73. Mechanizm oddychania ptaków

Płuca oraz worki powietrzne stanowią aparat wymiany gazowej. Płuca są małe, dość sztywne i nieruchome. Worki powietrzne są błoniaste, cienkie i w łącznej liczbie 9 leżą między trzewiami.

Funkcjonalnie dzielą się na worki przednie i tylne.

Mechanizm oddychania w czasie lotu różni się od sposobu oddychania w czasie spoczynku. Podczas spoczynku mięśnie międzyżebrowe zewnętrzne oddalają mostek od kręgosłupa, powodując wdech, zaś podczas wydechu mięśnie międzyżebrowe wewnętrzne wraz z mięśniami skośnymi, prostymi i porzecznymi brzucha zmniejszają objętość klatki piersiowej.

Wdech następuje w czasie lotu, podczas podnoszenia skrzydeł, wydech podczas ich ruchu w dół.

Podczas wdechu zarówno worki powietrzne przednie jak i tylne ulegają rozciągnięciu a przepływ powietrza z oskrzela głównego do worków przednich ulega zmniejszeniu. Świeże powietrze przepływa do worków tylnych dzięki sile ssącej worków przednich, przepływa także przez oskrzeliki płuc do worków przednich. W czasie wydechu znacznie mniej powietrza przepływa między workami tylnymi i oskrzelem głównym. Dzięki temu ograniczeniu świeże powietrze płynie z worków tylnych przez oskrzeliki płuc i razem z odtlenowanym powietrzem z worków przednich przechodzi do oskrzela głównego. Przez płuca przepływa więc zawsze w jednym kierunku- od tyłu ku przodowi strumień świeżego powietrza. W ten sposób zbudowany narząd oddechowy i mechanizm jego pracy pozwala na pełne wykorzystanie powietrza, doskonałe przewietrzenie płuc oraz niewielką stratę energii w czasie lotu.

Zatem uniesienie skrzydeł jest równoznaczne z wdechem, opuszczenie z wydechem. Im szybciej ptak musi lecieć tym intensywniej wymachuje skrzydłami. To zaś oznacza wzrost zapotrzebowania na energię, a więc i na tlen. Zapotrzebowanie to jest więc pokrywane niejako automatycznie. Żaden inny mechanizm nie umożliwia takich szybkich oddechów, np. kolibry potrafią wykonać ponad 500 wdechów na minutę, inne ptaki mniej ale i one mają spore możliwości.

74. Nieloty- charakterystyka i znaczenie

Niżej opisane gatunki zwierząt są ptakami pozbawionymi zdolności lotu, to ptaki:

- o silnie uwstecznionych skrzydłach

- bez grzebienia kostnego na mostku

- kości krucze i łopatki zrastają się

- obojczyki bardzo niewielkie

- mała kość ogonowa lub brak jej całkowicie

- u osobników dorosłych nie ma pterylii i apterii (miejsca bez piór), całe ciało pokrywa pióra

- brak gruczołu kuprowego a samce mają narząd kopulacyjny

- przesadnie duże, biegające ptaki

Struś afrykański- największy z żyjących obecnie ptaków, do 2,5m wysokości i 160 kg masy, bardzo szybko biega, ma bardzo dobry wzrok, żywi się roślinami ale także małymi jaszczurkami i żółwiami, głowę i szyję ma nagą, w kończynie tylnej 2 palce; połyka kamyki spełniające rolę gastro litów.

Występuje w pustynnych obszarach Afryki, Arabii (samiec wysiaduje jaja)

Struś Amerykański = Nandu- nogi z trzema palcami, zachowały dość długie skrzydła ale są nielotami. Mniejsze od strusia afrykańskiego, jedynie samiec wysiaduje jaja- żyje na stepie, najchętniej w pobliżu rzek, dobrze pływa i żywi się nasionami, owocami, owadami, drobnymi kręgowcami.

Żyje w Ameryce Południowej.

Kazuar- silnie uwstecznione skrzydła, na głowie kostny grzebień (kazuar hełmisty ma grzebień w kształcie hełmu ); czarne upierzenie i niebiesko czerwony hełm na głowie, silne nogi z trzema palcami, z których wewnętrzny uzbrojony w długi i silny pazur. Występuje na obszarach Nowej Gwinei

Emu- wysokość do 2m; zamieszkuje obszary stepowe Austalii i Tasmanii, brak hełmu, szyja upierzona, należy do rzędu Kazuary.

