Władza wykonawcza, pierwotnie rozumiana jako wykonywanie ustaw państwowych poprzez wyodrębniony organ państwa. Na skutek przeobrażeń ustrojowych pojęcie poszerzyło się i oznacza działalność polegającą na wykonywaniu zadań państwowych obejmujących funkcje administrowania (realizacja ustaw) oraz inicjowania polityki państwa, które określane są przez władzę ustawodawczą. Rozszerzenie uprawnień władzy wykonawczej wynika z konieczności bieżącego i sprawnego realizowania polityki przez funkcjonujące w dłuższym okresie czasu (w porównaniu np. z parlamentem wybieranym na kilkuletnią kadencję) organy państwowe, którym podlega fachowa i z założenia apolityczna administracja rządowa.
Najbardziej rozpowszechnione są dwa modele władzy wykonawczej:
1) monokratyczny - całą władzę wykonawczą skupia jeden organ państwa (np. prezydent w Stanach Zjednoczonych);
2) dualistyczny - władza wykonawcza podzielona jest między dwa organy, głowę państwa i rząd. W tym modelu przyjmowane są różne rozwiązania dotyczące wzajemnych stosunków i kompetencji między nimi:
a) system gabinetowy (np. w Wielkiej Brytanii);
b) system kanclerski (np. w Niemczech).
Gdy władza wykonawcza składa się z dwu instytucji (dualizm egzekutywy), powoduje to konieczność prawnego rozgraniczenia kompetencji celem uniknięcia konfliktów między tymi organami.
W Polsce, w myśl konstytucji władzę wykonawczą sprawują Prezydent RP i Rada Ministrów.
Władza ustawodawcza, działalność państwa polegająca na stanowieniu prawa (konstytucji i ustaw). Pojęcie władzy ustawodawczej stosowane jest także na określenie organów państwa, które powołane są do stanowienia prawa. Współcześnie władza ustawodawcza sprawowana jest zazwyczaj przez organ przedstawicielski powoływany w drodze wyborów. Nosi on różne nazwy (np. Sejm, Kongres, Kortezy), powszechnie jednak określa się go jako parlament. Uprawnienie prawodawcze parlamentu jest ogólną zasadą demokratycznych systemów, nie wyklucza ona stanowienia prawa przez inne organy państwa (np. dekrety prezydenta, rządu) jeśli stanowi to tylko wyjątek od tej normy.
Utożsamianie współczesnego parlamentu tylko z funkcją ustawodawczą jest błędem. Parlament pełni również funkcję kontrolną, głównie wobec władzy wykonawczej, realizowana jest ona poprzez: udzielenie rządowi absolutorium, wotum zaufania lub wotum nieufności, kontrolę wykonania budżetu państwa, interpelację i zapytania poselskie, ratyfikację umów międzynarodowych. Wszystkie dodatkowe funkcje parlamentu są konsekwencją jego pierwotnego uprawnienia ustawodawczego, wynikają również z demokratycznej roli parlamentu jako reprezentacji narodu.
W Polsce, w myśl konstytucji władzę ustawodawczą sprawuje Sejm RP i Senat RP.
Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej - zgodnie z Konstytucją, najwyższy przedstawiciel polskich władz, gwarant ciągłości władzy państwowej, najwyższy organ państwa w zakresie władzy wykonawczej, czuwa nad przestrzeganiem postanowień i przepisów Konstytucji, zwierzchnik Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej.
Prezydent Rzeczypospolitej jest wybierany w wyborach powszechnych na pięcioletnią kadencję i może być ponownie wybrany tylko raz. Bierne prawo wyborcze przysługuje wszystkim obywatelom Rzeczypospolitej Polskiej, którzy ukończyli 35 lat, nie są pozbawieni praw wyborczych do Sejmu i zbiorą przynajmniej 100 tysięcy podpisów osób popierających ich kandydaturę. Kadencja prezydenta rozpoczyna się w dniu złożenia przysięgi przed Zgromadzeniem Narodowym według roty wyznaczonej w Konstytucji. Odmowa złożenia przysięgi powoduje tymczasowe przejęcie obowiązków prezydenckich przez Marszałka Sejmu do czasu wyboru nowego Prezydenta. Nowo wybrany prezydent-elekt obejmuje urząd w ostatnim dniu urzędowania ustępującego Prezydenta Rzeczypospolitej. Przed 9 czerwca 2000 prezydent elekt obejmował urząd nazajutrz po ostatnim dniu kadencji ustępującego prezydenta.
