OPIS: nowotwór złośliwy piersi; rak piersi dzieli się na: przedinwazyjny (in situ) i inwazyjny (naciekający); w przybliżeniu ok. 70% wszystkich raków sutka odznacza się inwazyjnością.
Uwarunkowania genetyczne:
tylko 20% pacjentek ma przeszłość rodzinną obciążoną rakiem piersi; ta skłonność jest cechą autosomalną dominującą - przenoszoną przez matkę,
w ostatnich badaniach naukowych rodzin z występującym rakiem piersi wykryto u nich obecność genów zawierających BRCA1 i BRCA2; rodzinne występowanie raka piersi z podanymi genami koreluje z wcześniejszym rozpoznaniem raka piersi i współistnieniem raka jajnika; w przybliżeniu 1 kobieta na 400 kobiet w USA jest nosicielką zmutowanego genu BRCA1; u nosicielki prawdopodobieństwo wystąpienia raka piersi w ciągu jej życia wynosi ok. 85%; z nosicielstwem genu BRCA2 u kobiet wiąże się większe ryzyko pojawienia się raka piersi u potomka męskiego.
Częstość występowania:
w swoim życiu 1 na 8 kobiet zachoruje na raka piersi,
corocznie rozpoznaje się 150 000 nowych przypadków, a umiera 50 000 [w Polsce w 1992 r. zachorowalność na raka sutka wynosiła 17,3/100 000 kobiet].
Wiek: 30-80 lat (największa częstość - pomiędzy 45 a 65 rokiem życia).
Płeć: kobiety częściej niż mężczyźni (1% raka piersi dotyczy mężczyzn).
OBJAWY:
badalny guz (55%),
nieprawidłowy mammogram bez obecności guza (35%),
zmiana barwy skóry (objaw skórki pomarańczy),
wciągnięcie brodawki sutkowej,
powiększenie piersi,
guzy w dole pachowym,
ból kości (rzadko).
CZYNNIKI RYZYKA:
wzrost ryzyka wystąpienia raka piersi w stopniu l wynosi (wg tzw. współczynnika ryzyka RR) 2,3; jeśli choroba dotyczy obu piersi u kobiet w wieku przedmenopauzalnym, to RR = 10,5, a w chorobie obu piersi u kobiet pomenopauzalnych RR wynosi 5,0,
wzrost ryzyka w razie występowania czynników pochodzenia hormonalnego,
wczesna miesiączka, późna menopauza, nierodzenie, pierwsza ciąża po 30 roku życia,
kobiety, u których w wywiadzie był rak piersi lub u których wykryto w piersiach zmiany atypowe w biopsji; ryzyko wystąpienia następnego raka jest 5-10 razy większe,
podsumowanie: do czynników ryzyka zalicza się estrogeny pochodzenia zewnętrznego, dietę bogatotłuszczową, nadmierne spożywanie alkoholu.
PATOLOGIA:
raki przedinwazyjne:
odsetek ich zwiększa się w miarę coraz większej powszechności badań mammograficznych,
zazwyczaj są wykrywane na podstawie obrazu mammograficznego, są dwojakiego typu: wewnątrzprzewodowe i wewnątrzpłatowe; wewnątrzprzewodowe raki dzielą się w zależności od struktur, z których pochodzą na: brodawkowate, sitowate, lite lub epidermoidalne; rak epidermoidalny wydaje się bardziej złośliwy;
raki inwazyjne:
wykazują tendencję do występowania w miąższu piersi,
dzielą się na raki: niezróżnicowane (50%), zróżnicowane (5%), rak Pageta i inne (metaplastyczne, neuroendokrynne lub raki płasko-nabłonkowe[1%]),
pacjentki z histologicznie potwierdzoną inwazją w raku: rdzeniastym (6%), śluzowym (7%), przewodowym, brodawczakowatym czy gruczolakotorbielakiem mają większą szansę przeżycia.
DIAGNOSTYKA OBRAZOWA:
mammografia, pozwalająca wykryć 80% raków piersi, jest najlepszą techniką wykrywania zmian małych (< 0,5 cm); większość nieprawidłowości będących rakiem to zmiany nieregularne; mikrozwapnienia jako jedyny objaw złośliwości mogą występować w 35% raków piersi,
badanie ultrasonograficzne może pomóc w ocenie zmiany w miąższu (czy jest lita, czy torbielowata),
po ustaleniu rozpoznania często wykonuje się podstawowe badanie układu kostnego, zdjęcie klatki piersiowej, badania obrazowe wątroby (TK, MR).
