Celestyn Freinet
„Pozwól dziecku się wypowiedzieć - pozwól mu się wyrazić”
Celestyn Freinet
urodził się 15 października 1896 roku we francuskiej wiosce Gars, w ubogiej rodzinie chłopskiej. Wykazywał zainteresowania naukami przyrodniczymi. Znalazło to później odzwierciedlenie w jego teoriach pedagogicznych. Po ukończeniu szkoły średniej rozpoczął studia w Nicei, ale powołanie na front uniemożliwiło mu dalszą naukę. Jako inwalida wojenny, 20-letni Celestyn dostał posadę niewykwalifikowanego nauczyciela w wiejskiej szkole eksperymentalnej. Nie był przygotowany do zawodu nauczycielskiego, dlatego też postanawia opierać się na obserwacji swych uczniów, na poznawanie ich zainteresowań, na ich reakcjach i wypowiedziach. Przekonał się o nieefektywności szkoły tradycyjnej. Rozpoczął głębokie studia nad psychologią i pedagogiką. Zgłębiał teorię pedagogiczną Marii Montessori. Współpracował z Henrim Barbussem - redaktorem czasopisma "Clart". Zainteresował się ideałami socjalizmu i odbył podróż do Związku Radzieckiego i wraca zafascynowany tą pedagogiką. Pierwszą nowością, którą wprowadził w szkole było założenie w 1926 roku szkolnej drukarni. Umożliwiło mu to wprowadzenie następnych innowacyjnych technik nauczania. Nie zawsze jednak udaje mu się realizować swoje idee, gdyż napotyka sprzeciw rodziców i władz. W 1927 r. ukazała się jego książka "Drukarnia w szkole". Zdaniem Freineta, wydawanie gazetki szkolnej przekonuje uczniów do samodzielnego działania i nadaje temu działaniu sens. W 1934 roku założył prywatną szkołę, w której zaczął stosować nowe idee pedagogiczne.
Opracował własną metodę nauczania początkowego, eliminującą podręczniki szkolne i tradycyjne sposoby prowadzenia zajęć lekcyjnych. Metoda ta wykorzystywała swobodną ekspresję, aktywność i twórcze działanie dziecka. Oparł na pracy-zabawie, która najbardziej odpowiada potrzebom dzieci. Odrzuca on ocenę, uwzględnia indywidualne tempo pracy.
Główną ideą, która reprezentuje koncepcje szkoły freinetowskiej stanowi swobodne wychowanie poprzez aktywną szkołę - swobodna twórczość dziecka. Wywodzi się ona od aktywności i zainteresowań dziecka opartej na pracy i zabawie.
Twórcę zalicza się do przedstawicieli naturalizmu pedagogicznego, a co za tym idzie kładzie on nacisk na wychowanie naturalne: stosowanie naturalnych metod nauczania, naturalnych metod organizacji życia klasy i szkoły. Celem tego jest uwzględnienie naturalnego prawa rozwoju w procesie wychowania.
Według Freineta istotą wychowania jest rozwój potencjałów, które tkwią w każdej istocie ludzkiej, ponieważ są to jej najgłębsze potrzeby. Należy umacniać potencjał życiowy, jakim dysponują dzieci, poprzez szukanie „po omacku”, stanowiące podstawowy warunek rozwoju i dojrzewania człowieka… Jest to „uniwersalny mechanizm procesu uczenia się, przyswajania wiedzy, dochodzenia do prawdy.”
W koncepcji freinetowskiej edukacja ma charakter nierepresyjny; samodzielność, odpowiedzialność i solidarność są priorytetowymi założeniami.
W złożonej i bardzo bogatej koncepcji pedagogicznej Freineta należy wyróżnić trzy podstawowe elementy:
- przekonanie o konieczności organizowania dzieciom szerokich kontaktów ze środowiskiem przyrodniczym, społecznym i kulturalnym w celu rozwinięcia zainteresowań i umożliwienia dzieciom swobodnej twórczości,
- przeświadczenie o zasadniczej wartości w rozwoju dziecka różnorodnych form ekspresji, czyli wychowywanie przez samodzielną, lecz ukierunkowaną przez opiekuna pracę,
- spółdzielcze formy pracy wychowawczej i dydaktycznej.