prawo zarządzenia przeprowadzenia referendum za zgodą wyrażoną przez bezwzględną większość ustawowej liczby senatorów przy quorum 1/2 (nie wymaga kontrasygnaty) - art. 125. ust. 2 Konstytucji,
prawo wnioskowania do Marszałka Sejmu o przeprowadzenie referendum zatwierdzającego ustawę o zmianie Konstytucji uchwaloną przez parlament, jeżeli tyczy się ona zmiany przepisów rozdziału I, II lub XII Konstytucji (wymagana kontrasygnata) - art. 235 ust. 6 Konstytucji, kontrasygnata - art. 235 ust. 1 Konstytucji,
Uprawnienia wobec zmian ustrojowych
prawo zgłoszenia projektu ustawy o zmianie Konstytucji (wymagana kontrasygnata) - art. 235 ust. 1 Konstytucji,
dotyczące wyborów:
zarządza wybory parlamentarne, wyznaczając jednocześnie dzień wyborów (bez kontrasygnaty) - art. 98 Konstytucji:
jeżeli wybory odbywają się w normalnym trybie, wówczas dzień wyborów musi przypadać na dzień wolny od pracy, w ciągu 30 dni przed datą upływu kadencji obradującego parlamentu,
jeżeli wybory są efektem skrócenia kadencji parlamentu przez Prezydenta, to dzień wyborów musi zostać zawarty w akcie skracającym kadencję Sejmu i Senatu, musi także przypadać w ciągu 45 dni od daty skrócenia kadencji,
zwołuje pierwsze posiedzenie Sejmu i Senatu (bez kontrasygnaty):
w normalnym trybie winno ono się odbyć w ciągu 30 dni po dniu wyborów - art. 109 ust. 2 Konstytucji,
w sytuacji skrócenia kadencji przez Prezydenta data pierwszego posiedzenia musi przypadać nie później niż na 15 dzień po dniu wyborów - art. 98 ust 5 Konstytucji,
wyznacza Marszałka Seniora w Sejmie - art. 1 ust. 2 regulaminu Sejmu - i Senacie - art. 30 ust. 1 regulaminu Senatu (wymagana kontrasygnata),
zgodnie z regulaminem Senatu otwiera pierwsze posiedzenie Senatu (czynność nie ma formy pisemnej, nie wymaga kontrasygnaty),
dotyczące arbitrażu prezydenckiego:
skraca kadencję parlamentu (po zasięgnięciu niewiążącej opinii Marszałka Sejmu i Senatu, nadto kadencja parlamentu nie może być skrócona w czasie obowiązywania stanu nadzwyczajnego; bez kontrasygnaty):
fakultatywnie - jeśli w ciągu 4 miesięcy od dnia przedłożenia Sejmowi projektu ustawy budżetowej przez Radę Ministrów nie zostanie ona przekazana Prezydentowi do podpisu (Prezydent ma 14 dni na podjęcie decyzji o skróceniu kadencji Sejmu i Senatu) - art. 225 Konstytucji,
obligatoryjnie - jeżeli zasadnicza i obie rezerwowe procedury powoływania Rady Ministrów zakończą się fiaskiem - art. 155 ust. 2 Konstytucji,
ma prawo zwrócić się z orędziem do Sejmu, Senatu lub Zgromadzenia Narodowego, którego audytorium ma obowiązek wysłuchać i nie może nad nim przeprowadzać debaty ze względu na autorytet Głowy Państwa (bez kontrasygnaty) - art. 140 Konstytucji,
dotyczące stanowienia ustaw:
ma prawo inicjatywy ustawodawczej (bez kontrasygnaty) - art. 118 ust. 1 Konstytucji,
ma prawo zgłaszania poprawek do zgłoszonych przez siebie projektów ustaw (wymagana kontrasygnata) - art. 119 ust. 2 Konstytucji,
ma prawo weta ustawodawczego (bez kontrasygnaty) art. 122 ust. 5 Konstytucji; weto jest to umotywowany wniosek przekazujący Sejmowi ustawę do ponownego rozpatrzenia. Sejm może to weto odrzucić większością kwalifikowaną 3/5 ustawowej liczby posłów przy quorum 1/2. Weto prezydenckie nie ma charakteru selektywnego - Prezydent nie może zakwestionować tylko niektórych przepisów, musi kwestionować całą ustawę.
