz w celach spożywczych, pokryją się odcieniami od różu poprzez fiolet do błękitu.
Najbardziej popularny w uprawie jako warzywo jest karczoch zwyczajny (Cynara scolymus). Jadalną częścią tej rośliny są kwiatostany - koszyczki z mięsistym dnem i mięsistymi okrywami. Do spożycia nadają się również bielone ogonki liściowe karczocha.
Uprawa tej rośliny jest najbardziej popularna we Francji, Włoszech, Hiszpanii i USA. W Wielkiej Brytanii jest ona uprawiana wyłącznie w celach ozdobnych. W Polsce karczoch jest mało znanym przysmakiem, uprawianym niemal wyłącznie amatorsko. A szkoda, bo karczoch jest smaczny i bardzo zdrowy (polecany dla diabetyków). Dzięki zawartej w nim substancji, zwanej cynaryną, ma właściwości żółciopędne, pomaga odtruwać organizm, chroni wątrobę i obniża poziom cholesterolu. Może być dobrym źródłem potasu, wapnia, magnezu oraz żelaza.
Mniej znany, choć niemniej atrakcyjny jest karczoch hiszpański (cynara cardunculus), zwany także kardem. Kard jest uważany za dziko rosnącego przodka uprawnych form karczocha.
Co różni te dwie rośliny? Gdy zobaczysz u kogoś kwitnące karczochy, możesz w łatwy sposób rozpoznać czy jest to karczoch zwyczajny czy kard. Otóż u karda charakterystyczne listki, otaczające okrywę koszyczka kwiatowego, są zakończone kolczastymi wyrostkami. U karczocha zwyczajnego te kolczaste wyrostki nie występują.
Jak uprawiać karczocha?
Karczoch może być uprawiany jako roślina 3-4-letnia lub jednoroczna. Uprawa jako rośliny jednorocznej jest łatwiejsza, gdyż roślinę ciężko jest ochronić przed przemarzaniem.
Uprawę karczochów rozpocznij od przygotowania rozsady w ogrzewanym tunelu foliowym lub szklarni. Jeżeli nie masz tunelu na działce, możesz to zrobić także w domu na parapecie okiennym. Do pracy przystępujemy w lutym. Do doniczek wypełnionych substratem torfowym (pH 6 do 6,5) wysiej po 2 lub 3 nasiona. Do momentu pojawienia się liścieni staraj się zapewnić temperaturę 25°C (potem temperaturę utrzymuje się w granicach 15 do 20°C). Gdy w doniczce pojawi więcej niż jedna siewka, pozostaw tę najsilniejszą.
Jeżeli nasiona wysiewane były do wielodoniczek, po około miesiącu, w fazie dwóch liści właściwych, przepikuj siewki do doniczek o średnicy 8 cm. Pod koniec kwietnia rośliny wysadza się na zagony.
Grządki, na które wysadzisz Twoją rozsadę karczochów powinny znajdować się w miejscu osłoniętym od wiatru i dobrze nasłonecznionym. Gleba powinna mieć odczyn obojętny lub lekko zasadowy. Powinna być żyzna, przepuszczalna, głęboko uprawiona. Dobrze, jeżeli rok wcześniej była nawożona obornikiem.
Rozsadę posadź na głębokość 5 cm, w rozstawie 1x1 metr. Od tej chwili pamiętaj o regularnym podlewaniu. Obfite nawadnianie jest konieczne szczególnie latem, gdy jest gorąco i sucho. Konieczne jest także odchwaszczanie gleby pomiędzy roślinami. Gdy rozsada się przyjmie, warto zastosować dodatkowe nawożenie kompostem lub dobrze przekompostowanym obornikiem.
Jeżeli uprawiasz karczochy jako wieloletnie, co 3 lata rośliny trzeba odmładzać. Rozmnaża się je wówczas poprzez podział. Wiosną wykop rośliny i podziel za pomocą widełek, szpadla lub noża. Każda otrzymana po podziale roślina powinna mieć co najmniej po 2 pędy i silny system korzeniowy.
Zimowanie karczocha jednak nie zawsze się udaje. Części nadziemne przemarzają w naszym klimacie, ale wiosną roślina odżyje, jeżeli tylko ochronimy jej system korzeniowy. Zatem przed nadejściem zimy nasady pędów obsyp kopczykami z ziemi i okryj rośliny słomą.
Zbiory i wykorzystanie w kuchni
Kwiatostany karczochów w celach spożywczych zbiera się pod koniec lata, gdy jeszcze są zielone. Częścią jadalną są części główki kwiatostanów po usunięciu zewnętrznych stwardniałych łusek okrywy. Spożywa się mięsiste końce łuskowatych okryw kwiatostanu, sam kwiatostan, jego dno oraz krótki koniec łodygi. Można jeść po ugotowaniu w osolonej wodzie. W internecie znajdziesz sporo ciekawych przepisów na dania z karczochów, takie jak np. karczochy w sosie serowo-grzybowym.
Do spożycia nadają się również bielone ogonki liściowe karczocha. Bielenie przeprowadź we wrześniu. Zebrane młode liście (zbieramy sukcesywnie po 2 lub 3 z każdej rośliny) umieść w ciemnym pomieszczeniu i obsyp piaskiem lub ziemią. Po 3 do 4 tygodniach będą gotowe do spożycia.
Liście można też bielić przed zbiorem, jeszcze na roślinie. Wówczas przygnij liście do pędu głównego i przywiąż. Potem rośliny owiń papierem nie przepuszczającym światła, pozostawiając swobodnie jedynie ich wierzchołki.
3