DALSZE POSTĘPOWANIE DIAGNOSTYCZNE:
w razie uzyskania nieprawidłowego mammogramu lub stwierdzenia podejrzanego guza znaczenie ma badanie histopatologiczne,
biopsję zmian niebadanych palpacyjnie wykonuje się po zaznaczeniu ich wkłutą igłą,
rozmaz cytologiczny z badanej zmiany może być uzyskany poprzez prawidłowo wykonaną biopsję cienkoigłową.
TRYB LECZENIA:
pacjentki są zazwyczaj leczone przez zespół składający się z: onkologa, chirurga i radioterapeuty.
LECZENIE OGÓLNE: decyzja: wybrać leczenie hormonalne czy chemioterapię, jest bardzo złożona; kobiety w wieku przedmenopauzalnym wykazują większą odpowiedź na cytotsatyczną chemioterapię, a kobiety pomenopauzalne zyskują więcej na terapii hormonalnej; inne ważne czynniki mające wpływ na podjęcie decyzji leczenia to liczba receptorów estrogenowych i progesteronowych, stan napromienienia, umiejscowienie przerzutów itp.;
leczenie raka piersi we wczesnych stadiach rozwoju (stopnie l i II):
zawiera leczenie zarówno zmian umiejscowionych, jak i mikroprzerzutów,
wcześnie podjęte radykalne wycięcie piersi lub zrazika z następczą radioterapią,
podobnej procedurze - w celu oceny prawdopodobnego nawrotu choroby - powinny być poddane węzły chłonne,
wyleczenie - przede wszystkim przeżycie - jest podobne w każdym z tych postępowań,
optymalna metoda leczenia przedinwazyjnego lub wczesnej postaci inwazyjnego raka piersi nie została jednoznacznie określona,
leczenie raka piersi w stadium zaawansowanym (stopień III):
jest to leczenie wielospecjalistyczne, w którym pacjentki otrzymują skojarzone leczenie chemioterapeutyczne z radioterapią przed operacją wycięcia piersi,
leczenie przerzutów (stopień IV):
postępowanie objawowe,
połączenie chemioterapii z hormonoterapią i radioterapią.
PRZEBIEG CHOROBY I ROKOWANIE:
przeżycie 10-letnie:
postać przedinwazyjna - 95%; stopień l zaawansowania skryty: guz o średnicy < 1 cm, bez zajętych węzłów chłonnych pachowych,
postać inwazyjna l skryta - 90%; stopień l zaawansowania jawny: guz wielkości > 1 cm, bez zajętych węzłów chłonnych pachowych,
II -40%; stopień II zaawansowania: guz wielkości < 5 cm lub zajęte węzły chłonne,
III -15%; stopień III: guz wielkości > 5 cm lub naciek na klatkę piersiową, lub wciągnięcie skóry, zmiany zapalne, lub zajęcie węzłów chłonnych nadobojczykowych,
IV - 0%; stopień IV zaawansowania: przerzuty.
Ćwiczenia po mastektomii
Ćwiczenia po mastektomii
Usprawnianie szpitalne po zabiegu mastektomii jest często zbyt krótkie. Istotne jest aby kobieta miała świadomość, że systematyczna fizjoterapia znacznie wpłynie na jej samopoczucie i sprawność. Większość ćwiczeń można samodzielnie wykonywać w warunkach domowych- ważne są tylko zasady wykonywania: systematyczność, ale obciążenie delikatne. Ćwiczenia należy przeplatać wysokim ułożeniem kończyny- jest to pozycja, która umożliwia odpływ chłonki, zapobiega więc powstawaniu obrzęków.
Po zabiegu mastektomii, typowe są ograniczenia ruchomości w obrębie kończyny górnej. Często towarzyszą temu obrzęki. Podaję parę ćwiczeń, które pozwolą na samodzielną opiekę, i usprawnianie.
Ćwiczenia:
1-3 doba po zabiegu:
- zaciskanie dłoni w pięść
- rozczapierzanie i łączenie palców
- zgięcie/ wyprost kończyny górnej w stawie łokciowym (dłoń skierowana do
barku)
- chwyt rękami za łokcie (ręka po stronie operowanej spoczywa na zdrowej). Unoszenie kończyn w górę
- kończyny górne wyprostowane w stawach łokciowych, palce rąk splecione,
kończyna strony operowanej spoczywa na kończynie strony zdrowej. Unoszenie kończyn do góry
- kończyny górne wyprostowane, ruch w bok i do góry, prowadząc go po łóżku.