przed podpisaniem ustawy ma prawo zwrócić się do Trybunału Konstytucyjnego o zbadanie konstytucyjności ustawy (nie wymaga to kontrasygnaty) - art. 122 ust. 4 Konstytucji,
jeżeli Trybunał Konstytucyjny orzeknie o niezgodności tylko niektórych przepisów ustawy i orzeknie, iż nie są one nierozerwalnie związane z ustawą, wówczas Prezydent ma do wyboru: podpisać ustawę z pominięciem niekonstytucyjnych przepisów lub zwrócić ją Sejmowi w celu usunięcia niezgodności (te czynności nie wymagają kontrasygnaty) - art. 122 ust. 4 Konstytucji,
podpisuje ustawy (bez kontrasygnaty) - art. 122 ust. 2 Konstytucji; podpisanie ustawy przez Prezydenta oznacza jej dojście do skutku oraz zgodność sygnowanego tekstu z przyjętym przez parlament,
zarządza ogłoszenie ustawy w Dzienniku Ustaw (bez kontrasygnaty) - art. 122 ust. 2 Konstytucji,
desygnuje i powołuje Premiera w zasadniczej procedurze powoływania Rządu (bez kontrasygnaty) - art. 154 ust. 1 Konstytucji; powołuje Premiera w II rezerwowej procedurze powoływania Rządu (bez kontrasygnaty) - art. 155 ust. 1 Konstytucji,
na wniosek Premiera w zasadniczej i w II rezerwowej procedurze powoływania Rządu powołuje Radę Ministrów w pełnym składzie i odbiera przysięgę od jej członków (wymagana kontrasygnata) - art. 154 ust. 1 i art. 155 ust. 1 Konstytucji,
powołuje Premiera wybranego przez Sejm w I rezerwowej procedurze powoływania Rządu (bez kontrasygnaty) - art. 154 ust. 1 Konstytucji,
na wniosek Premiera w I rezerwowej procedurze powoływania Rządu powołuje członków Rządu wybranych przez Sejm i odbiera od nich przysięgę (wymagana kontrasygnata) - art. 154 ust. 1 Konstytucji,
na wniosek Premiera dokonuje zmian na stanowiskach poszczególnych ministrów (wymagana kontrasygnata) - art. 161 Konstytucji,
obligatoryjnie odwołuje ministra, wobec którego Sejm uchwalił wotum nieufności (brak kontrasygnaty) - art. 159 ust. 2 Konstytucji,
przyjmuje dymisję Rady Ministrów i powierza jej dalsze sprawowanie funkcji do czasu powołania nowej Rady Ministrów (bez kontrasygnaty) - art. 162 ust. 3 Konstytucji:
obligatoryjnie: jeśli wobec Rządu uchwalono wotum nieufności lub nie uchwalono wotum zaufania,
dotyczące stanowienia aktów podustawowych:
wydaje rozporządzenia na podstawie szczegółowego upoważnienia ustawowego i w celu wykonania ustawy (wymagana kontrasygnata) - art. 142 ust. 1 Konstytucji,
wydaje zarządzenia na podstawie ustaw (bez kontrasygnaty) - art. 142 ust. 1 Konstytucji,
dotyczące polityki zagranicznej i obronności (art. 133 ust. 3 Konstytucji: Prezydent współdziała w zakresie polityki zagranicznej z Premierem i właściwym ministrem):
ratyfikuje i wypowiada umowy międzynarodowe (wymagana kontrasygnata) - art. 133 ust. 1 pkt 1 Konstytucji; jednakże niektóre umowy międzynarodowe mogą zostać ratyfikowane i wypowiedziane tylko na podstawie upoważnienia ustawowego - dotyczące:
pokoju, sojuszu, układu wojskowego lub politycznego,
wolności, praw lub obowiązków obywatelskich określonych w Konstytucji,
członkostwa RP w organizacji międzynarodowej,
znacznego obciążenia finansowego RP,
spraw uregulowanych w ustawie lub w których Konstytucja wymaga ustawy,
ma prawo, przed ratyfikacją umowy, wnioskować do Trybunału Konstytucyjnego o zbadanie jej zgodności z Konstytucją (nie wymaga kontrasygnaty) - art. 133 ust. 2 Konstytucji,
