Habermas
Działania komunikacyjne mogą być interpretowane „ racjonalnie” jedynie w pewnym tego rozumieniu.
Rozumienie jako podstawowy rys ludzkiej egzystencji (Heidegger)
Dochodzenie do porozumienia jako podstawowy rys życia usytuowanego w historii (Gadamer)
„ (…) poczynając od bezpośrednich ekspresji (takich jak czynności językowe, aktywności celowe, kooperacje) przez sedymentacje tych ekspresji (takie jak teksty, przekazy, dokumenty, dzieła sztuki, teorie, przedmioty kultury materialnej, dobra, techniki itd.) aż po pośrednio wygenerowane twory posiadające zdolność organizacji i same sobie zapewniające stabilność (takie jak instytucje, systemy społeczne i struktury osobowości.”
Badacz społeczny aby zrozumieć symbolicznie ukonstruowane elementy, musi wziąć udział w ich tworzeniu.
Rozumienie ekspresji symbolicznej wymaga zasadniczo uczestnictwa w procesie dochodzenia do porozumienia.
Proces rozumienia jest w niewyjaśniony sposób sprzężony zwrotnie z procesem wytwarzania.
Jeśli interpretator ogranicz a się do obserwacji w ścisłym tego znaczeniu, to dostrzega tylko fizyczne substraty ekspresji, nie rozumiejąc jej. Aby uzyskać jakieś doświadczenia komunikacyjne, musi przyjąć nastawienie per formatywne oraz wziąć udział - choćby tylko wirtualnie - w pierwotnym procesie dochodzenia do porozumienia.
Zgoda oraz brak zgody - o ile ich miarą są wzajemnie zgłaszane roszczenia ważnościowe i o ile nie są spowodowane przez czysto zewnętrzne okoliczności - opierają się bowiem na racjach, jakimi uczestnicy rzekomo bądź faktycznie dysponują.
Racje można rozumieć tylko o tyle, o ile rozumie się, dlaczego są one lub nie są trafne oraz dlaczego ewentualnie nie jest jeszcze możliwe rozstrzygnięcie kwestii, czy racje są dobre czy złe.
Każdy konsens opiera się na intersubiektywnym uznaniu roszczeń ważnościowych, które są poddawane krytyce.
Podejście racjonalne i deskryptywne
Pojęcia teoretyczne, za pomocą których badacz społeczny tworzy swa hipotezy, muszą w pewien sposób nawiązywać do pojęć przedteoretycznych, w których uczestnicy interpretują swą sytuację oraz całościowy kontekst działania, w którym partycypują.
Fenomenologiczny program wydobywania powszechnych struktur światów życia jako takich pragnie Garfinkel realizować przez to, że w czynnościach interpretacyjnych związanych z rutynowym działaniem codziennym wyszukuje procedury, podług których jednostki odnawiają obiektywny pozór ładu społecznego.
Hermeneutyka filozoficzna bada natomiast kompetencję interpretacyjną dorosłych użytkowników języka pod kątem tego, jak w obcym otoczeniu podmiot zdolny do mówienia i działania czyni niezrozumiałe dla siebie ekspresje zrozumiałymi.
Hermeneutyka filozoficzna słusznie głosi istnienie wewnętrznego związku między kwestiami znaczenia i kwestiami ważności.
Procesy dochodzenia do porozumienia nacelowane są na konsens opierający się na intersubiektywnym uznaniu roszczeń ważnościowych.