Metodyka ćwiczeń:
Należy je powtarzać przynajmniej 3x w ciągu dnia. Każde ćwiczenie powtórzyć 15-30 razy. Ruch prowadzony ma być do granicy bólu, bez przekraczania jej. Po każdym ćwiczeniu należy wykonywać wstrząsania całą kończyną górną przez około 5 sekund oraz pogłębione oddychanie. W czasie ćwiczeń oddechowych należy trzymać ręce na biodrach.
4-6 doba po zabiegu:
Pozycja wyjściowa do ćwiczeń- siad na krześle, z oparciem stóp o podłoże.
- unoszenie barków do góry
- krążenia barków w tył
- chwyt rękami za łokcie (ręka po stronie operowanej spoczywa na zdrowej). Unoszenie kończyn w górę
- kończyny górne wyprostowane w stawach łokciowych, palce rąk splecione,
kończyna strony operowanej spoczywa na kończynie strony zdrowej. Unoszenie kończyn do góry
- kończyny na szerokość barków- równoczesne unoszenie w górę
- unoszenie kończyn górnych bokiem w górę
Metodyka ćwiczeń:
Po każdym ćwiczeniu należy wykonać wstrząsanie kończyną i ćwiczenia oddechowe.
7-9 doba po zabiegu:
Ćwiczenia wykonuje się z laseczką- pozwala to kontrolować ruch i dozować go. Laseczkę trzymamy na szerokość barków.
1. unoszenie laseczki w wyprostowanych kończynach górnych
- opuszczenie ramion z laseczką na kark (zgięcie w łokciach)
- wyprost w łokciach
- opuszczenie laseczki na kolana
2. Uniesienie laseczki nad głowę, następnie ruch w prawo i lewo. Opuszczenie
laseczki na kolana
3.Chwyt jedną ręką za koniec laseczki i podnoszenie jej w górę. Potem zmiana
ręki.
4. Chwyt laseczki na szerokość barków. Krążenia do tyłu po torze "ósemki" w
prawą, potem w lewą stronę
5. Stanie przodem do ściany- "wchodzenie" i "schodzenie" palcami po ścianie
6. Stanie bokiem do ściany- "wchodzenie" i "schodzenie" palcami po ścianie
Zalecenia dla kobiet po mastektomii:
Należy unikać czynników sprzyjających rozwojowi obrzęku limfatycznego po amputacji piersi w obrębie kończyny górnej po stronie operowanej:
- nadmiernego wysiłku
- podnoszenia, noszenia ciężkich przedmiotów
- długotrwałego noszenia nawet lekkich przedmiotów, zwłaszcza gdy kończyna
górna jest opuszczona
- gwałtownych ruchów i powtarzania ruchów przy opuszczonych kończynach
górnych
- noszenia uciskających przedmiotów na kończynie górnej (zegarek, biżuteria,
ubranie)
- spanie na kończynie górnej strony operowanej
- gorących kąpieli (temperatura optymalna 34-38°C)
- gorących okładów i intensywnego opalania się
- urazów kończyny górnej po stronie operowanej
- stanów zapalnych kończyny
- mierzenia ciśnienia tętniczego krwi, robienia zastrzyków i wlewów
kroplowych oraz pobierania krwi w obrębie kończyny po stronie operowanej
- pchania i ciągnięcia
- długiego moczenia kończyny
- używania drażniących detergentów
- nadmiernej wilgoci
- bielizny uszytej z szorstkich materiałów
- środków kosmetycznych i higienicznych, które drażnią skórę
- ucisku strony operowanej podczas jazdy samochodem (należy podkładać coś
miękkiego pod pasy bezpieczeństwa)
- noszenia ciasnej bielizny i biustonoszy z ciasnymi, wąskimi ramiączkami
Zaleca się wykonywanie:
- bierne i czynne wysokie ułożenie kończyny w czasie snu, wypoczynku i pracy
(z wykorzystaniem klinów, podkładek: ważne aby cała kończyna była
podparta)
- noszenie protezy piersi, co wpływa korzystnie na lepsze zrównoważenie stron
ciała i utrzymanie prawidłowej postawy
- pomiarów obwodów kończyny górnej po stronie zabiegu (kontrola obrzęku)
- 20-30 minutowych ćwiczeń- 1-2 razy dziennie.