KSZTAŁTOWANIE SIĘ MOWY DZIECKA
WADY WYMOWY
W polskiej literaturze wady wymowy przyporządkowane są do terminu dyslalia.
Dyslalia to różnego rodzaju zaburzenia artykulacyjne oraz wady artykulacyjne spowodowane najrozmaitszymi czynnikami.
Dyslalia polega na niemożności prawidłowego wymawiania jednego, kilku, kilkunastu, a nawet wszystkich dźwięków (bełkot). Dotyczy, więc zaburzeń dźwiękowej strony języka objawiających się zniekształceniem głosek (ich deformacją), zastępowaniem (substytucją) bądź opuszczaniem (elizją), w wyniku, czego brzmienie odbiega od ogólnie przyjętej normy wymawianiowej.
Do dyslalii zalicza się następujące wady wymowy (klasyfikacja foniatryczna):
sygmatyzm, czyli nieprawidłową realizację głosek dentalizowanych: ( Ś , Ź, Ć , DŹ , S , Z , C , DZ , SZ , Ż , CZ , DŻ );
rotacyzm, czyli nieprawidłową realizację głoski R;
kappacyzm, czyli nieprawidłową realizację głoski K;
gammacyzm, czyli nieprawidłową realizację głoski G;
lambdacyzm, czyli nieprawidłową wymowę głoski L;
betacyzm, czyli nieprawidłową realizację głoski B;
mowę bezdźwięczną, czyli wymawianie głosek dźwięcznych jak ich bezdźwięczne odpowiedniki;
rynolalia (nosowanie);
palatolalia;
inne odchylenia od normalnej artykulacji;
Najczęściej spotykane trudności artykulacyjne dotyczą wymowy głosek:
s, z, c, dz,
sz, ż, cz, dż,
ś, ź, ć, dź,
r,
k, g,
ubezdźwięcznień
Nieprawidłowa wymowa głosek s, z, c, dz, może się ujawniać przez:
- zastępowanie ich głoskami sz, ż, cz, dż lub ś, ź, ć, dź,
- wymowę międzyzębową ( język między zębami),
- wymowę boczną ( dźwięk zbliżony do poświstu).
Nieprawidłowa wymowa sz, ż, cz, dż może ujawniać się poprzez:
- zastępowanie przez s, z, c, dz, lub ś, ź, ć, dź,
- wymowę międzyzębową,
- wymowę boczną.
Przy nieprawidłowej wymowie ś, ź, ć, dź występuje:
- zastępowanie ich przez s, z, c, dz, lub sz, ż, cz, dż,
- wymowa międzyzębowa,
- wymowa boczna.
Przy nieprawidłowej wymowie głoski r występuje:
- zastępowanie jej przez j lub l,
- wymowa międzyzębowa,
- wymowa boczna,
- wymowa gardłowa ( drży tylna ściana gardła zamiast czubka języka),
- wymowa „francuska” ( drży język przy podniebieniu miękkim),
- wymowa policzkowa ( drżą policzki zamiast czubka języka).
Wymowa r ma najbardziej urozmaicony wachlarz zaburzeń i jest jedną z najtrudniejszych w terapii.
Nieprawidłowa wymowa głosek k, g występuje przy:
- zastępowaniu ich przez t i d,
- zwarciu krtaniowym.
Dość duża grupa głosek ulega ubezdźwięcznianiu. Głoski dźwięczne: b, bi, d, di, g, gi, z, ź, dz, dź, w, wi, ż, dż zamieniane są na bezdźwięczne: p, pi, t, ti, k, ki, s, si, c, ci, f, fi, cz, sz,.
Leon Kaczmarczyk podał ilościową klasyfikację dyslalii. Dzieli on dyslalię na:
- dyslalię jednoraką- brak realizacji 1 fonemu,
- dyslalię wieloraką- brak realizacji 2 i więcej fonemów,
- dyslaię całkowitą- brak realizacji wszystkich fonemów,
oraz na:
- dyslaię prostą- brak realizacji jednej cechy dystynktywnej ( np. dźwięczności),
- dyslalię złożoną - brak realizacji więcej niż jednej cechy dystynktywnej.
JAKOŚCIOWE ZABURZENIA KOMUNIKACYJNE
ELIZJA- ( mogilalia) zjawisko językowe polegające na braku realizacji dźwięku.
SUBSTYTUCJA-(paralalia)- polega na zamianie głosek jednych na inne.
DEFORMACJA- zachodzi wówczas, gdy realizacja jakiegoś fonemu wykracza poza właściwe mu pole realizacji.
ECHOLALIA- mimowolne, automatyczne powtarzanie ( jak echo) dźwięków, słów, zwrotów natychmiast po ich usłyszeniu.
AUTYZM- zespół zaburzeń zachowania, unikanie interakcji społecznych, obojętność wobec bodźców wyzwalających normalnie chęć nawiązywania kontaktu., brak skłonności do nawiązywania więzi emocjonalnych.
MUTYZM zjawisko braku lub ograniczenie mówienia występujące u osób, które poprzednio posługiwały się mową.