Koszty, nakłady, wydatki

Pojęcie kosztów

Działalność gospodarcza polega na wytwarzaniu produktów i świadczeniu usług i wymaga zaangażowania siły roboczej, środków pracy i przedmiotów pracy (wszystkie czynniki mają swoją cenę).

Możliwe są 3 sposoby polepszania proporcji między wielkością poniesionych kosztów a wartością uzyskanej produkcji:

1.Zwiększanie efektów ponoszonych nakładów przez rozwijanie cech korzystnych, np. u roślin będących przedmiotem zainteresowania producenta - hodowla roślin odmian uprawnych lepiej wykorzystujących nawozy, odpornych na choroby itp.

2.Ograniczenie ponoszonych nakładów przez doskonalenie narzędzi pracy, metod posługiwania się oraz stosowanie korzystniejszego zestawu czynników produkcji.

3.Równoczesne działanie w obu wspomnianych wyżej kierunkach.

Koszty - stanowią wyrażoną w pieniądzu wartość pracy żywej i uprzedmiotowionej zużytej w celu wytwarzania określonych produktów czy usług.

Koszt = zużycie x cena

Cele badania wysokości i struktury kosztów:

- ocena racjonalności nakładów

- ocena sytuacji ekonomicznej gospodarstw, która stanowi przesłankę do określenia rozwoju produkcji

- poprawa efektywności gospodarowania

- wybór najbardziej opłacalnych kierunków produkcji

- wybór najlepszej w danych warunkach technologii produkcji

- wybór kierunku inwestowania oraz celowości zaciągania kredytów

- ustalanie optymalnej wielkości produkcji

- racjonalne wykorzystanie czynników produkcji

- racjonalne rozmieszczenie przestrzenne produkcji w kraju

- porównanie poziomu organizacyjnego, technologicznego i ekonomicznego gospodarstw w różnych regionach, krajach.

Czynniki wpływające na poziom kosztów:

1.Wewnętrzne:

- kierunek produkcji

- wielkość produkcji

- technologia produkcji

- poziom techniczny wyposażenia

- stopień wykorzystania mocy produkcyjnych - racjonalne wykorzystanie dostępnych środków

- intensywność produkcji

- przedsiębiorczość właściciela i pracowników

2. Zewnętrzne:

- ceny nabywanych środków produkcji

- stawki podatkowe

- obciążenia z tytułu ubezpieczeń społecznych, majątkowych

- uwarunkowania makroekonomiczne.

Tak więc koszty mówią ile kosztowało wytworzenie produktu lub usługi, tj.

jaka była wartość pieniężna nakładów poniesionych na uzyskanie danej produkcji.

Koszt - termin ekonomiczny - odpowiada na pytanie `ile?' - ile kosztowały poniesione w produkcji nakłady.

Nakłady - termin organizacyjny i odpowiada na pytanie `jak?' - jak możemy wykorzystać (zastosować) posiadane zasoby.

Różnice między kosztami a nakładami:

	Koszty	Nakłady
Powiązanie z podmiotem	Związane z działalnością finansową gospodarstwa	Związane z działalnością organizacyjną
Sposób wyrażania	Wyrażana wartościowo - pieniężna wartość pracy żywej - pieniężna wartość pracy uprzedmiotowionej	Wyrażona najczęściej w jednostkach naturalnych - praca żywa - ujmowana w dniach, godzinach - praca uprzedmiotowiona - materiałowa - to zużyte materiały w l, kg, t
Zużycie	Celowe - konkretny czas	Celowe - efekt w różnym czasie

Wydatek - w ujęciu ekonomicznym, jest to każdy rozchód środków pieniężnych z kasy lub rachunku bankowego jednostki gospodarczej, w związku z zapłatą za określone dobra lub usługi w związku z regulowaniem różnych zobowiązań jednostki.

Istnieje tu zasada, że nie każdy wydatek jest kosztem, ale każdy koszt wiąże się z wydatkiem (niekoniecznie w tym samym czasie co powstanie kosztu)

Wydatki dzieli się na 2 grupy:

1.Wydatki nie stanowiące kosztów

2.Wydatki stanowiące koszty

Ad.1.