Samorządność dzieci stanowi podstawę wychowania. Jej formą jest tzw. spółdzielnia szkolna. Dzieci organizują wszystkie dziedziny i rodzaje działalności w szkole. Pracują nie w klasach lecz w pracowniach wyposażonych w materiały i pomoce kształcące, odpowiednio poklasyfikowane i dostępne w każdej chwili. Uczniowie sami określają zadania do wykonania na cały tydzień, wyznaczają osoby odpowiedzialne, dokumentują pracę. Na koniec tygodnia następuje samoocena i ocena pracy. Ma ona charakter graficzny. Zamiast ocen dzieci uzyskują sprawności i dyplomy. Taki sposób oceniania wysiłków dzieci sprawia, że znika niezdrowa rywalizacja, a każde dziecko może zdobyć sprawność intelektualną lub manualną zgodnie ze swoim wyborem
Dlatego też inna jest rola nauczyciela w klasie. Musi on przezwyciężyć w sobie postawę dogmatyczną, autorytarną, narzucającą aby wejść między uczniów, by razem z nimi pracować i szukać rozwiązań. Wychowawca ma inspirować, regulować i pomagać.
Techniki, które opracował Freinet są podstawą jego pedagogiki.
Swobodna ekspresja plastyczna, muzyczna i teatralna
Stanowi ona punkt wyjścia nauczania różnych przedmiotów szkolnych. Akt twórczy ma charakter indywidualny ale omawiany jest w grupie. Swobodna ekspresja pozwala nauczycielowi lepiej poznać ucznia, zrozumieć go i pomóc mu , gdy zachodzi taka potrzeba. Dzięki swobodnej ekspresji przestaje istnieć rozdźwięk między tym co dziecko chce wyrazić, a co wyraża pod presją, że "tak trzeba, tak wypada".
Doświadczenia poszukujące
Stosowane są zwłaszcza w środowisku społeczno - przyrodniczym. Jest to droga do samodzielnego zgłębiania matematyki, przyrody, historii czy geografii. Ma ono charakter wielokrotnych prób uwieńczonych sukcesem. Pozostawiają one w świadomości dziecka doznane wrażenia zmysłowe i drogę posługiwania się nimi w sposób celowy i zamierzony. Jest to wychodzenie poza dostarczane informacje, działanie niekonwencjonalne i niestandardowe.
Technika swobodnego tekstu
Ma na celu kształcenie umiejętność poprawnego wypowiadania swoich myśli, wrażeń i przeżyć. Oto kolejność pracy:
Najpierw nauczyciel z uczniami ustala temat wypracowania.
Następnie dzieci piszą indywidualnie tekst na kartkach.
W małych grupach dzieci prezentują swoje teksty i wybierają ich zdaniem najlepszy.
Autor wybranego tekstu czyta głośno swój tekst na forum klasy.
Jeżeli klas jest mała liczebnie wszystkie dzieci prezentują swoje prace.
Uczniowie głosują, który tekst najbardziej im się podobał i uzasadniają swój wybór.
Wybrany tekst jest przepisany na tablicy.
Tekst jest poprawiany językowo, usuwane są błędy ortograficzne, gramatyczne, interpunkcyjne. Dzięki temu uczniowie powtarzają zasady pisowni.
Tekst jest wzbogacany. Dodawane są określenia, wyrazy bliskoznaczne, metafory. Zdania są skracane lub rozwijane.
Autor tekstu musi wyrazić zgodę na dokonanie zmian.
Pozostałe teksty nauczyciel poprawia i omawia z uczniami.
Korespondencja międzyszkolna
Uczniowie korespondują z rówieśnikami z innej szkoły. Obejmuje ona głównie LISTY. Dzieci poznają zasady kompozycyjne pisania listów, ,używania wielkiej litery w zwrotach grzecznościowych, zwroty i wyrażenia grzecznościowe. Oprócz tego dzieci mogą wysyłać rysunki, gazetki szkolne i klasowe oraz ciekawe teksty własne, krzyżówki, rebusy, zagadki.
Fiszki autokreatywne
Są to kartoniki z zadaniami dla uczniów i kartoniki z prawidłowymi odpowiedziami. Zadania mogą dotyczyć wiadomości gramatycznych lub tematyki lekcji. Każdy uczeń pracuje samodzielnie, bierze jedno zadanie i wykonuje je w specjalnym zeszycie. Po wykonaniu zadania uczeń odnosi zadanie i bierze kartonik z prawidłową odpowiedzią. Uczeń sam sprawdza poprawność wykonania, poprawia błędy. Jest to nauka samokontroli. Nauczyciel nie ocenia i nie kontroluje uczniów. Fiszki można wielokrotnie wykorzystywać, wzbogacać, zmieniać przykłady.
Pedagogika Freineta znalazła szybko zwolenników nie tylko we Francji. Zainicjowany przez Freineta ruch na rzecz nowoczesnej metody skupił nauczycieli z przeszło 40 krajów. W Polsce twórcą ruchu Freineta jest dr Halina Semenowicz, tłumaczka jego dzieł, niestrudzona propagatorka idei szkoły i technik Freineta.
Freinet zmarł w 1966 roku, przeżywszy 70 lat. Zostawił po sobie liczący się w dziejach wychowania i myśli pedagogicznej ważny i niekwestionowany dorobek.