Wykład 10

Zawiesiny (Suspensiones)

Zawiesiny - jako postać leku stanowią układ dwufazowy, składający się z równomiernie rozproszonej fazy stałej, w skład której wchodzi substancja lecznicza odpowiednio sproszkowana lub zmikronizowana oraz rozpraszającej jej fazy ciekłej. Fazą ciekłą w zawiesinach może być woda, glicerol, olej lub mieszaniny tych substancji. Substancja lecznicza jest trudno rozpuszczalna lub praktycznie nierozpuszczalna w fazie rozproszonej

Do sporządzania zawiesin możemy stosować środki pomocnicze (zwiększają lepkość, zmniejszają napięcie powierzchniowe) w takich ilościach aby nie mogły wywołać własnego efektu farmakologicznego.

Przygotowywane bezpośrednio przed użyciem, rozpraszając proszek, tabletkę, granulat w odpowiedniej cieczy.

Rozróżniamy zawiesiny:

• Do użytku wewnętrznego

• Do użytku zewnętrznego - np. dopochwowe, do nosa

• Do użytku pozajelitowego - nie mogą być stosowane do wstrzykiwać, dosercowo

Zawiesiny substancji stałych w środowisku półstałym lub stałym - maści, czopki typu zawiesin

Wielkość cząstek nie powinna przekraczać:

• do 30 µm w zawiesinach do użytku wewnętrznego i pozajelitowego

• do użytku zewnętrznego - 90 µm

• w kroplach do oczu mniej niż 25 µm

Substancja lecznicza jednolicie rozproszona w zawiesinie

Zawiesiny powinny wykazywać jednolite rozproszenie fazy stałej, a w przypadku wystąpienia sedymentacji cząstek ponowne jednolite rozproszenie powinno być uzyskane po 15 sekundach wytrząsania.

Powinny być przechowywane w szczelnie zamkniętych naczyniach, nie powinny być przechowywane w lodówkach i zamrażarkach, gdyż w niskiej temperaturze łatwiej dochodzi do agregacji cząsteczek (nie wskazane). Należ też unikać wysokiej temp. - mogą rozpuszczać się małe cząstki, a następnie krystalizować na dużych cząstkach - zwiększenie rozmiarów cząstek zawiesiny.

Zawiesiny do użytku wewnętrznego (Mixturae agitandae)

Sporządzanie leku w postaci zawiesiny ma na celu:

• polepszenie przyswajania leku;
  przyswajanie leku w postaci płynu jest lepsze niż w postaci proszku; postać płynna jest lepiej tolerowana przez chorego niż postać proszku ze względu na łatwiejsze połykanie i dozowanie - ważne w leczenie osób starszych oraz dzieci (tu również ma znaczenie odpowiedni smak); nie zawsze jednak jest możliwe znalezienie odpowiedniego rozpuszczalnika lub solubizatora

• zwiększenie trwałości w trakcie przechowywania i użytkowania
  pewne substancje lecznicze są nietrwałe w roztworze, wykazują jednak trwałość w zawiesinie

• uzyskanie umiarkowanie przedłużonego działania zawieszonej substancji

• zamaskowanie przykrego smaku i zapachu (istotne przy leczeniu dzieci)

Dla ułatwienia zawieszania stosuje się substancje wielkocząsteczkowe jako substancje pomocnicze:

• ułatwiają zawieszanie

• stabilizują rozproszenie

• działają osłaniająco na błony śluzowe przewodu pokarmowego - tym samym zmniejszają działanie drażniące niektórych substancji leczniczych

• substancje pochodzenia naturalnego lub związki syntetyczne

Środki dyspergujące i zwiększające lepkość fazy rozpraszającej w zawiesinach wodnych

1. polisacharydy naturalne : guma arabska, agar, tragakanta, skrobia, karagen, guma guar, guma ksantanowa, alginian sodu

2. pochodne celulozy: hydroksyetyloceluloza, hypromeloza, metyloceluloza, żelatyna, karmelowa sodowa

3. polimery syntetyczne: alkohol poliwinylowy, poliwinylopirolidon, karbomer (kwas poliakrylowy)

4. substancje nieorganiczne: bentonit, krzemionka koloidalna, krzemian glinowo-magnezowy

Roztwory substancji wielkocząsteczkowych otrzymuje się przez rozproszenie w wodzie w odpowiedniej temperaturze (zależnie od substancji).

