Podział zaimków według kryterium substytucyjności

ZAIMEK

cześć mowy, którą zastępuje

przykład

kategorie fleksyjne

rzeczowny

rzeczownik

kto, któż, ktoś, ktokolwiek, nikt

  • przypadek

(tylko on ma zróżnicowanie ze względu na rodzaj i liczbę)

przymiotny

przymiotnik

który, któryż, którykolwiek, któryś, żaden

  • przypadek,

  • liczba,

  • rodzaj,

  • deprecjatywność

liczebny

liczebnik

ile, ileż, ileś, ilekolwiek

  • przypadek i rodzaj
    (gdy zastępują liczebnik główny lub ułamkowy);

  • przypadek
    (gdy zastępują liczebnik zbiorowy);

  • nieodmienne (w pozycji M., B., ew. D.), np. bez liku, co nieco, co niemiara, niedużo, trochę, odrobinę

przysłowny

przysłówek

jak, jakże, jakoś, jakkolwiek

nieodmienne

Podział zaimków według kryterium deiktyczności

ZAIMKI

przykład

funkcja

uwagi dodatkowe

wskazujące

to, tamto, ten, tamten, taki, tyle, tak, tam, tu

wskazują osobę, rzecz, miejsce itp., które identyfikujemy dzięki ich bliskości, dzięki wskazującemu gestowi mówiącego lub dzięki temu, że zostały/są wymienione w zdaniu podrzędnym, wprowadzanym zaimkiem względnym

pytajne

kto, któż, co, cóż, który, któryż, jaki, jakiż, ile, ileż, jak, jakże, gdzie, gdzież, kiedy, kiedyż

służą do tworzenia pytań; często występują na początku zdania lub w pytaniach zależnych

często to samo słowo, zależnie od kontekstu, może pełnić funkcję zaimka pytajnego albo względnego, np. Daj mi to, co masz. (zaimek względny)

Nie wiem, co masz. (zaimek pytajny)

względne

co, cokolwiek, który, którykolwiek, ile, ilekolwiek, gdzie, gdziekolwiek

łączą zdanie nadrzędne z podrzędnym, jednak w odróżnieniu od spójników zajmują określoną pozycję w zdaniu podrzędnym (podmiotu, przydawki, orzeczenia)

nieokreślone

coś, cokolwiek, wszystko, nic, któryś, którykolwiek, każdy, żaden, ileś, gdzie, gdziekolwiek, wszędzie, nigdzie

wskazują nieokreśloną osobę, rzecz, cechę, której mówiący nie chce lub nie umie nazwać

zaimki nieokreślone zakończone na -kolwiek, mogą być też zaimkami względnymi, np.

Daj mu cokolwiek, byle sobie poszedł. (zaimek nieokreślony)

Cokolwiek mu dasz, będzie chciał więcej. (zaimek względny)

dzierżawcze

mój, twój, jego, swój

wskazują na związek jakiejś osoby, rzeczy, sytuacji itp. z kimś lub z czymś

osobowe

ja, ty, on

wskazują uczestników sytuacji komunikacyjnej

wymienia się tu niekiedy leksemy pan, pani, państwo

zwrotne

się1

wskazuje, że wykonawca czynności sam jej podlega;

funkcje wtórne:

  • sygnał, że dana czynność jest wzajemna;

  • sygnał, że gramatyczny podmiot zdania nie jest sprawcą czynności, lecz jej obiektem;

  • sygnał, że obiektem czynności jest pewna, nienazwana osoba

oprócz formy kanonicznej, także: siebie, sobą, sobie

się2 - zaimek nieokreślony

  • tylko forma kanoniczna;

  • zajmuje w zdaniu pozycję, w jakiej mógłby wystąpić mianownikowy podmiot zdania;

Uwaga! się może być morfem czasownikowym.