Antropologia kulturowa
WYOBRAŻENIE SUMERÓW
O POCHODZENIU CZŁOWIEKA
Joanna Chilakowska
Psychologia
Grupa I
studia dzienne
„Narodzinom królów towarzyszyły, według legendy dziwne zjawiska; kto wie, czy ewolucyjne narodziny zoologicznego króla - człowieka, nie łączyły się z niezwykłą przygodą. A może zbyt nieumiejętnie zabieramy się do rozszyfrowania własnej genealogii, wykazując wybitny brak inteligencji w tej sprawie? Z jednym zgodzić się trzeba, że człowiekowi łatwiej badać wszystko wokół siebie niż własną naturę”
ks. prof. dr hab. W. Sedlak
Człowiek od zarania swoich dziejów zadawał sobie pytania - a czyni to także współcześnie - dotyczące pochodzenia rodzaju ludzkiego. Odpowiedzi na nie były bardzo różne, gdyż prawie zawsze zależały od wyobraźni, fantazji, a nie doświadczenia tego, kto próbował je znaleźć. Wszędzie bowiem tam, gdzie brakowało rozwiązań naukowych i filozoficznej refleksji na temat antropogenezy, wkraczały mity religijne, które powstały w zależności od czasu i warunków, w jakich dane społeczeństwo się rozwijało.
Nie znamy kultur, w których nie zostałyby wytworzone specyficzne dla nich opowiadania o początku wszechświata, a zwłaszcza o pochodzeniu człowieka. Niektóre mity wykazują zadziwiające bogactwo wyobraźni. Mimo, że z dzisiejszego, współczesnego punktu widzenia, niektóre z nich wydaja się groteskowe, dziwaczne, to jednak z pozycji badań naukowych należy traktować je jako wyraz określonych doświadczeń danego społeczeństwa oraz próbę odpowiedzi na nurtujące człowieka pytania.
Sumerowie to lud nieznanego pochodzenia, posługujący się językiem sumeryjskim, który pod koniec IV tysiąclecia przed Chrystusem stworzył wysoko rozwiniętą cywilizację w dolnej Mezopotamii . Istnieje wiele hipotez dotyczących lokalizacji kolebki Sumerów oraz chronologii zasiedlenia przez nich południowej Mezopotamii. Prawdopodobnie nastąpiło to w okresie Uruk lub nawet już w okresie Ubajd.
Sumerowie stworzyli kulturę, która najsilniej oddziaływała na terytorium całego dzisiejszego Iraku, północnej Syrii, południowo-wschodniej Turcji i południowo-zachodniego Iranu. Prowadzili osiadły tryb życia, zajmując się uprawą ziemi, hodowlą bydła, rybołówstwem, handlem i rzemiosłem. Zorganizowani byli w strukturach rodowych i plemiennych. Utworzyli pierwsze miasta-państwa już w ok. 3000 r. p.n.e., wśród nich: Eridu, Uruk i Ur, Akszak, Adab, Larsa, Umma, Sippar, Lagasz, Nippur, Szurupak, Kisz. Miasta były ośrodkami niezależnymi, toczącymi między sobą częste wojny. Zamieszkiwali w nich głównie rolnicy, uprawiający okoliczne tereny, ale także rzemieślnicy, zajmujący się garncarstwem, budownictwem, tkactwem, odlewnictwem brązu, oraz kupcy, którzy prowadzili wymianę towarów z Syrią, Palestyną, Egiptem, a nawet drogą morską z mieszkańcami doliny Indusu. Centralnym miejscem miasta był kompleks świątynny, w którym oddawano hołd bogu, opiekunowi miasta. Miasta były rozległe. W Eridu zabudowania wzniesione na 10 hektarach powierzchni zamieszkiwało prawie 2 000 ludzi. W największych miastach wielkość populacji dochodziła do 50 000 mieszkańców.
Społeczeństwa państw sumeryjskich miały strukturę klasową, władzę w nich sprawował król-kapłan, zaś na dole drabiny społecznej znajdowali się niewolnicy. Zatrudniano ich głównie do budowy kanałów nawadniających i regulacji często wylewających rzek.
Wierzenia Sumerów oparte były na kulcie sił przyrody i bóstw astralnych, a władcy sumeryjskich państw opierali się na radach astrologów[potrzebne źródło] i wróżbitów, bez których nie podejmowali poważniejszych decyzji. Panteon Sumerów był bardzo rozległy, a jego wpływy odcisnęły się na wierzeniach ludów na terenie Mezopotamii przez najbliższe tysiąclecia. Każde główne bóstwo miało swą główną świątynię w innym mieście.