Mamy do czynienia z operacją pokrywania zobowiązań, których źródłem były relacje prawne (regulacja zobowiązań podatkowych, wypłata dywidend) albo relacje czysto finansowe i kredytowe (wszelki zwrot pieniężnych pożyczek i kredytów).

Ad.2.

Pokrywamy zobowiązania, które powstały na drodze nabywania środków do produkcji dóbr i usług, i które w wyniku zużycia stanowią koszt.

Takie wydatki dzielimy na 3 grupy:

1.Wydatek nastąpił wcześniej niż poniesienie kosztu (np. zakup materiałów, które zostaną zużyte w okresie późniejszym )

2.Wydatek nastąpił w tym samym czasie co koszt (np. wypłata wynagrodzeń)

3.Wydatek nastąpił w okresie późniejszym niż poniesienie kosztu (np. zapłata za już zużyte materiały)

Możliwe warianty:

Wydatek - Nakład - Koszt

Nakład - Koszt- Wydatek

Nakład - Wydatek

Koszt

Kryteria klasyfikacyjne kosztów

Stosuje się następujące kryteria grupowania kosztów:

- według poszczególnych faz ruchu okrężnego środków - k. zaopatrzenia, k. produkcji, k. realizacji

- według zakresu działalności - k. działalności podstawowej, ubocznej, pomocniczej, inwestycyjnej

- według tego co wyrażają - k. materiałowe, k. pracy

- według możności podziału na miejsca ich powstania - k. bezpośrednie, k. pośrednie

- według rozmiarów produkcji - k. stałe i k. zmienne

- według innych kryteriów np. k. jednostkowe, k. całościowe, k. normatywne, k. przeciętne i krańcowe, k. alternatywne, k. specjalne

Przyjmując za podstawę podziału kosztów fazę ruchu okrężnego środków w gospodarstwie wyróżnia się:

1.koszty zaopatrzenia (zakupu) - są to wszystkie koszty związane z procesem zaopatrzenia w czynniki produkcji, np. koszty transportu, ubezpieczenia, składowania środków, załadunku i przeładunku itp.

2.koszty produkcji (związane z wytworzeniem wyrobu lub usług) - są to wszystkie koszty poniesione na wytworzenie danego, ale bez kosztów zaopatrzenia i sprzedaży. W rolnictwie czy ogrodnictwie na koszty produkcji składają się:

K. produkcji = K. pracy ludzkiej + K. środków obrotowych + odpisy amortyzacyjne środków trwałych + inne koszty

3.koszty sprzedaży (realizacji) - tworzą się poprzez realizowanie funkcji sprzedaży i są to np. koszty przygotowania produktów do sprzedaży, transportu produktów do miejsca sprzedaży, załadunku, opakowań, ubezpieczenia wyrobów, reklamy itp.

Biorąc pod uwagę produkcję a w zasadzie trudności występujące przy prawidłowym obciążaniu wytwarzanych w gospodarstwie produktów poszczególnymi kosztami, wyróżnia się następujące rodzaje kosztów:

1.koszty bezpośrednie - jest to ta część kosztów, która związana jest z wytworzeniem konkretnego produktu; jest to ta część kosztów która stosunkowo łatwo i w sposób nie budzący większych wątpliwości można obciążyć określone działalności; są to np. koszty pracy - prac związanych z uprawą gleby, siewem lub sadzeniem, pielęgnacją roślin, zbiorem, koszty materiałowe - koszty materiału siewnego, pestycydów, nawozów mineralnych itp.

2.koszty pośrednie - są to koszty, których bezpośrednio nie można przypisać określonej działalności, np. koszty sprzedaży artykułów, koszty utrzymania garaży, magazynów; jest to suma kosztów ogólnoprodukcyjnych i ogólnogospodarczych; podziału tych kosztów dokonuje się według tzw. kluczy podziałowych.

Biorąc pod uwagę rozmiary produkcji wyróżniamy:

1.Koszty stałe:

- niezależne od zmian zachodzących w rozmiarach produkcji (w warunkach braku inflacji); nie zmieniają się w odniesieniu do całości gospodarstwa,

- są niezależne (lub w małym stopniu zależne) od przebiegu procesów produkcyjnych i wielkości uzyskanej produkcji,

- zmieniają się natomiast w przeliczeniu na jednostkę produktu (np. amortyzacja chłodni dla kwiatów jest kosztem stałym dla gospodarstwa, ponieważ wielkość amortyzacji nie zależy od tego ile przechowuje się tam produktów, a zmiennym w odniesieniu do jednostki uzyskanej produkcji - im więcej produktów przechowuje się w chłodni, tym niższe są koszty amortyzacji na jednostkę produkcji.

