eksperyment pedagogiczny

Istotne miejsce wśród metod badań pedagogicznych ma eksperyment. Pozostaje on w ścisłym związku z obserwacją. Polega na aktywnym stosunku obserwatora do badanej rzeczywistości. Eksperyment, jako pewna odmiana obserwacji, mianowicie obserwacja przeprowadzona w specjalnie zorganizowanych warunkach, jest jednocześnie metodą samodzielną. Autonomiczność metody eksperymentalnej wynika z istotnych różnic, jakie zachodzą między eksperymentem a obserwacją. Przede wszystkim różnią się one wspomnianą już aktywną postawą badacza w przypadku eksperymentu. Mianowicie jego postawa ma z reguły charakter interweniujący w badanie zjawiska, podczas gdy postawa obserwatora jest zazwyczaj bierna w stosunku do badanej przez niego rzeczywistości. Ponadto eksperyment i obserwacja różnią się znacznie pod względem rzetelności badań. Różnice te występują na wyraźną korzyść metody eksperymentalnej. Pomiędzy eksperymentem i obserwacją zachodzi stosunek niesymetryczny, tzn. nie ma eksperymentu, który nie byłby jednocześnie obserwacją, a z drugiej strony nie każda obserwacja musi być eksperymentem.
Eksperyment pedagogiczny ma charakter eksperymentu naturalnego. Oznacza to, że podczas eksperymentu pedagogicznego wywołujemy interesujące nas zjawiska w naturalnych warunkach życia uczniów. Na warunki te składa się przeważnie klasa szkolna z jej codziennymi obowiązkami i problemami.

Eksperyment pedagogiczny stanowi metodę badania jednego lub kilku czynników zwiększających efektywność pracy dydaktyczno-wychowawczej w możliwie naturalnych warunkach życia szkoły, przy czym kontroli naukowej podlegają zarówno czynniki wprowadzone do zaistniałej sytuacji procesu nauczania i wychowania, jak również zmiany powstałe pod ich wpływem, istotę tak rozumianego eksperymentu stanowi celowe organizowanie działalności pedagogicznej w naturalnych warunkach szkolnych

W "Pracy badawczej nauczyciela" Wł. Zaczyńskiego znajdziemy taką definicję: "Eksperymentem pedagogicznym będzie taki sposób badania walorów wychowawczych jakiegoś czynnika (eksperymentalnego), który polega na tym, że ten nowy czynnik badany wprowadzany świadomie do zastanego procesu wychowawczego i obserwujemy zmiany powstałe pod jego wpływem"

LOGICZNE PODSTAWY EKSPERYMENTU

W eksperymencie laboratoryjnym istnieją proste możliwości izolowania zmiennej niezależnej i tym samym łatwe jest obserwowanie skutków jej działania. Natomiast w eksperymencie naturalnym badany czynnik działa równolegle z innymi zmiennymi danego procesu, więc nie jest on ściśle izolowany. Przeprowadzając eksperyment pedagogiczny mamy jednak obserwować jego działanie. Sposób wykrywania działań zmiennej niezależnej przedstawił J. St. Mill. Sformułował on w najbardziej dojrzały sposób ogólne metody związków przyczynowo - skutkowych. J. St. Mill sformułował 5 metod, które nazwał kanonami, stąd całą jego teorie indukcji nazywa się kanoniką:

1. Metoda jedynej różnicy- której kanon brzmi: ”Gdy przypadek, w którym badane zjawisko zachodzi, i przypadek, w którym ono nie zachodzi, maja wszystkie okoliczności wspólne z wyjątkiem jednej, obecnej tylko w pierwszym przypadku; w takim razie okoliczność, którą się różnią oba te przypadki, jest skutkiem lub przyczyną, lub niezbędną częścią przyczyny owego zjawiska.”

2. Metoda jedynej zgodności: której kanon brzmi: ”Gdy dwa lub więcej przypadków danego zjawiska maja wspólną tylko jedna okoliczność, to okoliczność, okoliczność której jedynie zgadzają się wszystkie przypadki, jest przyczyną (lub skutkiem) danego zjawiska.”

3. Metoda pośrednia różnicy lub połączona metoda zgodności i różnicy

4. Metoda reszt

5. Metoda zmian towarzyszących

W dziedzinie dydaktyki badania eksperymentalne można prowadzić na kilka różnych sposobów.
Najprostszą techniką eksperymentalną jest technika jednej grupy. Polega ona na wprowadzeniu do znanej sytuacji zastanej czynnika eksperymentalnego i mierzeniu zmian powstałych pod jego wpływem w ten sposób, aby możliwe było porównanie stanu początkowego ze stanem końcowym.

Technikę tę obrazowuje następujący schemat:
S - (Bp - C - Bk - W1)... (Bp - Cx - Bk - W2)
gdzie:
S - to sytuacja,
Bp - badania początkowe,
Bk - badania końcowe,
C - czynnik zastany,
Cx - czynnik eksperymentalny (zmienna niezależna),
W - różnica stwierdzona w badaniu początkowym i końcowym.