Według Sumerów stworzenie świata odbyło się za pomocą bogini Nammu, matki bogów, która sama z siebie stworzyła niebo i ziemię. Nammu była dla Sumerów odwiecznym kosmicznym morzem, z którego wyłoniła się uporządkowana materia. Ów porządek był cechą praoceanu materii, umożliwiając ewolucję procesu stworzenia. Nammu jest źródłem zarówno słodkiej wody Apsu, jak i słonej wody Tiamat. Sumeryjski mit o stworzeniu wydaje się być bliski współczesnej kosmologii, gdyż trafnie dzieli pierwotną materię na dwa zwalczające się przeciwieństwa materii i antymaterii.
Analiza tekstów Księgi Rodzaju oraz wcześniejszych tekstów historycznych kultur Bliskiego Wschodu wskazuje na charakterystyczny fakt, mianowicie, iż bogowie stwarzają człowieka z własnej inicjatywy w tym celu, by im służyli wypełniał ich rozkazy. Człowiek został stworzony z gliny, mułu, z elementów łatwo dostępnych na Bliskim Wschodzie.
Szczególnie wyraźnie służebna rola człowieka rysuje się w stosunku do bogów w micie sumeryjskim „O raju, potopie i upadku człowieka”. W raju o nazwie Dilmun wiedziono dostatnie i szczęśliwe życie pozbawione nieszczęść, smutków i cierpień. Nie było w nim jednak człowieka, który usługiwał bóstwom. Jak wspomniałam wcześniej, człowieka stworzył Enki na prośbę bogini Nammu.
„ Matko moja! Stworzenie, którego imię nazwałaś, istnieje!
Utwierdź na nim wizerunek bogów.
Zmieszaj serce gliny, która jest nad otchłanią!
Dobrzy i znakomici formierzy zagęszczą tę glinę!
Ty, uczyń członki jego.
Matko moja określ jego przeznaczenie!
(…) Oto człowiek!”
Niektóre sformułowania zasługują w tym tekście na szczególną uwagę: stworzenie człowieka z gliny oraz utwierdzenia nim wizerunku bogów. Należy zwrócić uwagę na jeszcze jeden wielce istotny fakt: bogowie nie są wolni od słabości - ktoś musi się zatroszczyć o ich byt. Bogowie również popełniali błędy. W opowiadaniu o stworzeniu człowieka i świata czytamy, iż Enki i Nimnah wypili za dużo wina. Nie zdając sobie sprawy z własnych czynów, Nimnah ulepił z gliny „kobietę niezdolną rodzić” i „istotę pozbawioną organów męskich”.
Niektórzy uczeni komentują ten fragment mitu jako próbę wyjaśnienia, skąd biorą się ludzie niepełnosprawni psychicznie lub fizycznie. Inni komentatorzy są zdania, iż wzmianka o istocie pozbawionej organów męskich ma wykazać, że już w Sumerze znana była instytucja eunuchów królewskich. Podobnie bezpłodne kobiety mogły symbolizować kapłanki, świątynne prostytutki, pozostające w służbie bogu, a które nie powinny rodzic dzieci.
Początkowo ludzie podobni byli do zwierząt i dopiero użyczone im przez bogów "tchnienie życia", narzędzia i umiejętności spowodowało, że stali się zdolnymi do twórczej pracy i realizacji boskich planów.
"(...) Ludzie w owych dniach pradawnych
nie znali chleba do jedzenia,
nie znali szat do przywdziania,
ludzie chodzili na nogach i rękach,
trawę jedli (wprost) ustami jak owce,
a wodę pili z rowów (...)”
W akapicie mówiącym, że ludzie chodzili na nogach i rękach zawarta jest ewolucyjna teoria rozwoju człowieka, zgodnie z którą człowiek - homo sapiens wywodzi się w prostej linii ze świata zwierzęcego. Sumerowie stworzyli mity o raju, potopie i upadku człowieka. Sumeryjski raj nie był przeznaczony dla ludzi, było to miejsce dla bogów.
Opowiadanie o stworzeniu człowieka kończy pesymistyczny wątek o wielkiej katastrofie wodnej, jaka spotkała ludzkość. Bóg Enki, stwórca człowieka, postanowił ukarać rodzaj ludzki potopem. Prawdopodobną przyczyna kary było niedopełnienie obowiązków przez człowieka względem bóstw.
Bibliografia
Bielicki M., Zapomniany świat Sumerów, Warszawa 2000
Bieliński P., Starożytny Bliski Wschód, Warszawa 1985
Mierzejewski A., Sztuka Starożytnego Wschodu, Warszawa 1981
Pałubicki W., Człowiek - Kultura - Obyczaje, Koszalin 1996
W. Pałubicki, Człowiek - Kultura - Obyczaje, Koszalin 1996, s. 147.
P. Bieliński, Starożytny Bliski Wschód, Warszawa 1985, s. 124.
Por.: M. Bielicki, Zapomniany świat Sumerów, Warszawa 2000, s. 206.
Tamże, s. 207.
Strona | 3