Przykłady - koszty zarządzania, utrzymania budynków, amortyzacji środków trwałych, czynsze dzierżawne, koszty majątkowe - ubezpieczenia, podatki, odsetki od kredytów.

2.Koszty zmienne:

- są to koszty zależne od rozmiaru produkcji

- ich poziom zmienia się w zależności od stopnia intensywności gospodarowania i rozmiarów produkcji,

- koszty zmienne są kosztami stałymi w przeliczeniu na jednostkę wytworzonego produktu, np. koszty nawożenia 1ha.

Koszty zmienne mogą reagować na zmiany wielkości produkcji:

- proporcjonalnie - gdy jednostkowe przyrosty wielkości produkcji powodują przeciętne jednakowe przyrosty kosztów całkowitych, np. materiały bezpośrednie, płace bezpośrednie, koszty energii i paliwa

- progresywnie - gdy jednostkowym przyrostom wielkości odpowiadają coraz większe przyrosty kosztów całkowitych (zjawisko niekorzystne), np. płace pracowników w godzinach nadliczbowych

- degresywnie - gdy jednostkowym przyrostom wielkości produkcji odpowiadają coraz mniejsze przyrosty kosztów całkowitych (zjawisko korzystne), np. płace pracowników w akordzie prostym, koszty utrzymania maszyn i urządzeń.

Kalkulacje kosztów jednostkowych

Metoda rozdzielcza (podziałowa, klasyczna, tradycyjna)

Klucze podziałowe

Mają zastosowanie przy udziale kosztów pośrednich, przy ustalaniu jednostkowych kosztów produkcji, kiedy musimy dokonać podziału kosztów pośrednich na poszczególne produkty.

Kluczem podziałowym nazywamy wielkości, które zostały przyjęte jako podstawa do proporcjonalnego podziału kosztów pośrednich między produkowane artykuły.

Rodzaje kluczy podziałowych:

1.Wysokość kosztów bezpośrednich - na rachunkach poszczególnych produktów

2.Fundusz płac - zużyty bezpośrednio przy produkcji artykułów - przyjęty jako klucz podziałowy powoduje większe obciążenie kosztami pośrednimi tych gałęzi, gdzie praca jest mniej zmechanizowana

3.Wartość produkcji globalnej

4.Powierzchnia uprawianych roślin - do produkcji roślinnej nie bierze się pod uwagę intensywności produkcji

5.Czas trwania produkcji - w ogrodnictwie, gdzie uprawia się więcej niż jeden gatunek w roku na tym samym polu np. gdy chcemy rozliczyć koszty utrzymania szklarni na uprawiane niej w ciągu roku rośliny

6.Intensywność produkcji

7. Suma dni pracy - tzw. dni kluczowe

Metoda rozdzielcza - zkłada rozdzielenie wszystkich kosztów (pośrednich i bezpośrednich) poniesionych w danym okresie między produkowane artykuły. Słusznie zakłada, że wszystkie elementy kosztów należy odnieść do tych produktów na wytworzenie których zostały poniesione. Teoretycznie metoda idealna ale nie zawsze możliwa do zastosowania.

I źródło trudności - występowanie w rolniczych procesach produkcji obok nakładów łatwych do wyrażenia w pieniądzu, tych które trudno wyrazić wartościowo, np. zużycie siły roboczej wynajętej, nasion, środków ochrony roślin łatwo wyrazić wartościowo ale np. zużycie obornika (jeśli pochodzi z własnego gospodarstwa) - należy wycenić co wiąże się z pewną dowolnością.

II źródło trudności - podział kosztów pośrednich na poszczególne produkty za pomocą kluczy podziałowych.

Zaleta metody rozdzielczej - pozwala dokonać obliczenia kosztów interesującej nas części gospodarstwa (działu, gałęzi czy artykułów) bez konieczności obliczania kosztów z pozostałych jego części.

Wada - koszty jednostkowo obliczane tą metodą mają charakter względny, co wynika z zastosowania ceny, głównie produktów obrotu wewnętrznego.

---