Okres Badania	I	II
Czynniki	C	Cx
Wyniki	W1	W2

Nauczyciel, przystępując do eksperymentu, dokonuje badania sytuacji zastanej. Następnie prowadzi zajęcia w danej klasie metodą tradycyjną i w badaniu końcowym w dokonuje pomiaru zmiany. Porównując wyniki badania początkowego i końcowego otrzymuje wartości W1. Nauczyciel powtórnie bada sytuację wyjściową i wprowadza zmienną niezależną Cx, czyli czynnik eksperymentalny. Po przeprowadzeniu szeregu zajęć metodą eksperymentalną znowu bada wyniki pracy dydaktycznej. Różnica pomiędzy rezultatem badania początkowego i końcowego daje wartość W2. Jeżeli W2 jest większe niż W1 oznacza to, że metoda eksperymentalna daje lepsze wyniki niż metoda tradycyjna.
Po pewnym czasie porównujemy wyniki uzyskane przez obie grupy.

Technika grup równoległych wymaga doboru dwóch grup porównawczych, jednej eksperymentalnej i drugiej kontrolnej. W praktyce eksperymentalnej podstawą do ustalenia grup są wyniki nauczania, obserwacje, wywiady i opinie nauczycieli. Następnie dokonuje się szeregu zabiegów statystyczno-logicznych, których celem jest ustalenie równoważności wyłonionych grup.
Chcąc stwierdzić, która metoda da lepsze rezultaty, trzeba doprowadzić do tego, aby metoda pracy w obu grupach była możliwie jedyną różnicą. Od eksperymentu wymaga się daleko posuniętej ścisłości nie tylko wyników końcowych, ale i początkowych wraz z określeniem sytuacji obu grup równoległych.

Trzecią technikę organizującą badanie eksperymentalne jest technika rotacji. Przy zastosowaniu tej formy również wyłania się dwie grupy porównawcze. Najpierw grupą eksperymentalną jest ta, która w badaniach początkowych wykazała się słabszymi wynikami pod pewnym względem, zaś kontrolną - grupa lepsza. Po zrealizowaniu programu przeprowadza się w grupach porównawczych badania etapowe, po których następuje zmiana ról. Dotychczasowa grupa eksperymentalna zostaje kontrolną, a dawna kontrolna - eksperymentalną. Po wykonaniu takiego samego programu w grupie eksperymentalnej przeprowadza się badania końcowe.
Technika rotacji jest doskonalsza od dwóch poprzednich; pozwala na pełne zachowanie naturalności warunków badania i dlatego może być techniką polecaną do badań eksperymentalnych. Jest niestety jednak bardzo trudna do zastosowania w normalnych warunkach pracy szkoły.

Okresy badań	Grupa A	Grupa B
I	Sposób eksperymentalny	Sposób kontrolny
II	Sposób kontrolny	Sposób eksperymentalny

Technika Solomona

Technika Solomona jest połączeniem techniki dwóch grup równoległych w jej klasycznej postaci, czyli dwukrotnym badaniem wyników w obu porównawczych grupach z techniką dwóch grup róznowległych bez badań początkowych. W tej koncepcji zakłada się, że różnica między wynikami badania początkowe i końcowego jest miarą zsumowanego wszystkich czynników badania początkowego i ich wzajemnego oddziaływania oraz zmian wewnętrznych i samorzutnych.

Analizując metodę eksperymentalną należy jeszcze zwrócić uwagę na tzw. zmienną pośredniczącą, ponieważ w szkole, która jest terenem naturalnego eksperymentu dydaktycznego, pojawiają się czynniki pośrednio wpływające na ów eksperyment, są nimi np.: typ zarządzania szkoły, relacje interpersonalne pracowników, czas zajęć lekcyjnych. Zatem zadaniem osoby przeprowadzającej eksperyment jest ograniczenie owej zmiennej pośredniczącej.

Błędy

Eksperymenty często są prowadzone jakby w rozłączeniu od założeń teoretycznych. Jest to podstawowy błąd towarzyszący metodzie eksperymentu w pedagogice. Aby podjąć się badań eksperymentalnych należy najpierw zapoznać się z całą wiedzą jaka już została w danej dziedzinie osiągnięta i napisana. Trzeba sobie również mocno zdawać sprawę z tego, że nie można traktować oddzielnie teoretycznych założeń i badań praktycznych, ponieważ takie działanie prowadziłoby nas do popadnięcia w praktycyzm, ma bardzo wąski zasięg i w gruncie rzeczy nie zasługuje na miano naukowego postępowania.

Eksperymenty przeprowadzane na gruncie pedagogicznym, a więc związane z procesem dydaktycznym, nie należą do tych najbardziej skomplikowanych. Istnieją nauki, gdzie podejmowanie metody eksperymentu wymaga o wiele bardziej złożonych czynności. I wtedy występuje jeszcze większa szansa popełnienia różnych błędów, w trakcie badań. Przede wszystkim tu również grozi brak przygotowania teoretycznego, brak teoretycznego uzasadniania podejmowania danych badań eksperymentalnych, brak uzasadniania doboru takich a nie innych zmiennych niezależnych, itd. Po drugie błędy mogą się brać z niewystarczającej kontroli nad zmiennymi niezależnymi i zależnymi w trakcie procesu badawczego. Również przyczyną błędów jest brak tzw. układów odniesienia, które warunkują obiektywizm w orzekaniu o wynikach danego eksperymentu. Częstym błędem jest także zbyt mała koncentracja na odpowiednim doborze grupy eksperymentalnej i grupy kontrolnej, a także, w przypadku klasy, nauczycieli, którzy w nich uczą. Pozostałe niesprzyjające uchybienia to: nieodpowiedni czas przeznaczony na trwanie eksperymentu, nieodpowiednia liczba grup porównawczych, czy też przesadne nagłośnienie eksperymentu, które powoduje, że zanika spontaniczność w zachowaniu się dzieci i nauczycieli, wśród których przeprowadza się badania.

---