Heraldyka
Zakres heraldyki obejmuje 2 działy:
Dział historyczny - zajmuje się badaniem początków i rozwoju herbów oraz stosunków prawnych z nim związanych
Dział praktyczny - daje poznać reguły tworzenia herbów i innych oznak zaszczytnych (koron, order).
Początki herbów łączą się ściśle z genezą szlachty, która przyjęła herby jako znaki odróżniające je od innych warstw społeczeństwa.
Herby na zachodzie mają charakter rodzinny.
W Polsce są godłem rodowym.
Pod wspólną chorągwią rodową stawali nieraz wokół herbów w pospolitym ruszeniu, np. Grunwald.
Najdawniejszym i najważniejszym źródłem do badania herbów szlachty polskiej są pieczęcie herbowe, wiszące u dokumentów średniowiecznych. Można je liczyć w tysiące. Niektóre dokumenty miały kilkadziesiąt pieczęci naraz.
Heroldowie zajmowali się urządzaniem turniejów, czuwali nad ich przebiegiem i sławili zwycięzców.
Rycerze walczyli z zasłoniętymi przyłbicami więc jedyną ich zewnętrzną oznaką był herb na tarczy oraz klejnot na hełmie. Heroldowie badali herby czy odpowiadają one prawidłom heroldii i wedle nich rozpoznawali i wywoływali rycerzy. W tym celu zakładali sobie role albo księgi herbowe. Było to długie wstęgi pergaminu, na których wyobrażone były w kształtach i barwach herby rycerskie.
Herby kształtowały się w Polsce pod wpływem zachodu. Stamtąd przyszły do nas wszystkie instytucje prawa herbowego (nobilitacja , adopcja).
Cechą herbownictwa polskiego w przeciwieństwie do zachodniego jest mnogość znaków herbowych o tematyce zbrojnej. Pełno tam podków, strzał, mieczów, toporów, gwiazdy i księżyc.
Obok tego możemy zauważyć w naszej heraldyce obfitość drugiego pierwiastka, tkwiącego w rzemiośle rycerza-ziemianina - pierwiastka gospodarczego i będą to herby przedstawiające różne narzędzia rolnicze.
W herbie polskim należy rozróżnić dwie części składowe: herb i zawołanie.
Znamię wzrokowe składa się z 2 głównych części:
na tarczy umieszczony jest właściwy herb
nad tarczą znajduje się klejnot.
Klejnot - nad tarczą widniał hełm, nad hełmem zazwyczaj korona trójlistna, spod której opadały w obie strony tzw. herby , nad koroną występowało znów jakieś godło (np. lew). Klejnot jednak jako część składowa herbu nie ma tak ważnego charakteru, jak godło umieszczone na tarczy.
Znamieniem słuchowym herbu jest zawołanie, czyli proklamacja.
Zawołanie są to pełne nazwy, które jakkolwiek ściśle się zespoliły ze znamieniem wzrokowym herbu to jednak pojęciowo i genetycznie z herbem nie mają nic wspólnego.
Powstanie herbów polskich.
W zasobie herbów mamy godła dwojakiego rodzaju. Jedne z nich to typy zachodnioeuropejskie. Drugie to całkiem inne, bardzo prymitywne, składają się z prostych kresek i łamanych....., kółek, strzałek, krzyżyków.
Herb można było nabyć przez urodzenie się w rodzinie szlacheckiej. Obok tego istniała adopcja. Skutkiem tej adopcji, było to, że jeśli nie szlachcic został adoptowany przez szlachcica otrzymywał herb adoptującego, co wymagało zatwierdzenia królewskiego.
Kształt tarczy heraldycznej oraz hełmów odpowiadał w zasadzie kształtowi tarcz i hełmów używanych w boju czy na turnieju.
Tarcza .... miała kształt przedłużonego trójkąta górą nieco zaokrąglonego i wysoka na 1-1,5 m, silnie zawinięta, tak, że sięgając po piersi, obejmowała nieomal pół ciała wojownika. W drugiej połowie XIII wieku wymiary tarczy zmieniają się do 75/60 cm, stają się one bardziej płaskie, górny skraj prostuje się. Jest to najbardziej typowy kształt gotyckiej tarczy heraldycznej. Już w XIII w pojawiają się w heraldyce herby złożone, polegające na tym, że tarczę dzielono na 2 i więcej pól, na których umieszczano herby.
Hełm z czasem zamiast malować godło na hełmie umieszczano na nim skrzydła pióra, rogi.
----- były to pierwotnie sukienne płachty, którymi w razie gorąca okrywano rozgrzane żelazne hełmy. Zjawiają się one w końcu XIII wieku, okrywając zrazu szczelnie cały chełm.
Później w XIV w opadają na szyję i ramiona, przy czym wszystkie te tkaniny do dekoracji klejnotu rozwijają i fryzują wiszące końce.
Godła herbowe - tj. znaki wyobrażane na tarczach, a niekiedy i w klejnotach, używane na zachodzie Europy dzielą się na 2 wielkie grupy:
figury heraldyczne - przeszły na tarcze z proporców, chorągwi.
przedmioty herbowe - godła przedstawiające rzeczywiste przedmioty naturalne lub sztuczne, bądź fantazyjne; zwierzęta, fauna i flora, słońce, księżyc, narzędzia gospodarcze, domowe, naczynia, ubiory, krzyż łaciński, grecki, św. Antoniego, patriarchalny.
Barwa - barwy musiały być intensywne, łączenie ich nie mogło być dowolne.
Symolika heraldyczna odgrywała w średniowieczu pewną rolę przy doborze godeł i barw herbowych. Jedne barwy symbolizowały pewne cnoty, inne usposobienie, jeszcze inne drogie kamienie lub planety.