FINANSE PUBLICZNE I RYNKI FINANSOWE - WYKŁADY.

Wykład z dnia 18.05.2013 r.

Dochody z mienia

Można w różny sposób gospodarować mieniem. Jakie można wymienić sposoby gospodarowania, jeśli gmina posiada jakiś majątek:

• Można go sprzedać - wpływ jednorazowy . Nie należy mylić sprzedaży z prywatyzacją , wpływy z prywatyzacji majątku zaliczamy do przychodów.

• Jeśli gmina ma udziały w firmie komunalnej wówczas właściciel otrzymuje dywidendy

• Jeśli chodzi o typ nieruchomości , biorąc pod uwagę nieruchomości gruntowe wyłączone z gospodarowania rolnego i leśnego - to można oddać nieruchomość w użytkowanie wieczyste - musi się to odbywać w formie przetargu .

I z takim oddaniem wiąże się kilka rodzajów opłat :

• Opłata pierwsza - czyli osoba która wygrywa przetarg wnosi opłatę pierwszą, która wynosi od 15 do 25% ceny nieruchomości,

• Potem w okresie trwania umowy musi wnosić opłaty roczne które mogą wynosić 0,3%, 1%, 3%,

• Umowa o najmie użytkowaniu wieczystym przewiduje sposób i termin zagospodarowania działki. Jeśli osoba która nabyła nieruchomość nie zagospodaruje działki wówczas wnosi opłatę dodatkową wynosząca 10% wartości działki w pierwszym roku opóźnienia, za każdy rok opóźnienia. Czyli np.: w pierwszym roku 10% wartości, w roku drugim 20% wartości itd.,

• Trwały zarząd - gmina może oddawać nieruchomość wyłącznie jednostkom organizacyjnym, np.: wodociągom gminnym. Wówczas nie ma przetargu bo jedynym beneficjentem mogą być wodociągi . Są opłaty roczne , trzykrotnie mniejsze niż przy użytkowaniu wieczystym a więc 0,1%, 0,3%, 1% . Te opłaty odnoszą się do ceny określonej przez biegłego. Wyłączone są z tej procedury nieruchomości pod drogi publiczne i związane z oświatą,

• Opłaty za zajęcie pasa drogowego odnośnie dróg gminnych. Trzeba mieć zezwolenie aby zając pas drogowy , a pas drogowy zajmuje się z następujących powodów:

• Robót,

• Zajęcie na wyłączność,

• Umieszczenie w pasie drogowym: obiektów budowlanych, reklam, infrastruktury technicznej.

Jeśli chodzi o zajęcie na wyłączność , umieszczenie obiektów budowlanych i reklam stawka nie może przekroczyć 10 zł za m² rzutu za dzień. Natomiast jeśli chodzi o infrastrukturę techniczną wówczas opłata wynosi do 200 zł rzutu za m² na rok. Kara wynosi 10-krotność opłatę. Kara płaci się wtedy gdy zajmie się bez zezwolenia, przekroczenie terminu lub powierzchni określonej w zezwoleniu,

• Opłaty za parkowanie na drodze publicznej czy w miejscu publicznym. Warunkiem jest wyznaczenie strefy płatnego parkowania,

• Opłata za wjazd do strefy śródmiejskiej (Londyn, Sztokholm). Stawka do 5 zł za wjazd,

• Opłata za przejazd przez most, który musi być dłuższy niż 400 metrów,

• Opłata za przewóz bromem.

Dotacje celowe

Generalnie rodzaje dotacji dzielą się tak jak zadania:

• Dotacje na zadania zlecone

Zadania zlecone są w całości finansowane

• Dotacje na zadania realizowane na podstawie porozumienia

Jeśli jest to porozumienie z administracją rządową również.

• Dotacje na dofinansowanie zadań własnych

Zadania własne zgodnie z ustawą jednostka samorządu wykonuje na własną odpowiedzialność , we własnym imieniu , powinna za własne pieniądze . Czyli wydaje własne środki, jak jej brakuje , to może otrzymać dotacje.

Tytuły dotacji :

• Kontrakt wojewódzki

Od roku 2000 wprowadzono taką zasadę że nie każda jednostka występuje do państwa o dofinansowanie , tylko do marszałka województwa. W efekcie marszałek województwa podpisuje z ministrem rozwoju regionalnego tzw. kontrakt wojewódzki. Daje on to, że umieszczenie inwestycji gmin w kontrakcie wojewódzkim nie gwarantuje otrzymania środków natomiast nie umieszczenie gwarantuje że gmina nie otrzyma. Wymagany jest udział własny co najmniej połowy kosztów,

• Budowa szkół, udział własny wymagany przynajmniej 50%,

• Edukacja na wsi,

• Zagospodarowanie terenów po wojskach Federacji Rosyjskiej,

• Budowa i remonty obiektów sportowych,

• Budowa i remonty dróg.

Praca domowa

Rocznik statysty styczny lub GUS - dochody samorządu terytorialnego według źródeł i wydatki według działów.