Kiwi- szczątkowe skrzydła, dziób długi i cienki, na końcu którego znajdują się nozdrza; krępa budowa ciała, wokół dzioba pióra czuciowe, brak ogona, zmysł węchu dobrze rozwinięty; żywi się owadami a także skorupiakami (łowi je w wodzie); prowadzi ukryty, nocny tryb życia, chowając się miedzy korzeniami drzew i krzewów; mają ostoplaczaste nogi; buduje gniazda pod wywrotami drzew. Wydzieliną zapachową znaczy drogę do niego, samica składa jedno jajo które wysiaduje samiec, występuje na obszarze Nowej Zelandii, zaliczany do rodziny Nielotów.

Pingwiny- ptak typowo wodny, nogi na końcu tułowia dzięki czemu utrzymują spionizowaną postawę ciała, 4 palce kończyn tylnich zwrócone do przodu, 3 spięte błoną pływną, dzięki czemu świetnie pływają i nurkują. Skrzydła służą im za wiosła, ich pióra przypominają łuski, brak apteriów, pierzą się równocześnie na całym ciele, kości niepneumatyczne; żywią się rybami i skorupiakami; składają jedno lub dwa jaja pod koniec zimy w temp 50 stopni C, gnieżdżą się w koloniach, rozmieszczone wokół Antarktydy np. Pingwin Królewski i Pingwin Cesarski.

75. Wróblowate- wybrane rodziny

Wróblowate to najbogatszy w gatunki rząd stanowiący 60% wszystkich dotychczasowych poznanych ptaków. Większość stanowią małe lub średniej wielkości ptaki nadrzewne. Cechą wspólną jest 5 par mięśni umieszczonych w rozwidleniu tchawicy. Dzięki tym mięśniom ptaki te mogą wydawać głosy zmodulowane zwane śpiewem. Skok pokryty tarczkami, dziób przeważnie stożkowaty, gniazdowniki

Lirogony- Lirogon Wspaniały- ogon samców w czasie godów podobny do greckiej liry, pokrojem podobny do bażanta; szybko biega, noc spędza na drzewach, świetnie potrafi naśladować głosy innych ptaków oraz różne dźwięki np. sygnał samochodów. Żywi się bezkręgowcami.

Gniazda robione z chrustu, z wierzchu pokryte, wysłane suchą trawą, mchami, piórami, umiejscowione w krzewach, nisko nad ziemią, samica składa jedno jajo, zamieszkują lasy i busz Australii.

Altanniki- Altannik lśniący- w porze godowej samiec buduje altankę ze ździebeł i gałązek, które maluje sokiem z niebieskich owoców. Przedpole przed altanką ozdabia piórami, kwiatami, muszelkami, grzybami. W czasie odpowiedniego samiec trzyma w dziobie kolorowe piórko lub kwiatek; zamieszkuje Australię

Ptaki Rajskie- Ptak Rajski- upierzenie bardzo barwne, ozdobne. Gatunek poligamiczny. Żywi się owocami a także nadrzewnymi płazami i jaszczurkami. Zamieszkuje pierwotne lasy Nowej Gwinei

(Ptak Rajski i Zwyczajny)

76. Budowa ptaka w zależności od trybu życia

W obrębie ptaków wyróżniamy wiele gatunków, które różnią się między sobą w budowie, ze względu na różnice trybu życia, i tak np. dzioby ptaków mają różne kształty w zależności od jakości i sposobu pobierania pożywienia.

Krótkim, mocnym, stożkowatego kształtu dziobem odznaczają się wszystkie ziarnojady i łuszczaki. Ptaki owadożerne zwłaszcza drobne, śpiewające np. pokrzewki, sikory i drozdy mają dzioby szydłowate. Z reguły koniec dzioba jest najsilniej zrogowaciały.

Stosunkowo miękkimi dziobami, opatrzonymi na brzegach listewkami lub blaszkami rogowymi służącymi do oddzielania pokarmu wydobywanego z wody odznaczają się dzioby ptaków blaszkodziobych (kaczki, gęsi, łabędzie i tracze).

Miękkie dzioby mają również czerwonaki oraz ptaki siewkowate.

Różne gatunki ptaków rybożernych jak kormorany, mewy, rurkonose pingwiny mają dzioby bocznie ścieśnione o ostrych krawędziach.

Mocne, hakowato w dół zakrzywione dzioby, o ostrych krawędziach mają ptaki drapieżne.

Rozmiary dzioba bywają różne u różnych gatunków. Nieproporcjonalnie duże w stosunku do wielkości ciała są dzioby tukanów. Są to ptaki owocożerne a ich dzioby groźnie wyglądające są słabe, kruche i lekkie.

