Nerwy czaszkowe

Nerwy okoruchowe (nervi motorii bulbi oculi) (n. III, IV i VI)

Nerw bloczkowy - n. IV(n. trochlearis) zaopatruje jeden mięsień → m. skośny górny gałki ocznej (m. obliqus bulbi oculi superior)

Nerw odwodzący - n. VI (n. abduceus) zaopatruje jeden mięsień → m. prosty oka boczny (m. rectus bullbi oculi lateralis)

Nerw okoruchowy - n. III (n. oculomotorius) zaopatruje zbiorowo wszystkie pozostałe mięśnie okoruchowe.

Nerw IV i VI zaopatrują tylko po jednym mięśniu ponieważ mają one szczególne znaczenie w motoryce gałki ocznej

Nerw III zaopatruje pięć mięśni gałki ocznej i ma dwie gałęzie:

1. górną

2. dolną

Budowa nerwu okoruchowego nie jest zbyt skomplikowana, gdyby nie fakt, że zawiera on włókno parasympatyczne (zielone) przełączające się w zwoju rzęskowym. Włókna zazwojowe odchodzące od zwoju zaopatrują dwa mięśnie: mięsień rzęskowy i mięsień zwieracz źrenicy (m. ciliaris et m.sphincter pupillae), których działanie jest niezależne od naszej woli ponieważ są unerwione parasympatycznie.

Zadaniem włókien parasympatycznych nerwu III jest via motoria ad musculorum: m. ciliaris et m. sphincter pupillae. Jest to jedyna motoryczna droga w obrębie głowy przy współudziale włókien przywspółczulnych.

Wszystkie włókna ruchowe (czerwone) na rys. 1 zaopatrują mm. poprzecznie prążkowane, a zielone zaopatruje niezależne od naszej woli mięśnie: rzęskowy i zwieracz źrenicy.

Nerw twarzowy jest tylko ruchowy (czerwone włókna), a n. pośredni to są wszystkie pozostałe.

Nerw twarzowy rozpoczyna się w moście, w swym dalszym przebiegu wchodzi do kanału nerwu twarzowego (canalis facialis) i przebiega w trzech jego odcinkach.

W odcinku zstępującym, kiedy przebiega za tylną ścianą jamy bębenkowej, oddaje nerw strzemiączkowy (n. stapedius). Na tylnej ścianie jamy bębenkowej znajduje się eminentia pyramidalis, w której położony jest mięsień strzemiączkowy (m. stapedius) - najmniejszy mięsień poprzecznie prążkowany.

Dalej wychodzi w okolicy ślinianki przyusznej przez otwór rylcowo-sutkowy (foramen stylomastoideum) i rozchodzi się wachlarzowato we wszystkie strony, aby unerwić wszystkie mięśnie wyrazowe twarzy. Gałęzie te tworzą tzw. gęsią stopę większą (pes anserius maior).

(nie mylić z pes anserius minor, która była rozgałęzieniem n. podoczodołowego (V₂) w dole nadkłowym). Rozgałęzienie to oddaje:

1. nn. temporales

2. nn. zygomatici

3. nn. buccales

4. n. marginalis mandibullae

5. n. colli

6. dodatkowo n.digastricus dla brzuśca tylnego m. dwubrzuśccowego.

Nerw twarzowy zaopatruje: mięsień strzemiączkowy, wszystkie mięsnie wyrazowe twarzy, venter posterior m. digastrici oraz m. stylohyoideus przeszywający brzusiec tylny.

Nerw twarzowy NIE ZAOPATRUJE mięśni żuciowych przyczepiających się do żuchwy, ponieważ są one zaopatrywane przez n. V₃.

Mięśnie przyczepiające się do twarzoczaszki są zaopatrywane przez n. VII i V₃. Twarzoczaszkę z wyjątkiem żuchwy tylko n. VII .

Nerw pośredni n. VIIa (n. intermedius) posiada włókna parasympatyczne (zielone) i czuciowe (niebieskie). Włókna czuciowe odbierają jednak TYLKO czucie smaku, a nie żadne inne. Smak jest wyższą postacią czucia. Włókno parasympatyczne n. pośredniego towarzyszy nerwowi twarzowemu

tylko przez jeden odcinek w kanale nerwu twarzowego. Biegnie z nim nieprzerwanie, a następnie w miejscu gdzie znajduje się kolano odchodzi jego jedyna gałąź → n. skalisty większy (n. petrosus maior). Struktura biegnąca dalej jako przedłużenie (gałąź końcowa) nerwu pośredniego przyjmuje nazwę struny bębenkowej (chorda tympani).

O ile w nerwie okruchowym włókno parasympatyczne przebiegało jedną drogą do zwoju rzęskowego, a następnie docierało do dwóch mięśni, to tutaj droga się rozdziela:

1. pierwsza przebiega do piętra górnego i jest związana z nerwem skalistym większym → do zwoju skrzydłowo-podniebiennego (ganglion pterygopalatinum)

2. druga w postaci struny bębenkowej przebiega do zwoju podżuchwowego

Włókno, które przebiega do zwoju skrzydłowo-podniebiennego (nerw skalisty większy) tworzy korzeń parasympatyczny zwoju skrzydłowo-podniebiennego (radix parasympatica ganglion pterygopalatinum), w którym przełączają się włókna parasympatyczne przedzwojowe na zazwojowe.