mianuje i odwołuje pełnomocnych przedstawicieli RP w innych państwach (wymagana kontrasygnata) - art. 133 ust. 1 pkt 2 Konstytucji,
przyjmuje listy uwierzytelniające i odwołujące akredytowanych przy nim przedstawicieli państw obcych (nie wymaga kontrasygnaty) - art. 133 ust. 1 pkt 3 Konstytucji,
jest najwyższym zwierzchnikiem sił zbrojnych - w czasie pokoju sprawuje zwierzchnictwo nad siłami zbrojnymi za pośrednictwem Ministra Obrony Narodowej - art. 134 ust. 1 i 2 Konstytucji,
powołuje i odwołuje (wymagana kontrasygnata):
na wniosek Premiera w czasie stanu wojny Naczelnego Dowódcę Sił Zbrojnych - art. 134 ust. 4 Konstytucji,
na wniosek Ministra Obrony Narodowej - Szefa Sztabu Generalnego Wojska Polskiego - art. 5 pkt 2 ustawy o powszechnym obowiązku obrony RP,
na wniosek Ministra Obrony Narodowej - dowódców rodzajów sił zbrojnych - art. 5 pkt 2 ustawy o powszechnym obowiązku obrony RP,
na wniosek Ministra Obrony Narodowej nadaje określone w ustawach stopnie wojskowe (wymagana kontrasygnata) - art. 134 ust. 5 Konstytucji,
powołuje i odwołuje członków Rady Bezpieczeństwa Narodowego (brak kontrasygnaty) - art. 144 pkt 26 Konstytucji,
na wniosek Ministra Obrony Narodowej określa kierunki rozwoju sił zbrojnych (wymagana kontrasygnata) - art. 5 pkt 1 ustawy o powszechnym obowiązku obrony RP,
na wniosek Premiera zatwierdza strategię bezpieczeństwa narodowego (wymagana kontrasygnata) - art. 4a ustawy o powszechnym obowiązku obrony RP,
na wniosek Premiera wydaje w drodze postanowienia Polityczno-Strategiczną Dyrektywę Obronną RP oraz inne dokumenty wykonawcze do strategii bezpieczeństwa narodowego (wymagana kontrasygnata) - art. 4a ustawy o powszechnym obowiązku obrony RP,
na wniosek Premiera postanawia o wprowadzeniu lub zmianie określonego stanu gotowości obronnej państwa (wymagana kontrasygnata) - art. 4a ustawy o powszechnym obowiązku brony RP,
na wniosek Rady Ministrów postanawia o użyciu jednostek wojskowych poza granicami państwa (wymagana kontrasygnata) - art. 3 ustawy o zasadach użycia lub pobytu Sił Zbrojnych RP poza granicami państwa,
w sprawach szczególnej wagi może zwoływać posiedzenia Rad Gabinetowej (bez kontrasygnaty) - art. 141 Konstytucji,
wnioskuje do Sejmu o powołanie Prezesa Narodowego Banku Polskiego (bez kontrasygnaty) - art. 227 ust. 3 Konstytucji,
powołuje 2 członków Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji (bez kontrasygnaty) - art. 214 ust. 1 Konstytucji,
w przypadkach określonych w ustawie ma prawo odwołać powołanych przez siebie członków Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji (wymagana kontrasygnata) - art. 7 ustawy o radiofonii i telewizji,
ma prawo zlecać Najwyższej Izbie Kontroli przeprowadzenie kontroli (bez kontrasygnaty) - art. 144 ust. 3 pkt 10 Konstytucji,
nadaje i zwalnia z obywatelstwa (bez kontrasygnaty) - art. 137 Konstytucji,
nadaje ordery i odznaczenia (bez kontrasygnaty) - art. 138 Konstytucji,
na wniosek Centralnej Komisji do Spraw Stopni i Tytułów nadaje tytuły naukowe profesora oraz profesora sztuki (bez kontrasygnaty) - art. 25 ustawy o stopniach naukowych,
jest z racji urzędu wielkim mistrzem Orderu Orła Białego i Orderu Odrodzenia Polski oraz ich kawalerem,
nadaje statut Kancelarii Prezydenta RP oraz powołuje i odwołuje jej szefa (bez kontrasygnaty) - art. 143 Konstytucji,
na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa mianuje sędziów (bez kontrasygnaty) - art. 179 Konstytucji,
