Formalizm rosyjski

Petersburg i Moskwa- miasta, w których zaczyna się historia dwudziestowiecznej teorii literatury, jako osobnej, autonomicznej dyscypliny literaturoznawczej.

Moskwa w 1915 r. Jakobson zakłada Moskiewskie Koło Lingwistyczne

Petersburgw 1916 powstaje OPOJAZ czyli Towarzystwo Badania Teorii Języka

Poetyckiego. Związani z tym towarzystwem byli: W. B. Szkłowski, B.M.

Eichenbaum, B.W. Tomaszewski, Jurij Tynianow

Intensywna działalność obu grup doprowadziła do stworzenia wspólnej metody badania literatury, jaką jest „metoda formalna” (jej zwolenników nazywano formalistami). Nazwa ta utrwaliła się jako nazwa I szkoły teoretycznej, która wypracowała program badania tekstów literackich, wykorzystując ścisłe metody lingwistyczne.

Początki formalizmu wiążą się z trzema okolicznościami: 1) sytuacja w ówczesnym językoznawstwie 2) kryzys symbolizmu w sztuce 3) nowe zjawiska w poezji rosyjskiej. Formaliści, w początkowym okresie kładli główny nacisk na fonetyczny aspekt języka, przyjmując założenie, że „dźwięki w wierszu istnieją poza wszelkimi związkami z obrazem i posiadają samodzielną funkcję językową”.

W przeciwieństwie do symbolizmu, który brał słowo i sztukę w zespoleniu z systemami religijnymi, formaliści brali słowo jako dźwięk.

Pierwsze wystąpienia formalistów: „Wskrzeszenie słowa” Wiktora Szkłowskiego i esej o futuryzmie Romana Jakobsona.

Główne postulaty:

• słowo poetyckie tracąc swoją przezroczystość, daje się widzieć

• ekonomia języka

• literatura jest „rozszerzeniem percepcji świata”

• utwór poetycki jest układem słów „obliczonych na widzenie”

• poezja jest takim użyciem języka, które pozwala odnowić widzenie świata

• poezja przypomina złoto, gdyż posiadając wartość samoistną, nie jest konwencjonalnym użyciem języka, który można łatwo wymienić na ogólne znaczenia. Przypomina też okulary, które pokazują świat na nowo.

1919- W. Szkłowski „Sztuka jako chwyt”

• język poetycki jest autonomiczny

• treść ma sens tylko wtedy, gdy posiada jakąś formę

• formaliści (zwłaszcza w początkowym okresie swojej działalności) fascynowali się esencja języka, tym czym jest on sam w sobie, niezależnie od społecznych i kulturowych uwikłań. Twierdzili, że jeżeli istnieje istota języka, to skoro literatura jest faktem językowym, on a także powinna mieć swoją istotę. Tą istotą jest literackośćto, co czyni dzieło literackim.

• podstawowym wyróżnikiem literackości jest chwyt ( w teorii Szkłowskiego zabieg formalny polegający na utrudnieniu i wydłużeniu czasu percepcji. Zamiast rozróżnienia treści i formy formaliści używali rozróżnienia materiału i chwytu. Materiał to wszystko, z czego czerpie artysta: fakty z życia, idee. Chwyt to zasada estetyczna, która przekształca materiał w dzieło sztuki. Dzięki chwytom powstaje efekt udziwnienia

• poezja nie przedstawia rzeczywistości, ale się na nią nastawia czy też ją ustawia. Forma poetycka konstytuuje rzeczywistość na różne sposoby. Istnieją różne chwyty literackie, które pokazują odmienne postaci świata

• rzeczywiste jest tylko to, co wysławialne, to zaś, czego nie można wysłowić, staje się nierzeczywiste

• każdy tekst odsyła do innych tekstów, tekst literacki znajduje się w wielu systemach jednocześnie

• nowa forma pojawia się nie po to, aby wyrazić nową treść, lecz po to, by zastąpić starą formę, która straciła walor artystyczności

• każdy tekst literacki uczestniczy w jakiejś tradycji, której jest albo potwierdzeniem, albo zaprzeczeniem

• proza jest systemem chwytów a język praktyczny posiada własne chwyty

formalizm rosyjski

1) wczesny 1916-1924 2) późny 1925-1929

ad. 1

-przeżycie artystyczne to „przeżycie formy”, które stawia „opór”,

- materiałem poezji nie są obrazy i nie emocje, lecz słowo

- istnieją dwa podstawowe użycia języka: poezja i proza

- poezja to język w jego estetycznej funkcji. Proza to język w funkcji komunikacyjnej. Poezja uniezwykla komunikację językową.

- przedmiotem teorii literatury jest literackość, czyli dominanta funkcji estetycznej. Teoria zajmuje się funkcją języka w dziele literackim, a nie jego pozajęzykowym uwarunkowaniem.

- literackość”odczuwalność formy” chwyt

- chwyty, które uległy systematyzacji, t formy literackie( tropy retoryczne, strategie narracyjne, gatunki, style), uzależnione od kontekstu historycznego.

ad.2

-formy literackie podlegają nieustannym zmianom

-literaturę danej epoki tworzy system wzajemnych odniesień intertekstualnych oznacza to, że „nie da się rozpatrywać zjawisk literackich poza układem ich odniesień

- tradycja jest dynamiczną przestrzenią intertekstualną, w której wyczerpane formy zostają zastąpione nowymi