Substancja pomocnicza	Stosowane stężenia [%]	Sposób rozpuszczania w wodzie
Guma arabska	33,3	Po napęcznieniu w wodzie, rozpuszczać na gorąco
Agar	0,2 - 1	We wrzącej wodzie
Skrobia	2,5	W temperaturze pokojowej, z intensywnym mieszaniem, stosowana z tragakantą
Tragakanta	10	W temperaturze pokojowej, po zwilżeniu (skropieniu) etanolem, w z intensywnym wytrząsaniem lub po zwilżeniu glicerolem - w ciepłej wodzie
Hypromelaza	0,5 - 2	W temperaturze pokojowej
Metyloceluloza	2	W 1/3 porcji wrzącej wody, po rozpuszczeniu i oziębieniu uzupełnia się stopniowo zimną wodą
Żelatyna	4	Po napęcznieniu na ciepło
Alkohol poliwinylowy	0,25 - 3	Początkowo w temperaturze pokojowej, następnie na gorącą z intensywnym mieszaniem
Poliwinylopirolidon	<5	W temperaturze pokojowej
Bentonit	0,5 - 5	W temperaturze pokojowej po zwilżeniu (skropieniu) etanolem
Krzemionka koloidalna	2 - 10	W temperaturze pokojowej

Sposób wykonywania zawiesiny do użytku wewnętrznego:

1. przygotowanie sprzętu laboratoryjnego: moździerz z pistlem, zlewki, bagietka, butelka itp.

2. zaczynając od najmniejszych ilości odważa się przepisane w recepcie substancje

3. substancje dokładnie rozciera się w moździerzu

4. w drugim moździerzu przygotowuje się roztwór substancji wielkocząsteczkowej w wodzie

5. roztarte substancje zawiesza się w sporządzonym roztworze, rozciera się na jednolitą masę, dodając porcjami wodę w ilości mniejszej od przepisanej

6. płynną masę przenosi się do wytarowanej butelki, pozostałą ilość wody popłukuje się moździerz i zlewa do tej samej butelki

7. na końcu dodaje się przepisane nalewki lub syrop

8. lek opisuje się na białej sygnaturze, a z uwagi na sedymentację fazy rozproszonej, dołącza się napis „Zmieszać przed użyciem”

Rp.

Benzocaini (anestezyna) 2,0

Sir. simplicis 15,0

Aquae purificatae ad 120,0

M.f.susp.

S. 3 razy dziennie łyżkę stołową

Zmieszać przed użyciem

Benzokaina - substancja bardzo trudno rozpuszczalna w wodzie

Należy wprowadzić kleik z gumy arabskiej w celu dokładnego zawieszenie substancji czynnej (anestezyny)

Przyjmujemy że na 100g zawiesiny wprowadzić należy 20g kleiku

20g - 100g

xg - 120g x=24g - tyle wprowadzamy w tej recepcie kleiku

guma arabska

33,3g - 100g

xg - 24g x = 8g

2g benzokainy rozetrzeć w pierwszym moździerzu. W drugim moździerzu: 8g gumy arabskiej - zalać wodą do 24g i ogrzać - powstać ma kleik. Dodać substancji do benzokainy, ucierać, dodać pozostałą część wody, przenieść do wytarowanej butelki i uzupełnić wodą do 105g. Na samym końcu dodać 15g syropu.

Zmianę w recepcie należy uwzględnić w opisie recepty.

Rp.

Benzocaini (anestezyna) 2,0

Gummi arabici 8,0

Sir. simplicis 15,0

Aquae purificatae 125,0

M.f.susp. 150,0

S. 3 razy dziennie łyżkę stołową

Zmieszać przed użyciem

8g gumy arabskiej, dodajemy 16g wody =>24g kleiku. Benzokainę zawiesić w kleiku, do butelki, moździerz płuczemy wodą i do butelki. Dodać wody do 135g, na końcu dodać 15 g syropu.

Rp.

Calcii carbonatis praecipitati 7,5

Magnesii oxidi 2,5

Gummi arabici muc. 20,0

Aquae purificatae ad 80,0

M.f.susp.

S. 3 razy dziennie łyżkę stołową

Zmieszać przed użyciem

W pierwszym moździerzu 2,5g tlenu magnezu, węglan wapnia w 2 moździerzu, ok. 6g gumy arabskiej w 14g wody, uzupełniamy wodą do 80g.

Rp.

Calcii carbonatis praecipitati 1,5

2% Sol. Methylocellulosi 35,0

Sir. simplicis ad 50,0

M.f.susp.

