Inspirując się poniższym tesktem scharakteryzuj polski saramtyzm na tle kultury
europejskiego baroku.
Polski sarmatyzm wobec europejskiego baroku.
Zakres chronoligoiczny, terytorialny, problemowy pracy
Charakterystyka polskiego sarmatyzmu
Styl zycia i ideały szlachty
Literatura
Sztuka
Architektura
Muzyka
Elementy baroku europejskiego występujące w nurcie samrackim
Podsumowanie
Polski sarmatyzm co nie ulega wątpliwościom należał do epoki baroku. Określa się go mianem „barokowej formacji kulturowej”. Zarówno rozwój sarmatyzmu w Polsce jak i rozkwit baroku europejskiego przypadają na ten sam okres. Od końca wieku XVI do połowy wieku XVII. Wielu twierdzi, że sarmatyzm był po prostu polską, dość oryginalną wersją europejskich nurtów barokowych. Co jednak można uznać za kopię barokowego stylu, co zaś ja unikatowe zdobyze sarmatyzmu?
Polski sarmatyzm.
Sarmatyzm jest nazywany formacją kulturową. Jego początki datuje się od kronik Wincentego kadłubka, w których autor po raz pierwszy wspomina o starożytnym pochodzeniu polskiej szlachty. Wedle więc urosłej na tej podstawie legendy, choć, któż to wie, być może legendy z ziarnem prawdy wewnątrz, polska szlachta miałby pochodzić od Sarmatów - ludu zamieszkującego obszary między Wołgą a Donem. To owi mityczni przodkowie mieli się stać się źródłem bohaterstwa szlachty na miarę herosów, umiłowania wolności porównywanlego z umiłowaniem demokracji przez Ateńczyków, dobroduszności i gościnności niespotykanej nigdzie indziej na świecie oraz męstwa i odwagi godnej spartańskich hoplitów spod Termopil. Ten zdawać by się mogło mało istotny mit okazał się podwaliną dla całej szlacheckiej kultury powstałej w wiekach od XVI do XVIII, ale nie tylko. Na bazie mitu sarmackiego pochodznia wykształciła się cała ideologia, obyczajowośc, stosunke do religii oraz kultura polityczna państwa. Ponadto oddźwięki sarmackiego mitu i mitologizacji losów Polski pozwoliły przetrwać trudne czasy rozbiorów.
Co działo się więc w ramach kultury sarmackiej? Powszechnie wierzono, że Polska ma być oazą złotej wolności. To jest miejscem, gdzie zachowywane są prwa i przywileje nadwane szlachcie w okresie całej pierwszej RP. Powszechnie propagowano idee praworządności a także swobód w wybieraniu i kontrolowaniu urzędników. Za dumę i chlube uważano więc Artykuły henrykowskie i pacta coneventa oraz niechlubnie przez histroeia po wielokroć naznaczone prawo liberum veto. Każdą próbę odebrania szlachcie tych praw traktowano juako najwyższy zamach na stan szlachecki. Strzeżono też prawa elekcyjności, a każda próba ograniczeń wiązała się z poważnym ryzykiem ustarty szlacheckiego popracia. Jako przykład można przywołać rekację szlachty na elekcję vivente rege Zygmunta Augusta. Rzeczpospolita jako demokratyczna wyspa na ocenie państw absolutystycznych miała trwać. Bez względu na inne stany. Sam stosunek do religii miał swoje źródło w nieczestej w polskim przypadku obserwacji innych krajów Oto wyciągając wnioski z wojen religijnych w ASngli Francji Niemczech Polacy propagowali polityke tolerancji religijnej. Na ogół katolicka, choć równie często protestancka szlachta dążyła do braku konfliktów międzywyznaniowych i międzyreliogijnych. Być może taki stosunek do spraw religi wiązła się z wieloetnicznością a co za tym idzie także ze zróżnicowaniem religijnym państwa Polskiego pogłębionej przez Unię Lubelską..
Obok kwestii religijnych i politycznych kwitło w ramach sarmackiego wzorac życie rodzinne i towarzyskie. Polskie czym chata bogata, tym rada i gosć w dom Bóg w dom to przykłady językowych reliktów wtskazującyh na ówczesne poszanowanie dla praw gościnności. Sarmacki szlachcic jako swoją rozrywke preferował rozmowę. Nie od dziś widadomoe, że szlachecka głowa by nie stac się zbyt ociężałą podczas rozmowy i sypać konceptem, co dobitnie podkreśla chyba najsłynniejszy literacko wykreowany Sarmata Jan Onufry Zagłoba, potrzebowała dużej ilości wina czy pitnego miodu, toteż szlacheckie uczty obfitowały w jadło i napitek a ponadto były suto zakrapiane alko9holem. Ze steroptypem szlachcica Sarmaty wiąże się postwa awanturnicza i nie raz podaje się że procesowano się w zasadzie o każdą drobnostkę. Co jednak ciekawe na przełomie XVI I XVII wieku w szlacheckim sarmatyzmie można dostrzec rozwijani się ideałów określając je współczesną terminologia pacyfistycznych. Niechętnie szlachta brała udział w wojennych wyprawach, a miała również sceptyczny stosunek do ogólnej militaryzacji. Piotr Grafowski tak pisał w tattym okrsie próbując przekonać współbraci szachte do udziału w militarnych przedsięwzięciach króła. „
[Służba wojskowa] to jednen wiekili hołd składany Bogu, a śmierć na polu bityw[…] za największe szczęście” Czy jednak owa niecheć do wojen brała się z ideałów pacyfizmu czy może raczej z próżności i niechęci do władców o to historycy spierają się nadal.
