Lao Tse „Ci, którzy mówią, nie wiedzą. Ci, którzy wiedzą, milczą”.
Eckhart - apofeta
Budowanie języka religijnego:
Przez analogię logiczną: Bóg jest dobry tak jak pączek jest dobry; czy może trzeba dodać: dobry na sposób Boga?; dobroć rzeczy i ludzi jest okazjonalna, czasowa; Bóg powinien być dobry w sposób konieczny; a więc Bóg sam musi być dobrem - nie może być dobry, tak jak pączek
Analogia atrybucji: np. mówi się „zdrowy tryb życia”, co doslownie tlumacząc oznacza [zdrowy, bo] nie chory tryb życia; przyczynowośc ma znaczenie w atrybucji: zdrowy, bo się zdrowo odżywia; dobry, bo... ?; sens jest nadawny przez analogię do postaw ludzi
Richard Brightwhite: wypowiedzi religijne są deklaracjami sposobu postępowania, a nie stwierdzeniami faktów; w religii nie chodzi o opowieść, o stwierdzenie, a o postawę, którą ta opowieść ma przedstawiać; kladziony jest w niej nacisk na moralność, która jest wyjaśniana przez jakieś przyklady
Ludwik Wittgenstein: język religijny sklada się z obrazów, które kierują życiem czlowieka religijnego; te obrazy nie są jednak redukowalne do jakiejś postawy (jak chcial Brightwhite); obraz może kierować życiem i nie da się go czasem zlikwidować, pozostawić tylko myśli czy sensu, ktry przedstawial;
Jak w poezji, w metaforyce: język religijny jest otwarty, można go różnie interpretować
Teoria symboli (język religijny językiem symbolicznym):
Symbol, gr. lączyć, coś zlączonego
Symbol jest jakimś znakiem (choć znak nie musi być symbolem); symbol można sprofanować - znaku nie
Paul Ricoeur - symbol jest takim znakiem, który musi zawierać podwójną intencjonalność, np. symbolem boskości jest światlość; symbol w tym sensie jest nieprzejrzysty, otwarty na interpretacje; intencjonalność może być:
Pierwotna - wszystko to, co nam się kojarzy, np. ze światlem w życiu codziennym
Wtórna - wszystkie inne skojarzenia
Alegoria zaś w momencie wykorzystania przestaje być potrzebna, np. osiol jako alegoria upartości; u Brightwhite'a opowieści są alegoriami - są tylko pomocą w zrozumieniu; u Wittgensteina są symbolami - nie da się zrozumieć sensu, bez opowieści
Symbol nie zatrzymuje na samym sobie - odsyla, w swoim znaczeniu ma wbudowane samozniesienie (Tillich)
Nie ma pojedynczych symboli
relacja między symbolem a rytualem: mit to symbol rozwinięty w formę opowieści, np. symbol światla i ciemności = dobro i zlo, ale np. ciemna chmura może oznaczać tez przekazywanie mądrości; żaden z symboli nie jest absolutny (woda jest np. symbolem śmierci i życia zarazem)
przez tą wieloznaczność i otwartość interpretacja staje się sztuką