wskazuje 1 członka Krajowej Rady Sądownictwa (wymaga kontrasygnaty) - art. 187 ust. 1 pkt 1 Konstytucji,
powołuje I Prezesa Sądu Najwyższego spośród kandydatów przedstawionych przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów Sądu Najwyższego (nie wymaga kontrasygnaty) - art. 183 ust. 3 Konstytucji,
powołuje prezesów Sądu Najwyższego (bez kontrasygnaty) - art. 144 ust. 3 pkt 23 Konstytucji,
powołuje Prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego spośród kandydatów przedstawionych przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów Naczelnego Sądu Administracyjnego (bez kontrasygnaty) - art. 185 Konstytucji,
powołuje wiceprezesów Naczelnego Sądu Administracyjnego (bez kontrasygnaty) - art. 144 ust. 3 pkt 23 Konstytucji,
powołuje Prezesa i Wiceprezesa Trybunału Konstytucyjnego spośród kandydatów przedstawionych przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów Trybunału Konstytucyjnego (bez kontrasygnaty) - art. 194 ust. 2 Konstytucji,
wnioskuje do Trybunału Konstytucyjnego o:
zbadanie konstytucyjności akty normatywnego (bez kontrasygnaty) - art. 191 ust. 1 pkt 1 Konstytucji,
rozstrzygnięcie sporu kompetencyjnego (bez kontrasygnaty) - art. 192 Konstytucji,
ma prawo złożyć wstępny wiosek o pociągnięcie do odpowiedzialności konstytucyjnej członka Rządu (bez kontrasygnaty) - art. 144 ust. 3 pkt 13 Konstytucji,
ma prawo złożyć wstępny wniosek o pociągnięcie do odpowiedzialności konstytucyjnej osób zajmujących następujące stanowiska (wymaga kontrasygnaty) - art. 198 ust. 1 Konstytucji:
Prezes Najwyższej Izby Kontroli,
Prezes Narodowego Banku Polskiego,
ministra resortowego,
członka Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji,
dysponuje prawem łaski (nie wymaga kontrasygnaty) - art. 139 Konstytucji; nie stosuje się do osób skazanych przez Trybunał Stanu,
jeżeli Sejm nie może się zebrać na posiedzenie, to Prezydent postanawia o stanie wojny (wymaga kontrasygnaty) - art. 116 ust. 2 Konstytucji:
w przypadku zbrojnej napaści na terytorium RP,
gdy z umów międzynarodowych wynika zobowiązanie do obrony przeciwko agresji,
na wniosek Rady Ministrów wydaje rozporządzenie o wprowadzeniu stanu wojennego lub wyjątkowego (wymaga kontrasygnaty) - art. 229 i 230 Konstytucji,
na wniosek Premiera, w sytuacji bezpośredniego zewnętrznego zagrożenia państwa, zarządza powszechną lub częściową mobilizację i użycie sił zbrojnych do obrony RP (wymaga kontrasygnaty) - art. 136 Konstytucji,
na wniosek Rady Ministrów, jeżeli w czasie stanu wojennego Sejm nie może się zebrać na posiedzenie, wydaje rozporządzenia z mocą ustawy (wymaga kontrasygnaty) - art. 234 Konstytucji,
na wniosek Rady Ministrów podczas trwania stanu wojennego postanawia o przejściu organów władzy publicznej na określone stanowiska kierowania (wymaga kontrasygnaty) - art. 10 ustawy o stanie wojennym,
na wniosek Rady Ministrów podczas trwania stanu wojennego określa zadania sił zbrojnych (wymaga kontrasygnaty) - art. 10 ustawy o stanie wojennym,
na wniosek Premiera w czasie stanu wyjątkowego może postanowić o użyciu oddziałów i pododdziałów Sił Zbrojnych RP do przywrócenia normalnego funkcjonowania państwa, jeżeli dotychczas zastosowane siły i środki zostały wyczerpane (wymaga kontrasygnaty) - art. 11 ustawy o stanie wyjątkowym.