Korzeń parasympatyczny zwoju skrzydłowo-podniebiennego → n. petrosus maior jest jedyną gałęzią n. intermedius.

Korzeń parasympatyczny zwoju podżuchwowego → chorda tympani jest bezpośrednim przedłużeniem nerwu pośredniego.

Włókno parasympatyczne przełączające się w zwoju podżuchwowym zaopatruje śliniankę podjęzykową i śliniankę podżuchwową

Włókna parasympatyczne ze zwoju skrzydłowo-podniebiennego zaopatrują gruczoły nosowe, gruczoły podniebienne i gruczoł łzowy.

Droga parasympatyczna związana z n. VIIa dzieli się dwojako:

1. droga związana z nerwem skalistym większym → via secretoria ad glandulam lacrimalem, ad glandulam nasalem et ad glandulam palatinem. Jest to droga wydzielnicza (nie ruchowa) do gruczołu łzowego, gruczołów nosowych i gruczołów podniebiennych.

2. droga związana ze struną bębenkową → via secretoria ad glandulam submandibularem et sublingualem. Jest to droga wydzielnicza do ślinianki podżuchwowej i podjęzykowej.

Początek obu tych dróg jest ten sam i rozpoczyna się w jądrze ślinowym górnym (nucleus salivatorius superior).

Droga wydzielnicza do gruczołu łzowego:

jądro ślinowe górne (most) → nerw pośredni (otwór słuchowy wewnętrzny) → nerw twarzowy (kanał nerwu twarzowego)→ nerw skalisty większy (część skalista kości skroniowej) → nerw kanału skrzydłowego (kanał skrzydłowy) → zwój skrzydłowo-podniebienny (dół skrzydłowo-podniebienny) → nerw jarzmowy - gał. n. szczękowego (V₂) (dół skrzydłowo-podniebienny, oczodół, szczelina oczodołowa górna) → nerw łzowy - gał. n. ocznego (V₁) (oczodół) → gruczoł łzowy (dół gruczołu łzowego w oczodole).

Droga wydzielnicza do gruczołu podżuchwowego:

jądro ślinowe górne (most) → nerw pośredni (otwór słuchowy wewnętrzny) → nerw twarzowy (kanał nerwu twarzowego)→ struna bębenkowa (kanalik struny bębenkowej, jama bębenkowa, szczelina skalisto-bębenkowa) → nerw językowy - gał. n. żuchwowego (V₃) (trójkąt tętnicy językowej) → zwój podżuchwowy (trójkąt podżuchwowy) → zwój podjęzykowy (fałd podjęzykowy) → gałęzie gruczołowe (trójkąt podżuchwowy) → ślinianka podżuchwowa (trójkąt podżuchwowy), ślinianka podjęzykowa (fałd podjęzykowy)

Nerw pośredni posiada także włókna czuciowe (smakowe) odchodzące z 2/3 przednich języka i są to włókna od brodawek grzybowatych (papillae fungiformes).

(fungi - grzyby ; fungi imperfecti - grzyby niedoskonałe).

Smak jest jednym z rodzajów czucia, a włókna czuciowe mają charakter wstępujący.

Włókna czuciowe (smakowe) przechodzą “tranzytem” przez ganglion submandibulare ponieważ nie mają nic wspólnego z włóknami parasympatycznymi. Następnie przebiegają w chorda tympani, dalej dołączają do nerwu twarzowego i przełączają się w zwoju kolanka (gangloin geniculi). Zwój kolanka jest zwojem czuciowym (tak jak np. gangloin semilunare nervi trigenini, lub ganglion spinale nervorum spinalium). Przez zwój kolanka przechodzą “tranzytem” włókna ruchowe i parasympatyczne, a przełączają się tylko włókna smakowe z papillae fungiformes z przedzwojowych na zazwojowe. Włókna zazwojowe biegną do jądra pasma samotnego.

Z nerwem pośrednim są związane nie tylko drogi zstępujące (wydzielnicze), ale także drogi wstępujące (smakowe).

Droga smakowa (niebieska) to via gustatoria ad papillam fungioformes.

Nerw językowo-gargłowy n. IX nervus glossopharyngeus

Droga nerwu IX i jej cały zawiły przebieg nazywa się zespoleniem Jacobsona.

Nerw IX posiada trzy rodzaje włókien i jest to nerw mieszany międzyukładowo.