Rozdział subwencji ogólnej

Każda jednostka samorządu otrzymuje subwencję ogólną. W przypadku gminy tak samo jak i w przypadku powiatu jest to: część wyrównawcza, część równoważąca i część oświatowa, do tego jeszcze gminy niektóre otrzymują część rekompensującą .

W 2009 r. 45 mld przeszło do samorządów z budżetu państwa w postaci subwencji. Struktura była następująca:

• Część oświatowa - 73,7% ,

• Część wyrównawcza - 19,5% ,

• Część równoważąca - 3,6%,

• Część regionalna - 1,9% ,

• Część rekompensująca - 0,0% ,

• Uzupełnienie - 1,3% .

Wielkość części jest ustalana co roku w ustawie budżetowej.

Część wyrównawcza

Poza oświatową jest to najważniejsza część. Żeby o niej mówić istotny jest wskaźnik dochodów znaczących . Otóż przyjmuje się dochody z dziesięciu źródeł w gminie jako znaczące:

• Z podatku od nieruchomości, rolnego, leśnego, od środków transportowych, czynności cywilnoprawnych, karty podatkowej,

• Opłaty skarbowej i eksploatacyjnej,

• Udziały w PIT i CIT.

Sumę dochodów dzieli się przez liczbę mieszkańców w danym roku.

Struktury kwoty podstawowej subwencji ogólnej

Kwota podstawowa jest po to żeby wyrównać dochody tych gminom , które z tych źródeł znaczących , nie mogą uzyskać dochodów równych średnim. Wyznaczone trzy progi (sytuacje ) ubóstwa:

1. g < 40% G -> 99% (40% G - g) + 41,97%G

2. 40% G < g < 75% -> 83% (75% G - g) + 12,92% G

3. 75% G - g < 92% G -> 76% ( 92% G - g )

• Kwota uzupełniająca w części wyrównawczej jest obliczana dla gmin gdzie gęstość zaludnienia jest mniejsza niż gęstość zaludnienia w kraju

gz < GZ (jw.)

• 17% G ∙ (GZ - gz) / GZ

• Dla gmin o g > 150% G -> cz. Równoważąca

• Część równoważąca = wpłaty gmin najbogatszych (części nadwyżki g > 150% średniej z dochodów jw.) + jw. 50% -> gm. m. (dodatki mieszkaniowe) + ¼ do gmin wiejskich i miejsko-wiejskich również z przeznaczeniem na dodatki mieszkaniowe + ¼ dla gmin wiejskich i miejsko- wiejskich które nie mogą uzyskać dużych dochodów z podatku rolnego, leśnego.

Część oświatowa tym się różni od pozostałych że jest ustalana na jednakowych zasadach dla wszystkich szczebli samorządu, czyli gminy, powiatu i województwa. Podstawą jest liczba uczniów przeliczeniowych.

Część oświatowa subwencji składa się z trzech części :

• Kwota bazowa

Ma odzwierciedlać rzeczywistą liczbę uczniów. Można powiedzieć że ta kwota z biegiem czasu , zbliża się do tej rzeczywistej liczby uczniów , ponieważ występują różne przeliczniki, chodzi tu liczbę uczniów dzieci i młodzieży czyli w wieku szkolnym, w szkole publicznej i w szkole niepublicznej, liczbę uczniów dorosłych w szkole publicznej, w szkole niepublicznej

• Kwota uzupełniająca

Ma kilka sytuacji , kiedy do tej bazowej kwoty można doliczać kolejnych uczniów przeliczeniowych z różnych tytułów . I tak np.: są szkoły wiejskie, trzech uczniów w szkole na wsi daje ucznia przeliczeniowego. Dalej występują przeliczniki związane z typem szkoły. Jest również kilka przeliczników związanych z niepełnosprawnością.

• Kwota na zadania pozaszkolne

Np.: liczba wychowanków pozaszkolnych wychowawczych dla dzieci ociemniałych czy niedosłyszących , liczba uczniów mieszkających internatach daje znowu odpowiedni przelicznik. I taką sumę uczniów przeliczeniowych dla każdych gmin, powiatów, województw można ustalić na podstawie tych wag czy liczników , i to co przypada na rozdział daje odpowiednia całą kwotę .

Część rekompensująca nie jest uwzględniona w ustawie o dochodach jednostek samorządu terytorialnego, ale jest przewidziana ustawą o specjalnych strefach ekonomicznych, ponieważ ta część ma na celu wyrównanie gminom strat z tego tytułu że nie mogą pobierać podatków . W 2009 r. 24 gminy z takiej części rekompensującej korzystało.

Praca domowa

Zasady rozdziału subwencji dla powiatów i województw.

Kiedyś wielkość subwencji była sparametryzowana. Np.: w okresie 1994 - 1998 na subwencję ogólną mogło iść niemniej niż 7,5% dochodów budżetu państwa. W tym na część oświatową niemniej niż 6,6%.

W 1998 r. była tylko subwencja drogowa.

