Marta Rusek (w: Szkolne spotkania z literaturą, Kraków 2007)
Przed monitorem i z książką. Polonistyczna edukacja w dobie multimediów
Gdy zmienia się postać świata,
- anegdota - rok 2006, polonistka w krakowskim gimnazjum stwierdza, że żaden z uczniów nie potrafi wyjaśnić terminu „papeteria”,
- sms „zaczarowana dorożka, zaczarowany dorożkarz, zaczarowany koń” uznany za reklamę, spam,
- medium is a message - sposób w jaki się odbieramy komunikat zależy od medium, przez które się komunikujemy,
- rozwój technologii cyfrowych dotyka polonistycznej edukacji,
Od słowa do multimedialnego przekazu, czyli o kulturalnej naturze rzeczywistości i zmianach percepcji,
- gdy medium jest niedostrzegalne, przestaje być przekaźnikiem, a staje się językiem kształtującym znaczenia, swoistą „trzecią świadomością” (medialną) - obok nadawczej i odbiorczej [konstatacja pani Ewy Szczęsnej],
- pismo, druk, mass media zmieniły środowisko, a to z kolei zmieniło „wyposażenie antropologiczne uczestników kultury”,
- zmiana sposobu percepcji, czyli „funkcji doświadczenia i wiedzy”,
- nie ma już powrotu do świata „oralności”, gdzie wypowiedź była zdarzeniem między mówiącym, a słuchającym (głównie jest to winą pisma) - skutkiem: autonomia tekstu. Przez czytanie, w miejscu słuchu pojawia się wzrok,
- druk - nowe możliwości przechowywania wiedzy (druk zdominował komunikację społeczną),
- percepcja typograficzna - ważne jest miejsce słowa na stronie,
- ważna jest również kwestia autorstwa tekstu,
- dalej: ważne obcowanie z dziełem gotowym,
- percepcja audiowizualna - umiejętność tworzenia znaczeniowej całości z dźwięku, obrazu i zapisanego słowa,
- odbiorców dzielimy na czynnych i biernych (bez rozbudowanej zdolności percepcji audiowizualnej),
- cechą p. audiowizualnej jest masowość - dostęp do kultury mają wszyscy,
- wyższość filmu nad książką - nowa kolejność poznawania np. w szkołach,
- multimedia angażują w odbiorze kilka zmysłów,
- zanik jednego nadawcy (depersonalizacja), przejście od biernego odbioru do aktywnego poszukiwania,
- przekaz w Internecie jest zawsze niedokończony, gotowy na ciągłe zmiany,
- hipertekst - definicja - klasyczna (Teodor Nelson 1965 r.),
- popularna (Wikipedia),
(obie twierdzą, iż jest to nieciągła, niesekwencyjna forma pisma, tekst w wielu kierunkach oraz rozproszenie znaczeń, fragmentaryczność, odejście od całości),
- leksja - podstawowa, autonomiczna jednostka hipertekstu,
- czasem słowo, czasem film lub strona (podróżujemy między nimi dzięki hiperłączach),
- konstrukcja, którą możemy współtworzyć,
- następuje przejście od lektury do nawigacji, od transmisji do interakcji,
- często młodsi uczą starczych adaptacji do świata Internetu,
polonista i uczeń w sieci,
- Internet (ważna pragmatyczność - od początku był on głównie magazynem gotowych tekstów, wzorów), problem: ściąganie i kupowanie prac pisemnych,
- Internet - to również wielopoziomowe forum wymiany opinii, wiadomości, doświadczeń (o cechach zarówno Agory jak i Hyde Parku),
- to „Trzecie Miejsce” - tworzy więzi, nie rodzinne, czy strukturalne (szkoła, firma), ale na zasadzie świadomego wyboru w celu rozwijania zainteresowań,
- różne środowiska - różne socjolekty,
- biblioteka, bank danych, informacji - chaos ale i dostępność,
Np. Polska Biblioteka Internetowa - www.pbi.edu.pl
Biblioteka Literatury Polskiej w Internecie - http://univ.gda.pl/~literat/
Słowniki: http://sjp.pwn.pl
Wielki Słownik Ortograficzny http://sp.pwn.pl
- to wielka oficyna wydawnicza i wielka szuflada (możliwość publikacji tekstów),
- anonimowość prowadzi do wulgarności, brutalizmów i dyskursu publicznego,
- blogi - (a propos szuflady: ) realizacja potrzeby samoekspresji, zaprezentowania się (to dobre bo ćwiczą pisanie, ortografię, itd.),
- Internet to niby demokratyczne medium (wizja utopijna!) - jedni panują nad interakcją, inni się jej poddają,
Pola i kierunki zmian,
a) zmiana modelu uczestnictwa w kulturze (kultura masowa, monitor),
b) edukacja w świecie lawinowo narastających informacji (strumień danych),
c) czaty z awatarem - zmiany w językowym obrazie świata,
d) role kształcenia literackiego - przełamać syndrom oblężonej twierdzy,
e) rola sytuacji komunikacyjnej (między mową a pismem),
ad. a)
- każdy może brać udział w komunikacji, ale Internet dominuje w doświadczeniach komunikacyjnych,