Najdłuższy dziób ma Koliber długodzioby a najkrótszy mają jerzyki.

Jerzyk praktycznie nie siada na ziemi, ma długie skrzydła, wszystkie swoje potrzeby załatwia w locie. Ma nogę czepną z dwoma delikatnymi igiełkami i siada na murze w pozycji poziomej, zredukowany dziób służy do łowienia w locie owadów.

Pokarm z wody zwłaszcza z przybrzeżnych płycizn jest wydobywany za pomocą dziobów ważęch i szablodziobów.

Brzytwodzioby zbierają pożywienie w locie z powierzchni wody swym jak brzytwa składającym się dziobem.

Innymi rodzajami utworów rogowych naskórka są pazury, szpony, ostrogi, łuski, pióra.

U ptaków drapieżnych i u sów pazury są silnie zagięte łukowato w dół i szpiczaste co pozostaje w związku z funkcją polegającą na szybkim uchwyceniu zwinnej przeważnie zdobyczy i przebiciu jej ostrymi szponami.

U przeważającej większości ptaków współczesnych pazury na palcach kończyn przednich zanikły, zachowały się jedynie na kciuku u ptaków drapieżnych, blaszkodziobych i u strusi amerykańskich= nadu. Jeszcze rzadziej występują na placu drugim u kazuarów, nielotów, czerwonaków i kośników.

U strusi palec trzeci zakończony jest pazurem.

Ostrogi podobnie jak pazury są pochodzenia rogowego, posadzone na stożkowatych wyrostkach kostnych, umiejscowionych przede wszystkim na nogach. U kuraków ostrogi pełnią funkcję obronną.

Inne przykłady przystosowań ptaków:

Pingwiny- ptaki niezdolne do latania mają skrzydła przekształcone w rodzaj wioseł, 3 palce kończyny tylnej spięte błoną co pozwala na doskonałe pływanie i nurkowanie.

Blaszkodziobe- 3 palce spięte błoną, nogi krótkie, niezgrabne ale doskonale pływające

Drapieżne- kończyny tylne ze szponami co umożliwia schwytanie ofiary

Dzięcioł- 2 palce skierowane do przodu, 2 do tyłu(tzw. Noga łaźna) posiada staw amortyzujący wstrząsy.

77. Ptaki Polski

Sowy- należą tu ptaki drapieżne wiodące nocny tryb życia. Oczy osadzone z przodu głowy, otoczone piórami tworzącymi tzw. szlarę. Gałki oczne wydłużone, przez to mało ruchliwe, mogą zamykać otwory uszne. Żywią się zwierzętami, głownie kręgowcami. Niestrawione resztki (włosy, pazury, kości) wypluwają w postaci tzw. wypluwek:

- Płomykówka- uzbrojona jest w silny, zakrzywiony dziób i ostre pazury. Gnieździ się na strychach wież kościelnych, wśród ruin

- Puszczyk- nie buduje gniazd, jaja składa w dziuplach i na wieżach np. kościelnych, bezpośrednio na podłodze

-Pójdźka- gnieździ się w sąsiedztwie ludzi, na drzewach, ogrodach, w dziuplach

- Sowa błotna- zakłada gniazda bezpośrednio na ziemi w terenie podmokłym

Dzięcioły- mają 3 lub 4 palczaste nogi. 2 palce zwrócone do przodu, 2 lub 1 do tyłu. Taki układ palców pozwala tym ptakom na łażenie po pniach drzew. Bardzo długi język pomaga w zdobywaniu pokarmu. Gniazdowniki.

- Dzięcioł czarny- ubarwienie jednolicie czarne, samiec ma wierzch głowy czerwony, samica ma zaś w tym miejscu wąską przepaskę. Żyje w lasach iglastych i mieszanych. Żywi się owadami i ich larwami. Gniazdo to obszerna dziupla wykuta w grubym drzewie.

- Dzięcioł zielony- ma upierzenie jasno zielone z dodatkiem koloru żółtego. Język długi i cienki. Żyje w starych liściastych drzewostanach na skrajach lasów, nad rzeką. Gniazda to dziupla w drzewie.

- Dzięcioł pstry duży- barwne upierzenie, wierz głowy czarny, na potylicy czerwona przepaska, grzbiet i ogon czarne. Żyje w lasach, odżywia się owadami, zwłaszcza kornikami. Gniazdo- dziupla.