Część podstawowa w systemie subwencji z lat 1999 - 2003, musiała być niemniejsza niż 1% dochodów budżetu państwa i powiększona o wpłaty gmin najbogatszych i na nią składały się dwie kwoty : kwota wyrównawcza i kwota jaką można określić proporcjonalną.

Koszty funkcjonowania jednostki osadniczej w przeliczeniu na mieszkańca kształtują się mniej więcej tak:

zł

Tys. mieszkańców

Trudno określić jakie to są tysiące i jakie to są koszty . Przy czym niezależnie od przyrostu mieszkańców na samym poziomie. Później potem malały koszty, zresztą podobnie jak skala produkcji . Kiedyś to było 20 - 50 tys. mieszkańców, ale potem to zaczynało rosnąć i to bardzo szybko , dlatego że zmienia się program w urbanistyce. Oznacza on dla przykładu w małej miejscowości ludzie chodzą, jeżdżą rowerem albo swoim samochodem, potem pojawia się linia autobusowa , tramwaj, metro. Inna sprawa, przedstawienia odbywają się w przedszkolnej świetlicy , remizie strażackiej, pojawia się teatr , gmach opery i baletu. Te koszty mniej więcej się tak kształtują. Koszty zależą od wielkości. Dla najmniejszych gmin przelicznik efektywny był 3,85. A dla gmin największych jak Warszawa - 1,24.

Konsekwencje decyzji finansowych

Ograniczenia polityki budżetowej:

1. Ograniczenia egzogeniczne, te które dla gminy wynikają z przepisów państwowych.

• Lista zadań obligatoryjnych, czyli czym gmina musi się zająć w pierwszej kolejności

• Część dochodów gmin pochodzi z dotacji i opłat celowych , czyli nie można wydać tych pieniędzy inaczej niż wskazuje to ten kto daje dotacje

• Wielkość wydatków bieżących nie może przekraczać dochodów bieżących , czyli nie można się zadłużać z przeznaczeniem z myślą o wydatków bieżących

• Przepisy państwowe przewidują normy ustaw i terminy

• W odniesieniu do podatków czy opłat, są podane stawki

• Przepisy państwowe w odniesieniu do podatków czy opłat przewidują wyłączenia, zwolnienia czy ulgi do których gmina musi się zastosować

• Ustawy podatkowe przewidują różny rytm zasilania

• Roczny i łączny limit zadłużenia, które będą zastąpione zindywidualizowanymi wskaźnikami

Co gmina może jeśli o dochody :

• Może uchwalić stawki powyżej maksymalnej albo minimalnej

• Może zrezygnować z jakiejś opłaty

• Może wprowadzić własne zwolnienia i ulgi

• Wójt może stosować odroczenie lub umorzenie

2. Ograniczenia endogeniczne (wewnętrzne):

• Gminy mogą się różnić położeniem, gospodarką opartą na przemyśle itd.

• Relacja między potrzebami i zasobami w danym miejscu i czasie

• Postawa władzy lokalnej

• Lokalny interes

• Silne osoby (wg Reja jest to wójt, pleban, pan, ale silną osobą może być też np.: przedsiębiorca która zatrudnia większą ilość pracowników)

Świadomość możliwych reakcji użytkowników gmin

Użytkownicy którzy mieszkają, użytkownicy okresowi i użytkownicy potencjalni (są gdzieś użytkownikami stałymi ale rozważają przeniesienie się gdzieś indziej ).

Skutki tych reakcji są znane przy pomocy krzywej Laffera . Przyczyną zmian w budżecie są zachowania przestrzenne użytkowników . Jako punkt wyjścia do tych zachowań odnośnie gospodarki budżetowej, przyjmuje się relacje :obciążeń publicznych/ ofert usług publicznych. Występują trzy typy zachowań:

• Zachowanie bierne - polega na dostosowaniu się

• Polega na dążeniu do zmiany niezadowalającej

• Ucieczka

Podstawy oceny podatkowego źródła dochodu

Czyli na co władza publiczna powinna zwracać uwagę wprowadzając nowy podatek lub istotnie modyfikując podatek istniejący.

Kryteria:

1. Dochodowość

Czyli przypływ z podatku powinien być większy niż koszty poboru. Istotne są koszty poboru administracji państwowej i koszty podatnika .

2. Wydajność

Są dwa rodzaje źródeł podatkowych:

• Elastyczne względem podstawy

Nie wymagają manipulacji, ale w sytuacji kryzysowej nie dostarczają dochodów

• Sztywne względem podstawy

Wymagają manipulacji ale odwdzięczają się dochodami

3. Sprawiedliwość

Wyróżnia się dwa rodzaje sprawiedliwości podatkowej:

• Sprawiedliwość pozioma

Polega na tym , że osoby w takiej samej sytuacji podatkowej są tak samo obciążane

• Sprawiedliwość pionowa

Osoby w różnej sytuacji powinny być różnie obciążane

Występuje jeszcze jeden wariant sprawiedliwości pionowej , który jest nazywany sprawiedliwością ludową .

4. Eksportowy charakter

Polega to na tym że dobra są opodatkowane w miejscu produkcji, usługi są opodatkowane te które są kupowane przez obcych.