- rozpowszechnianie się indywidualnego typu odbioru kultury (wina niedostępności instytucji np. teatrów),
- szkoła musi uczyć indywidualnego ale i zbiorowego typu odbioru kultury i pokazywać różnice między nimi,
- szkoła musi stworzyć hierarchie estetyczne, ale też pokazać po co one istnieją (w różnorodności musi dążyć do ujednolicenia),
ad. b)
- szkoła musi uczyć selekcji wiadomości (odrzucania zbędnych informacji, wybierania istotnych),
- metaczytanie - dekodowanie znaków, ich systemów,
- szkoła musi uczyć także tworzenia notatek,
- przy hipertekście z kolei ważny jest rytm skojarzeń, odnajdywanie punktów węzłowych,
ad. c)
- awatar - w hinduizmie słowo to oznacza śmiertelne wcielenie jakiegoś bóstwa,
- czatować - czaić się + wyczekiwać + ang. „prowadzić pisemną rozmowę w Internecie”,
- bardzo często w szkołach uczniowie nie rozumieją już pewnych słów, które stają się dla nich archaiczne - trzeba je tłumaczyć,
ad. d), e)
- rytuał czytania,
- „nie tylko trzeba bronić czytania, ale szerzyć jego przyjemności”,
- brak status qou w Internecie - strony się zmieniają,
- nauczanie wychodzi teraz poza klasę,
- polonista musi być czujny i zadawać nowe pytania (zmienność!),
Polonista wobec hipertekstów literackich
Kraina liternetu (termin pierwszy raz użyty na sesji pod tym samym tytułem 19 IV 2002 r. w Krakowie) - to obszar związku literatury i Internetu,
literatura w sieci,
funkcjonowanie tekstów literackich, pierwotnie przeznaczonych do druku, a obecnie istniejących także w internetowych bibliotekach (utworów archiwizowanych - remediacja druku),
projekty literackie istniejące jedynie w sieci ściśle związane z technologią informacyjną),
- nowe technologie = nowe tekstowe światy,
Trzy wstępne rozpoznania:
- czy hiperteksty oddalają od tradycyjnej literatury?
- zmiana odbioru tekstów w sieci,
- przewartościowania, hiperfikcje,
Zaistnienie nowego odbiorcy,
- dzieło jako labirynt - hiperfikcje,
- hiperfikcje - początek w 1987 r. - wydana na nośniku powieść hipertekstowa „Afternoon a story” Michaelo Joyce'a - możliwość wielokrotnej lektury, zerwanie z linearnością,
- W Polsce „AE” czyli „Elektropis znaleziony w Krzeszowicach” Roberta Szczerbowskiego, wydany na dyskietce w 1996 roku, w 2002 powstała wersja elektroniczna,
- za pierwszy inni uważają „Blok” Sławomira Shutego (w sieci w 2002) - to utwory nie mające końca, powieści na całe życie, labirynty,
Czytanie jako działanie,
- Koniec świata według Emeryka Radosława Nowakowskiego - jest promowany jako pierwsza powieść hipertekstowa w Polsce - to tak zwana hiperfikcje dyskowa - rozpowszechniona na materialnym nośniku CD,
- należy do grupy hipertekstów eksploracyjnych, czyli takich, po których czytelnik-odbiorca może nawigować w różnych kierunkach, ale nie może dodawać nowych źródeł, łączy czy przekształcać tekstu,
- tytuł nawiązuje do podania o Emeryku, figurze pielgrzyma w Nowej Słupi, które głosi, że gdy klęczący pielgrzym dojedzie na Św. Krzyż, nastąpi koniec świata,
- charakterystyczne dla hipertekstowej narracji figury retoryczne to np.: pętle (nierzadko wracamy w to samo miejsce, powtarza się strona np. Emeryk),
- „koniec” to łącze w słowie „tam” - prowadzi ono jednak do początku, a poprzedza je napis, że końca tu nie znajdziemy, to po raz kolejny otwarcie się przygody błądzenia po hipertekście spiętym sześciuset linkami,
- odbiorca znajduje się nieraz w ślepej uliczce i pozostaje mu tylko powrót,
- takie czytanie angażuje nie tylko intelekt ale i emocje,
- w tym utworze istotne jest pismo, grafia, animacja, obraz, eksperymenty typograficzne, ważny jest np. układ czcionek, ich krój i kolor, strony mają natomiast różne tła,
- każdy tworzy swoją mapę mentalną hipertekstu,
- każdy czyta tyle stron ile chce, jeżeli stwierdzi się po 35-ciu stronach, że się rozumie zamiary autora - możemy skończyć, ale możemy również błądzić tędy latami,
Wybór jako interpretacja,
- potrzeba uwolnienia się od męczącej obfitości możliwych znaczeń tekstu; wola poszukiwania rozjaśnień,
Refleksje na zakończenie,
- nie wiemy czy i kiedy hiperfikcje stanie się przedmiotem zainteresowania na lekcjach polskiego, ale trzeba wziąć pod uwagę, że e-fikcje mogą sprzyjać tworzeniu narracji o świecie tekstu, który - otwierany przez wielu użytkowników - przez każdego z nich uobecniany jest inaczej,