- Dzięcioł średni- upierzenie podobne do poprzedniego. Żyje w lasach liściastych, zwłaszcza mieszanych. Pożywienie- owady

Kukułki- skromnie ubarwione, 2 palce skierowane do przodu, 2 ku tyłowi, żywią się roślinami i zwierzętami

- Kukułka- żyje na terenach zadrzewionych, przylatuje do Polski pod koniec kwietnia. Odlatuje sierpniu- wrześniu. Żywi się szczególnie dużymi gąsienicami motyli. Podrzuca jaja do gniazd ptaków wróblowatych. Jajo jest małe o zmiennej barwie, przeważnie dostosowanej do jaj ptaków, którym zostało podrzucone. Kiedy pisklę kukułki wyjdzie ze skorupki w przeciągu pierwszych 2 dni wyrzuca wszystkie jaja które je otaczają i w ten sposób zostaje w gnieździe samo.

Kaczkowate- ptaki wodne

-Kaczka krzyżówka- samiec pięknie ubarwiony z lusterkiem na skrzydłach, samica brązowa, budują gniazda na wodzie, łąkach, a nawet drzewach

-Cyraneczka- mniejsza od poprzedniej, wydaje charakterystyczny skrzeczący głos

-Cyranka- mała kaczka, zamieszkuje gęsto zarośnięte zbiorniki wodne, żywi się roślinami wodnymi, nasionami i małymi zwierzętami, gniazda zakłada głównie na lądzie

Brodzące- ptaki duże o długich nogach i prostym lub zagiętym dziobie, gniazda budują wysoko na drzewach, nogi typu brodzącego, jeden palec silnie przeciwstawny, żywią się wyłącznie pokarmem zwierzęcym

-Bocian biały- ptak wędrowny, na zimę odlatuje do południowej i środkowej Afryki, zjada duże ilości bezkręgowców, ryb, żab, drobnych gryzoni, czasem pisklęta innych ptaków

-Bocian czarny- w Polsce rzadszy, zasiedla odludne tereny leśne, buduje gniazda wysoko na drzewach

-Czapla siwa- żyje gromadnie w koloniach, żywi się rybami, w locie zgina szyję i kładzie między skrzydła

Drapieżne- mocny, haczykowaty dziób o ostrych krawędziach, doskonale latają, skrzydła mocne, długie, palce zakończone szponami, mają świetny wzrok, gniazdowniki, w Polsce chronione

- rodzina: Jastrzębiowce:

- Orzeł przedni- obecnie już rzadki, spotykany jedynie we wschodnich rejonach kraju i w Karpatach, poluje na duże zwierzęta

- Bielik- największy ptak drapieżny w Polsce, żywi się ptakami schwytanymi w powietrzu, innymi kręgowcami, padliną

- Jastrząb- duży, samice większe od samców, silnie przywiązany do lasów, barwa upierzenia ciemnoszara z brązowym odcieniem, u młodych pióra obrzeżone jasnobrązowym paskiem

-rodzina: Sokołowe:

- Sokół wędrowny- żywi się ptakami polując na nie w locie, gatunek kosmopolityczny

- Kobuz- występuje w całej Polsce, gnieździ się w lasach, w pobliżu śródleśnych polan i na skraju lasu, często także w parkach

- Pustułka- niewielki ptak, upierzenie koloru rudawego w czarne cętki, żywi się gryzoniami, jest więc ptakiem pożytecznym

Kuraki- prowadzą naziemny tryb życia, charakteryzują się małą głową, krótkim, mocnym dziobem, silnymi nogami zakończonymi twardymi pazurami. Z reguły mają 4 palce, 3 skierowane do przodu, 1 do tyłu. Grzebią w ziemi szukając pożywienia. Na szyi i głowie występują często jaskrawo ubarwione grzebienie, wisiory i korale. Wyraźny dymorfizm płciowy. Wiele gatunków zostało udomowionych:

-Rodzina: Bażantowate:

Bażant obrożny- gatunek naziemny, lata niechętnie, zamieszkuje zagajniki

Kuropatwa- ekologicznie związana z polami uprawnymi. Żywi się nasionami, chwastów i zbóż, a także jagodami. Zjada też owady.

Przepiórka- ptak przelotny, żyje na łąkach i polach uprawnych

- Rodzina: Głuszcowate:

Cietrzew- występuje na obrzeżach lasów, moczarach śródleśnych, brzezinach itp. Toki odbywa na wiosnę, zawsze na tych samych tokowiskach, coraz mniej liczny w Polsce.