S. 2 razy dziennie łyżeczkę

Zmieszać przed użyciem

Najpierw należy sporządzić 2% roztwór metylocelulozy. Do jego wykonania należy użyć 0,7g metylocelulozy, którą rozpuszcza się w 1/3 porcji gorącej wody (tj. 11,43g). Po rozpuszczeniu i oziębieniu otrzymany roztwór uzupełnia się stopniowo zimną wodą do 35g. W tym roztworze należy zawiesić roztarty, strącony węglan wapnia. Syrop prosty dodaje się na końcu, bezpośrednio do butelki, uzupełniając roztwór do 50g.

Zawiesiny do użytku zewnętrznego (Suspensiones ad usum externum)

Zawierają nawet do 50% części stałych, zawieszonych w roztworach wodnych, glicerolu ich mieszaninie lub w oleju. Wielkość cząstek fazy rozproszonej nie powinna przekraczać 90 µm.

Substancje lecznicze zawieszane w tych płynach wykazują działanie:

• wysuszające (np. talk, tlenek cynku, skrobia)

• chłodzące (mentol)

• dezynfekujące (mentol)

• p/grzybicze, p/bakteryjne (siarka strącona, urotropina, kwas borowy, nystatyna, chlorotetracyklina)

• miejscowo znieczulające (benzokaina)

• p/zapalne (zasadowy azotan bizmutu, hydrokortyzon)

Sposób wykonania zawiesiny do użytku zewnętrznego

1. przygotowanie sprzętu laboratoryjnego: moździerz z pistlem, zlewki, bagietki, butelka z szeroką szyjką lub słoiczek itp.

2. zaczynając od najmniejszych ilości odważa się przepisane w recepcie substancje stałe

3. substancje stałe rozciera się w moździerzu

4. jeśli w recepcie są przepisane substancje rozpuszczalne w wodzie, należy rozpuścić w części wody

5. jeśli w recepcie przepisany jest etanol i substancje w nim rozpuszczalne, należy je w nim rozpuścić, a otrzymany roztwór dodać na końcu

6. do roztartych substancji dodaje się glicerol lub olej i rozciera na jednolitą masę

7. następnie mieszając, wlewa się porcjami wodę w ilości nieco mniejszej od przepisanej

8. płynną masę przenosi się do wytarowanej butelki, pozostałą ilością wody popłukuje się moździerz i zlewa do tej samej butelki

9. lek opisuje się na pomarańczowej sygnaturze, a z uwagi na sedymentację fazy rozproszonej dołącza się napis „Zmieszać przed użyciem”

Rp.

Anaesthesini (benzokaina) 0,2

Mentholi 0,3

Zinci oxidi

Talci aa 15,0

Glyceroli 86% 10,0

Aquae purificatae ad 80,0

M.D.S. Susp. ad usum externum

Zmieszać przed użyciem

Jeżeli w recepcie znajdują się substancje grubokrystaliczne należy je rozcierać w moździerzu w pierwszej kolejności, nawet jeśli inne substancje stałe są przepisane w mniejszych ilościach.

Odważyć substancje anestezynę, mentol, tlenek cynku, talk. Częscią talku i tlenku cynku zacieramy pory w moździerzu, a następnie dodajemy mentol i benzokainę (w tej kolejności). Potem dodajemy pozostałą część talku i tlenku cynku, 10g glicerolu i część przepisanej wody. Ucieramy do powstania jednolitej papki i przenosimy do wytarowanej butelki. Pozostałą częścią wody opłukujemy moździerz wodą i zlewamy do tej samej butelki, a następnie uzupełniamy ją wodą do 80g.

Rp.

Methenamini 2,5

Zinci oxidi

Talci aa 6,5

Glyceroli 86% 5,0

Aquae purificatae ad 50,0

M.D.S. Puder płynny

Zmieszać przed użyciem

Rp.

Nystatini 2 000 000 j.

Chlorchinaldini 0,1

Acidi borici 2,0

Acidi ascorbici 0,5

Benzocaini 1,0

Glyceroli 86% 100,0

M.f.susp. ad usum externum

Nystatyna dostępna jest w rozcierce zawierającej np. 2 mln jednostek w 1g. Chlorchinaldin - brak go w recepturze, wykorzystywane więc są np. tabletki dopochwowe po usunięciu otoczki cukrowej.

Do moździerza wsypujemy nystatynę, chlorchinaldin, kwasy borny i askorbinowy oraz benzokainę. Kwasem bornym zacieramy pory (ze względu iż tej substancji jest najwięcej). Substancje są dodawane następnie od tej, której ilość jest najmniejsza. Na końcu dodajemy glicerol, po wymieszaniu przelewamy do wytarowanej butelki.

Rp.

Nystatini 500 000 j.

Vit. B₁₂ 0,0005

Vit. C a 500mg in amp. No I

Aphtini 20,0

M.f. susp. ad usum externum

---