dr hab. Ewa Paturej, prof. UWM p.318

Historia ochrony środowiska

w Polsce i na świecie

- W Polsce dopiero w XXw podjęto kompleksowe działania na rzecz ochrony środowiska na terenach zagrożonych;

- Pierwsze przejawy ochrony środowiska są tak dawne, jak zagrozenia powstałe w wyniku rozpoczęcia osadnictwa;

Motywy ochrony środowiska:

- religijny (najstarszy; uznawano jako święte: źródła, wspaniałe drzewa itp.; otaczano je kultem, co było jednoznaczne z ich ochroną);

- gospodarczy (wprowadzono zakazy polowań, zastrzegając prawo ich eksploatowania tylko władzy);

- kulturowy;

- estetyczny (pewne elementy środowiska chroniono dla ich piękna; np. wprowadzenie ochrony ptaków śpiewających w Szwajcarii w 1353r.);

- ekonomiczny (pewne gatunki roślin i zwierząt były chronione przed nadmierną eksploatacją z przyczyn ekonomicznych; np. cis, z którego wykonywano włócznie i łuki);

- patriotyczny (jako czynnik powodujący - chęć ochrony własnych skarbów przyrody ożywionej i nieożywionej);

Ochrona środowiska przechodziła kolejne etapy rozwoju.

Etapy rozwoju ochrony przyrody:

- etap konserwatorski (najstarszy) - wprowadzenie pojęcia ochrony gatunkowej, następnie tworzenie parków narodowych;

- etap ochrony zasobów naturalnych biosfery - wprowadzenie racjonalnego i oszczędnego korzystania z zasobów przyrody; kształtował się po II wojnie światowej; w ten sposób powstał kierunek biocenotyczny, pozwalający na zabezpieczenie zniekształconych resztek biocenoz;

- etap kształtowania środowiska (obecny) - początek wynikał z raportu Sekretarza Centralnego ONZ UThanta pt. „Człowiek i środowisko”; etap (kierunek) planistyczny;

Ustawy dotyczące ochrony przyrody

w Tatrach:

- Galicja 1868r. - Ustawa o ochronie kozicy i świstaka w Tatrach;

- Galicja 1869r. - Ustawa o ochronie limby w Tatrach;

- Galicja 1873r. - powstanie Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego;

- Galicja 1864r.;

XXw.:

1918r. - Deklaracja Rady Regencyjnej o ochronie zabytków kultury i sztuki;

1919r. - powołanie Tymczasowej Państwowej Rady Ochrony Przyrody;

1919r. - rozporządzenie o niektórych zabytków, w tym także elementów przyrody;

1922r. - Ustawa wodna zabraniająca m.in. zanieczyszczania wód w Polsce; obowiązywała do 1962r.;

1928r. - powołanie Ligi Ochrony Przyrody;

Ustawy o ochronie przyrody:

1934r. - I Ustawa o Ochronie Przyrody;

1949r. - II Ustawa o Ochronie Przyrody (obowiązywała do 1991r.; ustawa o charakterze konserwatorskim);

Wprowadzała 4 formy ochrony przyrody:

- ochrona gatunkowa;

- rezerwaty;

- parki narodowe;

- pomniki przyrody;

1991r.- III Ustawa o Ochronie Przyrody (aktywne przejście do ochrony przyrody);

Wprowadziła nowe formy ochrony przyrody:

- park krajobrazowy;

- obszar chronionego krajobrazu;

- użytek ekologiczny;

- zespól przyrodniczo-krajobrazowy;

2004r. - IV Ustawa o Ochronie Przyrody (określana „wadliwą”, gdyż była przygotowana w szybkim tempie; dostosowana do wymogów Unii Europejskiej);

Wprowadziła nową formę ochrony przyrody - Natura 2000;

Wg ustawy o ochronie przyrody z dnia 30.02.2004

formami ochrony przyrody są:

(w kolejności od najważniejszego do najmniej ważnego)

- parki narodowe;

- rezerwaty przyrody;

- park krajobrazowy;

- obszary ochrony krajobrazu;

- obszary Natura 2000;

- pomniki przyrody;

- stanowiska dokumentacyjne;

- użytki ekologiczne;

- zespół przyrodniczo-krajobrazowy;

- ochrona gatunkowa zwierząt, roślin i grzybów;

Ochronę środowiska przyrodniczego precyzuje ustawa -„Prawo ochrony środowiska” z 2001r.;

Problem obciążenia środowiska pojawił się wraz z działalnością człowieka, związaną z tworzeniem pierwszych osad. Wraz z rozwojem przemysłu w XIXw problem zanieczyszczenia środowiska nabierał coraz większych rozmiarów.

W XX w po raz pierwszy zaczęto działania międzynarodowe na rzecz ochrony środowiska.

Ogólnoświatowy kryzys środowiska-

Międzynarodowe działania

1968r.- XXIII Sesja ONZ; na niej zdefiniowano przyczyny kryzysu;

1969r.- Raport Sekretarza Głównego ONZ UThanta „Człowiek i środowisko”; zawierał klasyfikację problemów środowiska (lokalne, regionalne, krajowe i globalne); problemy globalne można rozwiązać za pomocą międzynarodowych działań na rzecz ochrony środowiska w skali globalnej;

1972r.- Konferencja Sztokholmska ONZ; wprowadziła nowe metody ochrony środowiska; Deklaracja Sztokholmska;

1980r.- Powstanie „Światowej Strategii Ochrony Przyrody”; główny cel - ochrona żywych zasobów przyrody;

1992r.- I Szczyt Ziemski; Konferencja ONZ „Środowisko i Rozwój” w Rio de Janeiro; sporządzenie doniosłych dokumentów: Deklaracja z Rio w sprawie ochrony środowiska i rozwoju - 27 zarządzeń ochrony środowiska, Agenda 21 - kompletny program, wprowadzający zasady zrównoważonego rozwoju gospodarczego;

1993r.- Konferencja w Maastricht „Ochrona dziedzictwa przyrodniczego Europy”; rezultat - opracowanie w 1995r „Paneuropejskiej Strategii Ochrony Przyrody”;

2002r.- II Szczyt Ziemski; Konferencja ONZ „Światowy Szczyt w sprawie zrównoważonego rozwoju” w Johannesburgu;

Strategia Unii Europejskiej

Cel - ochrona różnorodności gatunków realizowana poprzez:

- rozporządzenia Unii Europejskiej

- dyrektywy Unii Europejskiej:

1. Dyrektywa Rady z 1979r. (dyrektywa „ptasia”);

2. Dyrektywa Rady z 1983r. (dyrektywa „focza”);

3. Dyrektywa Rady z 1982r. (dyrektywa „habitatowa” (siedliskowa));

Rezerwaty biosfery w Polsce- pamiętać 4 przykłady;

---