Bogusław Włodawiec

Psychoterapia zaburzeń odżywiania się

Wsrod zaburzen odzywiania sie wymienia sie m.in. jadlowstret psychiczny, zarlocznosc psychiczna i przejadanie sie zwiazane z innymi czynnikami psychologicznymi. Jadlowstret psychiczny (anorexia nervosa) objawia sie znacznym spadkiem wagi lub brakiem przyrostu wagi spowodowanym odchudzaniem sie. Spadek wagi ciala wynosi co najmniej 15% ponizej wagi prawidlowej. Osoba cierpiaca na anoreksje moze wazyc np. okolo 40 kg przy przecietnym wzroscie i nadal odchudzac sie, w przekonaniu, ze jest otyla. Obawa przed otyloscia przybiera niekiedy forme natretnej mysli nadwartosciowej. Pacjentka moze okresowo odmawiac przyjmowania pokarmow, spozywac glownie owoce lub chude jogurty i platki, przesadnie unikac kalorycznego pozywienia (np. wielokrotnie zmieniac wode podczas gotowania chudego miesa, odcedzac tluszcz z zupy). Poza unikaniem "tuczacego" pozywienia chora moze stosowac prowokowanie wymiotow, przeczyszczanie, wyczerpujace cwiczenia fizyczne oraz naduzywac lekow tlumiacych laknienie lub srodkow moczopednych.

Zaburzenie pojawia sie najczesciej u dziewczat w okresie pokwitania i u mlodych kobiet. Chorobie towarzysza zaburzenia endokrynologiczne, przejawiajace sie zanikiem miesiaczkowania i utrata zainteresowan seksualnych. Niekiedy wystepuja zaburzenia pracy nerek, rzeszotowacenie kosci i zaburzenia rownowagi elektrolitowej. W niektorych wypadkach wyniszczenie organizmu moze prowadzic do smierci.

Leczenie anoreksji wymaga niekiedy hospitalizacji w celu ratowania zycia zagrozonego wskutek wyniszczenia organizmu dlugotrwala glodowka. Wowczas celem oddzialywan medycznych jest przywrocenie rownowagi elektrolitowej oraz podniesienie wagi ciala do poziomu odsuwajacego zagrozenie zycia pacjentki. W dalszej kolejnosci nalezy stosowac psychoterapie.

Zarlocznosc psychiczna (bulimia nervosa) objawia sie nawracajacymi epizodami przejadania sie. Osoba cierpiaca na bulimie moze spozywac w pospiechu ogromne ilosci pokarmu, na przyklad: chipsy, slodycze, niekiedy nawet pokarmy niedogotowane lub nierozmrozone, a nastepnie prowokowac wymioty. W ten sposob moze na przemian objadac sie i wymiotowac nawet kilka razy dziennie. Zamiast lub oprocz wymiotowania moze przeciwdzialac tyciu stosujac leki obnizajace laknienie, przeczyszczajace, okresowe glodowki lub intensywne cwiczenia fizyczne. Utrzymuje sie przy tym uporczywa koncentracja na jedzeniu i silne pragnienie lub poczucie przymusu jedzenia oraz chorobliwa obawa przed otyloscia.

Czeste wymiotowanie moze powodowac schorzenia dziasel i ubytki zebow, odwodnienie, zaburzenia rownowagi elektrolitowej, zaburzenia pracy serca, uszkodzenie nerek, odwrocenie perystaltyki jelit. Może prowadzic do tezyczki, napadow padaczkowych, oslabienia miesni, czy do znacznego spadku masy ciala.

Przejadanie sie zwiazane z innymi czynnikami psychologicznymi objawia sie, podobnie jak bulimia, epizodami przejadania sie, lecz osoba cierpiaca na to zaburzenie nie przeciwdziala efektom objadania sie. W rezultacie moze doprowadzic sie do znacznej otylosci. Otylosc moze byc niebezpieczna dla zdrowia ze wzgledu na wieksze ryzyko choroby wiencowej, wylewu i ataku serca.

Wygodna metoda oceny wagi ciala osob doroslych jest indeks wagi ciala (body mass index - BMI), ktory jest ilorazem wagi w kilogramach przez kwadrat wzrostu w metrach. Przyjmuje sie, ze zakres prawidlowej wagi wynosi 19-25 kg/m². Mozna zdiagnozowac anoreksje, jesli (oprocz innych objawow) indeks wagi ciala wynosi ponizej 17,5 kg/m².

Psychoterapia zaburzen odzywiania sie rozni sie zaleznie od kierunku teoretycznego i przyjmowanych zalozen teoretycznych dotyczacych przyczyn tych zaburzen. Jedna z metod leczenia jest psychoterapia Gestalt, ktora opiera sie na zalozeniu, ze jedzenie bylo waznym srodkiem komunikacji w rodzinie pochodzenia pacjentki, w duzej mierze zastepujac inne formy wyrazania uczuc. Przesadne troszczenie sie o zaspokojenie glodu dziecka moglo maskowac ambiwalentne emocje rodzicow wobec niego, byc wyrazem potrzeby sprawowania nad nim kontroli, badz tez moglo byc forma kompensowania braku kontaktu emocjonalnego z nim. Dysfunkcjonalne wychowanie, ktore w innych rodzinach zaowocowaloby nerwica lub zaburzeniami osobowosci, tu w polaczeniu z uzywaniem jedzenia jako srodka komunikacji, zaowocowalo zaburzeniami odzywiania sie. W rezultacie problemy emocjonalne pacjentki wyrazane sa za pomoca problemow z jedzeniem. Brak dostatecznych umiejetnosci rozpoznawania wlasnych uczuc i umiejetnosci ich wyrazania bez poslugiwania sie przy tym jedzeniem sprawia, ze pacjentka nie umie wyrazic ich inaczej, niz poprzez zaburzenia odzywiania sie.