Niewątpliwe elementem charakterystycznm dla polskiego sarmatyzmu był sarmacki strój. Składał się on z żupana z pasem słuckim, na który nakładano kontusz. Nioedłczny element stroju stanowiła szabla. Strój ten niewątpliwie korespondował z wielkorakiam wzorcami przejętmy głównie z kultury wschodnich.
Z jednej storny mamy więc czerpanie z motywów orientall;nych orientalnych drugiej zaś ksenofobiczną nietolerancjęi niecheć do obcego.
Jeżeli chodzi o literaturę to w polskim baroku wyróżnaimy także specyficznym nurt dworkowy - nawiązujący do ileolodgii sarmackiej. Można o nim mówić w związku z poezją emocjonalną, choć do nurtu sarmackiego wliczają się różne gatunki literackie. Wspólne tym utworom jest jednak nastawienie na emocje - zarówno autora, jak i odbiorcy, swojskość polskich tematów, problemów, przypadków, charakterów, a także nie skupianie się na rozważaniach kondycji ludzkiej i metafizyki. Najważniejsze twórczości w duchu patriotycznym, szlacheckim, religijnym i tradycjonalistycznym to dzieła: Jana Chryzostoma Paska, Wespazjana Kochowskiego oraz Wacława Potockiego.
Owa literatura jest swoista Polsce - bo na zupełnie przeciwległym biegunie sytuuję się moralizatorski, aczkolwiek zabawny Molier czy metaficzynej angielskiej poezji. Można by ewentualnie ową swojską tematykę porównać z Cervantesem i jego „Don Kichotem”. Muzyka w obrębie wielonurotwego baroku była sztuką dość uniwersalną. Oczywiście nie mam w polskiej tradycji tak monumentalnych dzieł jak oratoria Haendla czy kantaty Bacha, jednakże wsytępują w niej pewne cechy wspólne. Muzykę barokową cechują: ekspresyjność, czyli doskonalenie siły wyrazu muzyki; indywidualizacja, która w muzyce oznacza wprowadzenie głosu dominującego, podporządkowującego sobie wszystkie pozostałe linie melodyczne; kontrastowanie akcentów lirycznych i dramatycznych; zamiłowanie do wielkich form (np. oratoria Haendla); kontrastowanie różnych instrumentów oraz głosów (chóru z solistą). W polskim nurcie barokowym mamy takich kompozytorów jak: Bartłomiej Pękiel, Marcin Mielczewski, Grzegorz Gerwazy Gorczycki, Adam Jarzębski. To polscy szlachcice, tworzący niewątpliwe w nawiązaniu do sarmackiej ideologi umiłowania polskości. Wykorzystują motywy ludowe protoplasci Chopina. Architektonicznie polski brako nie różnił się od europejskich terndów - powstają monumentalne budowle o obfitej ornamentyce. Chociaż poszczególne budowle są głęboko związane z lokalną tradycją to łączy je jednak jeden wspólny element, którym jest tzw. kapryśność, przesada i brak logiki. Charakterystyczny dla baroku jest wariabilizm - tendencja, aby każda budowla była oryginalna. Nie sporządzano kopii. Stawiano na indywidualny styl architektoniczny, typ zdobień i rozwiązań technicznych. W Polsce charakterystyczny element krajobrazu stanowiły szlacheckie dworki. Od połowy XVII wieku dwory zdecydowanie zaczęły zmieniać charakter z obronnych na rezydencjonalno-mieszkalne. Wzorem budownictwa pałacowego coraz większą uwagę zaczęto zwracać na wygodę i estetykę siedziby. Piętrowe, założone na planie kwadratu dwory z narożnymi wieżami zaczęły przekształcać się w parterowe, rysowane na planie prostokąta, a obronne wieżyczki przybrały formę mieszkalnych alkierzy. Dawne otoczenie - z murem i fosą - zastąpiło założenie ogrodowe i otwarty dziedziniec przed frontem.Jeżeli chodzi o malarstwo to bardzo charakterystyczną dla Polski formą wyrazu było malarstwo portretowe - z portretem trumiennym jak podstawym rodzajem portertu na czele. Ich powstanie wiąże się z sarmackim układem obyczajów pogrzebowych. Wykonywane zazwyczaj w technice olejowej, na blasze dopasowanej do przekroju trumny, przedstawiały twarz zmarłego. Portrety trumienne malowane były najczęściej przez malarzy cechowych.
Janusz Tazbir napisał : Mimo wątpliwości, sądzimy, że da się wyróżnić polską kulturę szlachecką jako osobną formację i to nie tylko dlatego, że jej istanienie poświadczyło w soiwch pracach wielu badaczy. Co ważniejsze, kultura ta posiadała pewne cechy specyficzne tylko dla Polski, które odegrały szczególnie doniosłą rolę w okresie rozbiorów” .