Prezydent Rzeczypospolitej wydaje rozporządzenia i zarządzenia w wypadkach przewidzianych ustawami i Konstytucją zaś w zakresie swoich prerogatyw konstytucyjnych wydaje postanowienia publikowane w Monitorze Polskim. Akty jeśli nie są prerogatywami prezydenta[2] dla swojej ważności wymagają podpisu Prezesa Rady Ministrów (kontrasygnata), który przez podpisanie aktu ponosi odpowiedzialność przed Sejmem.
Sejm - od końca XVI wieku najwyższy organ władzy ustawodawczej w Polsce.
W III Rzeczypospolitej Sejm stanowi pierwszą izbę polskiego parlamentu. Składa się on z 460 posłów, wybieranych w wyborach powszechnych, równych, bezpośrednich i proporcjonalnych, w głosowaniu tajnym (wybory pięcioprzymiotnikowe). Kadencja Sejmu, zgodnie z Konstytucją, trwa 4 lata; biegnie od dnia pierwszego posiedzenia nowo wybranego Sejmu i trwa do dnia poprzedzającego dzień zebrania się Sejmu następnej kadencji. Zakończenie kadencji może także nastąpić w wyniku jej skrócenia przez Prezydenta RP: obligatoryjnie, jeżeli procedura zasadnicza powoływania Rady Ministrów oraz obie procedury rezerwowe zakończą się fiaskiem, lub fakultatywnie, jeżeli Prezydent, w ciągu 4 miesięcy od dnia przedłożenia projektu ustawy budżetowej Sejmowi przez Radę Ministrów, nie otrzyma jej do podpisu (na wydanie postanowienia w tej sprawie przysługuje Głowie Państwa czas 14 dni).
Obecny Sejm obraduje ciągle, pod przewodnictwem marszałka jego obrady są jawne (transmitowane przez radio i telewizję). Trzydniowe obrady odbywają się zazwyczaj co drugi tydzień. Do pomocy w jego działaniu powołana jest Kancelaria Sejmu.
ustanawianie ustroju państwa
Funkcja ustawodawcza
stanowienie prawa przez uchwalanie ustaw (w tym budżetu państwa) oraz uchwał
określanie podstawowych kierunków działalności państwa
Funkcja kreacyjna
powoływanie na stanowiska i zatwierdzanie składu Rady Ministrów
w szczególnym wypadku - prawo do samodzielnego powołania rządu (w przypadku uchwalenia wotum nieufności)
wybór i powoływanie na stanowiska:
zastępcy przewodniczącego i członków Trybunału Stanu
sędziów Trybunału Konstytucyjnego
członków Krajowej Rady Sądownictwa (spośród posłów)
prezesa Najwyższej Izby Kontroli
prezesa Narodowego Banku Polskiego na wniosek Prezydenta RP
prezesa Instytutu Pamięci Narodowej na wniosek Kolegium Instytutu Pamięci Narodowej - Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu
członków kolegium Instytutu Pamięci Narodowej
powoływanie osób na niektóre inne stanowiska państwowe przez Marszałka Sejmu w porozumieniu z odpowiednimi organami (zobacz: Marszałek Sejmu)
Funkcja kontrolna
wotum nieufności wobec rządu lub konkretnego ministra
absolutorium budżetowe
zapytanie poselskie i interpelacje skierowane do członków rządu, prezesa NIK lub NBP (osoby, do których skierowane są zapytania i interpelacje mają 21 dni na odpowiedź)
kontrola nad działalnością samorządu terytorialnego (art. 171 konstytucji):
kontrola pośrednia - wykonywanie nadzoru nad działalnością samorządu terytorialnego przez Prezesa Rady Ministrów,
kontrola bezpośrednia, gdy na wniosek Prezesa Rady Ministrów Sejm ocenia, czy organ stanowiący samorządu terytorialnego "rażąco narusza Konstytucję lub ustawy".
Senat Rzeczypospolitej Polskiej - organ władzy ustawodawczej, druga izba polskiego parlamentu. Składa się ze 100 senatorów wybieranych w wyborach powszechnych (w systemie większości względnej) na 4-letnią kadencję, rozpoczynającą się i kończącą wraz z kadencją Sejmu (jeśli kadencja Sejmu zostanie skrócona, skróceniu ulega także kadencja Senatu). W przypadku wygaśnięcia mandatu Prezydent RP zarządza wybory uzupełniające.