Zaburzenia odzywiania sie niekiedy metaforycznie wyrazaja emocje dotknietej nimi osoby. Objadanie sie moze symbolizowac potrzebe ciepla, ktorej osoba ta nie moze lub nie umie inaczej zaspokoic. Wymiotowanie moze oznaczac nienawisc do rodzicow, ktorej pacjentka obawia sie wyrazic wprost. Glodzenie sie moze byc wyrazem odrzucenia badz nie pozwalania sobie na przyjecie ciepla od najblizszych osob.

Problemy emocjonalne osob z zaburzeniami odzywiania sie dotycza zazwyczaj trudnosci w zakresie separacji - indywiduacji od rodzicow, ustalenia granic i budowania autonomii. W przypadku osob zaniedbywanych w dziecinstwie, ktore mialy slaby kontakt emocjonalny z rodzicami, najistotniejszym problemem sa ich deficyty emocjonalne i zwiazane z tym tendencje symbiotyczne. Zazwyczaj towarzyszy im konflikt miedzy sprzecznymi tendencjami pacjentki (np. miedzy potrzeba zaleznosci a potrzeba niezaleznosci, miedzy poszukiwaniem bliskich kontaktow z mezczyznami a obawa lub wrogoscia wobec nich).

Inne problemy osob z zaburzeniami odzywiania sie to brak samoakceptacji wlasnej osoby, wlasnego ciala lub plci, trudnosci w uswiadomieniu sobie i ekspresji negatywnych emocji, trudnosci w przyjmowaniu wsparcia emocjonalnego, tendencje autoagresywne oraz urazy emocjonalne zwiazane z przemoca w rodzinie lub naduzyciami seksualnymi.

W terapii Gestalt kladzie sie nacisk na samoswiadomosc pacjentki, ulatwiajac jej uswiadomienie sobie spostrzezen, doznan cielesnych, wypartych emocji i nieakceptowanych mysli. Podkresla sie jej prawo do wszelkich przezywanych przez nia emocji, jak i jej odpowiedzialnosc za to jaka jest i jak sie zachowuje. Terapeuta uznaje jej ludzkie potrzeby i naturalna zdolnosc do ich zaspokajania. Przedmiotem zainteresowania terapeuty sa emocje pacjentki doswiadczane "tu i teraz" - w trakcie sesji terapeutycznej. Moga byc one przezywane w zwiazku ze sprawami, o ktorych pacjentka opowiada, w relacjach z rodzicami, jak i doswiadczane w relacji z terapeuta. Terapeuta wielokrotnie pyta o uczucia, wzmacnia je, prowokuje ekspresje.Tematy, ktore sa poruszane w trakcie sesji psychoterapeutycznych, to na przyklad przejawy braku akceptacji ze strony rodzicow i zwiazane z tym poczucie odrzucenia, brak akceptacji wlasnego ciala i wlasnej plci przez pacjentke, brak umiejetnosci zabiegania o cieplo i przyjmowania go, brak umiejetnosci wyrazania negatywnych uczuc, zwlaszcza zlosci czy nienawisci do rodzicow, czy problemy separacji od rodzicow. Sprawy zwiazane z jedzeniem, waga pacjentki i jej figura traktowane sa jako objaw problemow emocjonalnych, rozwiazanie ktorych automatycznie unormuje sposob odzywiania sie pacjentki.

Psychoterapeuta koncentruje sie na rozwiazaniu konfliktu miedzy sprzecznymi tendencjami pacjentki, dostarczeniu jej korekcyjnych doswiadczen, pomocy w odreagowaniu tlumionych emocji, nauczenia jej rozpoznawania wlasnych potrzeb i deficytow emocjonalnych oraz brania na siebie odpowiedzialnosci za ich zaspokojenie. Techniki stosowane w tym celu to m.in. uwrazliwianie na przezywane emocje, odgrywanie rol i praca z pustym krzeslem. Takze relacja z terapeuta ma stwarzac pacjentce mozliwosc samookreslenia, odkrycia wlasnych postaw, opinii i emocji odmiennych od otoczenia, zaakceptowania sprzecznych aspektow wlasnej osoby, uznania swoich reakcji za wlasne i przyjecia za nie odpowiedzialnosci. Doswiadczenia zdobyte w relacji z psychoterapeuta sa nastepnie sprawdzane i wykorzystywane w realnym zyciu, w relacjach z najblizszymi.

Leczenie zaburzen odzywiania sie jest trudne, niemniej calkowite, trwale usuniecie objawow (tj. utrzymywanie prawidlowej wagi oraz normalne jedzenie bez potrzeby kontrolowania sie), oraz poprawa funkcjonowania spolecznego jest celem mozliwym do osiagniecia. Terapia moze trwac od kilku miesiecy do 2 lat lub dluzej. Czynniki wplywajace na czas trwania terapii i szanse jej powodzenia: to wspolistnienie innych zaburzen (zwlaszcza zaburzen osobowosci) wraz z zaburzeniami odzywiania sie, nasilenie objawow, jakosc funkcjonowania spolecznego pacjentki, zaangazowanie pacjentki w terapie oraz gotowosc jej rodzicow do zaakceptowania zmian w relacjach z corka. Im bardziej korzystny uklad tych czynnikow tym szybciej mozliwe jest uzyskanie znacznej poprawy lub calkowitego ustapienia objawow.

---