Rola konwencji w procesie historycznoliterackim-Aleksandra Okopień-Sławińska
Konwencja to ponadindywidualne zwyczaje lub normy, decydujących o pojawianiu się i sposobach organizacji wszelkich elementów utworu. To elementy dzieła podległe zwyczajom i normom.
Społeczny charakter konwencji ujawnia się w jej powszechności
Trwałość konwencji wynika z ponad jednostkowego charakteru oraz z oparcia w tradycji.
Literatura w tak rozumianej konwencji traktuje się w kategoriach ponadindywidualnych, zwraca się uwagę na tych cechach utworu, które go łączą z innymi, (pod względem stylu, gatunku, szkole literackiej, kręgowi odbiorców itd.). konwencja może być uniwersalnym terminem interpretacyjnym. Kluczem do wyjaśniania literatury jest kryterium społeczności, jak indywidualności. Duża ilość utworów literackich można badać przez pryzmat tego co decyduje o jego spoistości, ciągłości i jedności, a także to, co składa się na jego zmienność, odrębność itd.
Harry Levin sformułował definicję konwencji: „konwencję można opisywać jako konieczną różnicę między sztuką a życiem”
Geneza konwencji wiąże się nierozdzielnie z mimetyczną teorią sztuki. Tylko sztuka, która naśladuje, zmusza do porównywania jej z życiem i mówienia o podobieństwach czy różnicach
Nowe konwencje tworzone są w opozycyjnej zależności od konwencji już istniejących, przy czym o kierunku zmian decyduje właściwy danej epoce ideał estetyczny. Może on wysuwać na pierwszy plan wywołanie iluzji prawdziwości, jak i przeciwny mu postulat celowego eksponowania swoistości żywiołu sztuki i jej języka. Teoria konwencji przestaje być użyteczna w konfrontacji z prądami realistycznymi.
Każdy składnik utworu lit. Może być poddany konwencjonalizacji. Wszystkie składniki organizacji utworu mogą wskazywać na istnienie konwencji.
Przejawem konwencji może więc być preferowanie pewnych typów słowotwórczych, np. zdrobnień, lub też występowanie określonych wyrazów w formie zdrobniałej.
Zjawiska literackie oporniej poddają się konwencjonalizacji, podlegają bardziej historycznej zmienności, gdy
Wiążą się z wypełnieniem semantycznym
Tworzą struktury wewnętrzne złożone
Zjawiska literackie poddające się trwałej konwen. A tym samym pozbawione piętna historycznego to przede wszystkim
Schematy, nie wypełnione semantycznie
Elementy proste i rozpatrywane w izolacji. Istnieją one w świadomości ludzi jako stały repertuar narodowy..
Wartościowaniu literackiemu i towarzyszącej mu aprobacie bądź negacji podlegając struktury literackie o piętnie historycznym. Stąd też neutralność, z jednej strony zasad poetyckich, z drugiej ogólnych systemów reguł.
Nowa epoka nie zwalcza starych środków wyrazu „jako rzeczy samych w sobie”, lecz ich obecność i rolę w pewnym związku funkcjonalnym.
Wprowadzenie koncepcji wykształconej w jednym kontekście jest równoznaczne z powołaniem do życia nowej literackiej jakości.
Podsumowując: ta sama reguła poetycka, funkcjonująca jako uznana konwencja wewnątrz określonego systemu poetyckiego, traci nacechowanie konwencjonalne przeniesiona w obręb systemu innego. W tej perspektywie przebieg historycznoliteracki jest procesem ciągłej konwencjonalizacji i dekonwencjonalizacji chwytów poetyckich.
Utwór poetycki, będąc wypowiedzią językową musi normy te respektować. Nieprzestrzegania ich pociąga za sobą ograniczenie komunikatywności tekstu.
Aby wypowiedź uznana została za poetycką, nie wystarcza poddanie jej jakiejkolwiek dodatkowej organizacji, ale tylko takiej organizacji, która daje się społecznie zidentyfikować jako poetycka, bowiem w świadomości społecznej istnieje zawsze jakiś wzorzec poetyckości.
Konwencjonalne normy występują w postaci bardziej skomplikowanej i rygorystycznej, gdy nie pełnią funkcji ogólnikowych wyznaczników pola poezji, ale gdy określają ramy poszczególnych gatunków i stylów poetyckiej twórczości.
Reguły poetyckie wymagają sankcji społecznej nie tylko jako sprawdziany literackiej przynależności utworu. Równocześnie podlegają krytyce bądź aprobacie z innych, już pozaliterackich, punktów widzenia.
Konwencje poetyckie podlegają założeniom światopoglądowym i historycznym doświadczeniom aktualnym w określonym kontekście społecznym . raz elementy skonwencjonalizowane raz wyrobiwszy sobie rangę literacką okazują często odporność na weryfikacje „życiowe”.
Konwencje wynikają nie tylko ze społecznego odbioru literatury, ale i z osoby samego twórcy. Posługuje się konwencjami by móc porozumieć się z publicznością i zaspokoić ich oczekiwania. W perspektywie autora konwencje poetyckie to narzędzia przekazane przez tradycję, które służą kształtowaniu wypowiedzi literackiej.
Okoliczności motywujące konwencjonalizację ujawniają się zarówno po stronie odbiorców, jak i twórców poezji. Czynnikowi społecznemu przypisuje się oddziaływanie konserwatywne, utrwalające poetycka konwencjonalność, a rewolucyjne czynniki przypisywane są twórcy.
Każda inicjatywa liczyć się musi z układem istniejących konwencji i w nim poszukiwać przesłanek pozwalających na funkcjonowanie nowego układu. Innowacja przygotowana więc zostaje w jakimś stopniu przez wcześniejsze etapy rozwoju. Dzięki petryfikacji konwencji możliwy jest zarówno społeczny odbiór poezji, jaki twórczość indywidualna, a z drugiej strony tylko nieustanny opór wobec konwencji zapewnia wypowiedziom literackim atrakcyjność estetyczną
2