Organy senatu
Rada Ministrów (zwana popularnie rządem) - konstytucyjny organ władzy wykonawczej w Polsce.
Zgodnie z obowiązującą Konstytucją Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 Rada Ministrów składa się z Prezesa Rady Ministrów oraz ministrów. W skład Rady Ministrów mogą być powoływani Wiceprezesi Rady Ministrów oraz przewodniczący określonych w ustawach komitetów. Prezes oraz Wiceprezesi Rady Ministrów mogą pełnić także funkcję ministra lub przewodniczącego komitetu (art. 147 Konstytucji).
Kompetencje
Rada Ministrów:
prowadzi politykę wewnętrzną i zagraniczną Rzeczypospolitej Polskiej (art. 146 ust. 1 Konstytucji),
kieruje administracją rządową (art. 146 ust. 3 Konstytucji),
w zakresie i na zasadach określonych w Konstytucji i ustawach, na podstawie art. 146 ust. 4 Konstytucji, w szczególności:
zapewnia wykonanie ustaw,
wydaje rozporządzenia,
koordynuje i kontroluje prace organów administracji rządowej,
chroni interesy Skarbu Państwa,
uchwala projekt budżetu państwa,
kieruje wykonaniem budżetu państwa oraz uchwala zamknięcie rachunków państwowych i sprawozdanie z wykonania budżetu,
zapewnia bezpieczeństwo wewnętrzne państwa oraz porządek publiczny,
zapewnia bezpieczeństwo zewnętrzne państwa,
sprawuje ogólne kierownictwo w dziedzinie stosunków z innymi państwami i organizacjami międzynarodowymi,
zawiera umowy międzynarodowe wymagające ratyfikacji oraz zatwierdza i wypowiada inne umowy międzynarodowe,
sprawuje ogólne kierownictwo w dziedzinie obronności kraju oraz określa corocznie liczbę obywateli powoływanych do czynnej służby wojskowej,
określa organizację i tryb swojej pracy.
Do Rady Ministrów należą sprawy polityki państwa nie zastrzeżone dla innych organów państwowych oraz samorządu terytorialnego (art. 146 ust. 2 Konstytucji).
Odpowiedzialność konstytucyjna
Członkowie Rady Ministrów (również Prezes) ponoszą odpowiedzialność przed Trybunałem Stanu za:
naruszenie Konstytucji lub ustawy w związku z zajmowanym stanowiskiem lub w zakresie urzędowania (art. 156 ust. 1 Konstytucji),
popełnienie przestępstwa w związku z zajmowanym stanowiskiem.
Odpowiedzialność konstytucyjna ma charakter indywidualny, egzekwować ją można tylko od każdego członka Rady Ministrów z osobna.
Wnioskować w tej sprawie może Prezydent lub grupa 115 posłów. Wniosek kierują oni na ręce Marszałka Sejmu, który przekazuje go Komisji Odpowiedzialności Konstytucyjnej w celu zbadania zasadności. Komisja Odpowiedzialności Konstytucyjnej przekazuje sprawozdanie oraz końcowy wniosek na posiedzenie plenarne Sejmu, gdzie odbywa się głosowanie - postawienie członka Rady Ministrów w stan oskarżenia przed Trybunałem Stanu wymaga większości kwalifikowanej 3/5 ustawowej liczby posłów.
Postępowanie przed Trybunałem Stanu jest dwuinstancyjne: w I instancji Trybunał Stanu orzeka w składzie przewodniczący + 4 członków, natomiast jako organ odwoławczy (II instancji) przewodniczący + 6 członków (z wyłączeniem tych, którzy orzekali w I instancji). Przy postępowaniu stosuje się odpowiednio przepisy Kodeksu postępowania karnego. Sankcjami są:
utrata zajmowanego stanowiska,
a w przypadku popełnienia deliktu konstytucyjnego także:
utrata praw wyborczych,
utrata orderów i odznaczeń,
zakaz zajmowania stanowisk kierowniczych lub pełnienia funkcji związanych ze szczególną odpowiedzialnością w organach państwowych lub organizacjach społecznych.