Pardwa- w ciągu roku trzykrotnie zmienia ubarwienie: wiosną upierzenie jest szarobrunatno-rdzawobiałe, latem bardziej rude, na zimę bieleje. Ptak łowny. Żyje na półkuli północnej, w Polsce niezwykle rzadki

Siewkowe-Ptaki o bardzo różnym wyglądzie, z reguły brak dymorfizmu płciowego zaznaczonego w upierzeniu, związane ze środowiskiem wodnym lub wodno-błotnym.

-Rodzina: Siewkowate

Siewka złota- samiec w szacie godowej na grzbiecie ma upierzenie w kolorze złocistożółtym. Żywi się owadami i innymi bezkręgowcami.

Czajka- buduje gniazda na terenach bardzo podmokłych, odbywa loty godowe, pisklęta mają zdolność doskonałego maskowania się, w Polsce pospolita

-rodzina: Bekasowate

Słonka- żeruje wieczorem i w nocy, w dzień mało aktywna, gatunek łowny, w Polsce pospolita

Krukowate:

-Kruk- W Polsce jest nielicznym ptakiem lęgowym, Wszystkożerny jak większość pozostałych krukowatych, największy z rzędu Wróblowych

- Wrona siwa- dość liczny ptak lęgowy w Polsce

- Gawron- buduje gniazda na wysokich drzewach, ma donośny głos

-Kawka- w Polsce pospolita, gniazda buduje między innymi w kominach domów

-Sroka- gnieździ się często w pobliżu osiedli w parkach i zagajnikach, szkodnik- zjada pisklęta innych ptaków

- Sójka- pięknie ubarwiona, na skrzydłach lusterko, ogon czarny, żyje w lasach

Wróblowate:

Rodzina: Łuszczaki:

-Gil- zakłada gniazda w lasach szpilkowych i mieszanych obfitujących w podrosty świerka, żywi śię nasionami, pąkami i pędami drzew iglastych

-Zięba- jeden z najliczniejszych Polskich ptaków leśnych, buduje gniazda w koronach drzew, zarówno w głębi lasów, jak i w parkach, na cmentarzach i w ogrodach, na jesieni wędruje na południowy zachód, ładnie śpiewa

- Trznadel- mieszkaniec brzegów lasów i terenów półotwartych , w Polsce jeden z najpospolitszych gatunków ptaków

- Szczygieł- żywi się owadami, a w jesieni i zimą nasionami chwastów, głównie ostów

Rodzina: Drozdowate:

- Drozd obrożny- gnieździ się na drzewach szpilkowych, niekiedy w kosodrzewinie, upierzenie matowo czarne, obroża na szyi brudnoszara, wędrowny

- Kos- ma upierzenie jednolicie czarne(samiec) i brązowe(samica), dziób pomarańczowy, nogi ciemnobrunatne, żyje w lasach ogrodach i parkach, coraz częściej w sąsiedztwie człowieka

-Kwiczoł- tak jak pozostałe drozdy żywi się owadami, wijami, ślimakami i owocami. Pozostaje na zimę, gnieździ się najchętniej w drzewostanach brzozowych

- Słowik szary- występuje w wilgotnych drzewostanach liściastych, wierzch ciała jednostajnie rdzawobrunatny, spód jaśniejszy, żywi się owadami i ich larwami, a także pająkami i dżdżownicami

Rodzina: Wikłacze:

- Wróbel domowy- występuje w pobliżu zabudowań ludzkich, odżywia się nasionami i owadami, forma osiadła, w Polsce bardzo liczny

Rodzina: Sikory- należą tu drobne, owadożerne ptaki o zróżnicowanym ubarwieniu, zasiedlają środowiska zadrzewione, gniazdują w dziuplach:

-Sikorka bogatka- żyje na drzewach, bardzo ruchliwa, owadożerna

- Sikorka modra- forma nadrzewna, zjada duże ilości szkodników żerujących na drzewach

Rodzina: Jaskółkowate:

- Jaskółka dymówka- upierzenie grzbietu czarne, spód ciała kremowy, pod brodą mała rdzawa plamka, ogon widłowa to wycięty, gniazda buduje z reguły wewnątrz budynków

- Jaskółka oknówka- jest mniejsza od poprzedniej, bardzo do niej podobna ale brak jej rdzawej plamki pod brodą, spód ciała czysto biały, buduje gniazda pod dachami domów

- Jaskółka brzegówka- najmniejsza z jaskółek, upierzenie grzbietu koloru szarego, żyje nad brzegami nieuregulowanych rzek, buduje gniazda na ścianach brzegów, pazurkami i dziobem wygrzebuje nory długości 60cm.

---