Włókno parasympatyczne nerwu ma prostszy przebieg niż w n. VIIa, bo nie ulega rozgałęzieniu. Rozpoczyna się ono w jądrze ślinowym dolnym, a przełącza się po raz pierwszy w zwoju dolnym położonym w dołku skalistym. Następnie biegnie jako nerw bębenkowy przez jamę bębenkową i wychodzi przez otwór nerwu skalistego mniejszego do dołu podskroniowego, gdzie znajduje się zwój uszny. Ze zwoju usznego włókno zazwojowe biegną do ślinianki przyusznej, gruczołów policzkowych i trzonowych. Gruczoły trzonowe są podobne do gruczołów policzkowych, ale leżą na wysokości zębów trzonowych.

Jama bębenkowa jest tak samo unerwiona jak ślinianka przyuszna.

Ślinianka przyuszna produkuje płyn surowiczy. Podczas snu spada ciśnienie parcjalne powietrza w jamie bębenkowej gdyż nie jest ona przewietrzana. Do spadku ciśnienia dochodzi także na skutek adsorbowania do krwi niewielkich ilości tlenu z jamy bębenkowej, co powoduje “wciąganie” błony bębenkowej. Wytwarza się podciśnienie, które doprowadza do podrażnienia splotu bębenkowego utworzonego w głównej mierze przez n. tympanicus. Podrażnienie nerwu daje impuls, który przebiega do zwoju usznego (ganglion oticum) i do ślinianki przyusznej produkującej mało lepki płyn surowiczy (komponent śliny). W czasie snu nasz organizm produkuje ślinę surowiczą (bardziej lepką ???) i aby nie doszło nią do zadławienia następuje odruchowe przełknięcie śliny. Kiedy dochodzi do przełknięcia śliny mięśnie zawiadujące trąbką słuchową otwierają się i jama bębenkowa zostaje przewietrzona.

Nerw IX posiada także włókna czuciowe (niebieskie).

Część włókien czuciowych jest smakowa (włókna przerywane) i podąża od brodawek okolonych i liściastych (papillae vallatae et foliatae) w 1/3 tylnej części języka nieprzerwanie aż do zwoju górnego, gdzie ulegają przełączeniu. Włókna pozazwojowe docierają do jądra pasma samotnego.

Pozostałe włókna czuciowe (nie smakowe) zaopatrują także ¹/₃ tylną języka, migdałki oraz część górną jamy gardła.

Włókna z zatoki szyjnej (czuciowe) wędrują nieprzerwanie i przełączają się także w zwoju górnym, skąd podążają do jądra pasma samotnego.

Jądro pasma samotnego jest czuciowe dla normalnego czucia powierzchownego i czucia smaku.

Drogi nerwu IX:

1. zstępująca droga parasympatyczna → via secretoria ad glandulam parotideum, buccalem et molarem (zaopatruje śliniankę przyuszną, gruczoły policzkowe i gruczoły trzonowe)

2. wstępująca droga smakowa → via gustatoria ad papilla vallatem et foliatem.

3. wstępująca droga czuciowa → zaopatruje ¹/₃ tylną część języka, jamę bębenkową część górną gardła i zatokę tętnicy szyjnej

4. droga ruchowa jest bardzo prosta ponieważ włókna ruchowe przebiegają tranzytem zarówno przez zwój górny (czuciowy) i dolny (parasympatyczny) dochodząc tylko do dwóch mięśni: zwieracza górnego gardła (m. constrictor pharyngis superior), który ma 4 części i mięśnia rylcowo-gardłowego (m. stylopharyngeus)

Nazwa nerw językowo-gardłowy jest nieadekwatna, gdyż z nazwy wynika, że nerw ten zaopatruje tylko język i gardło, a jamy bębenkowej i ślinianki przyusznej już nie. Nazwa ta została jednak nadana kiedy jeszcze nic nie wiedziano o jego włóknach parasympatycznych i o śliniankach przez niego zaopatrywanych.

Zwój dolny n. IX znajduje się w dołku skalistym (fossula petrosa). Od zwoju dolnego odchodzi nerw bębenkowy, który wchodzi do kanalika bębenkowego otwierającego się na dnie jamy bębenkowej tworząc korzeń parasympatyczny zwoju usznego (radix parasympatica gangli otici).

Przebieg włókna parasympatycznego nerwu IX:

jądro ślinowe dolne (rdzeń przedłużony)

↓

przez otwór szyjny wychodzi na zewnętrzną postawę czaszki

↓

nerwy bębenkowe

↓

przez dołek skalisty i cz. dolną kanalika bębenkowego

↓

wchodzi do jamy bębenkowej (wchodzi w skład splotu bębenkowego)

↓

splot bębenkowy

↓

nerw skalisty mniejszy

↓

for. lacerum

↓

do zwoju usznego

↓

włókno zazwojowe jako nerw uszno-skroniowy podąża do ślinianki przyusznej

Nerw błędny nervus vagus n.X

Włókna ruchowe n. X wchodzą w skład splotu gardłowego, który zaopatruje zwieracz środkowy i dolny gardła oraz wszystkie mięśnie krtani w postaci n. krtaniowego górnego oraz dolnego.

Gałąź oponowa (r. meningeus) i gałąź uszna (r. auricularis) na rys. 5 biegnie do ucha zewnętrznego, do przewodu słuchowego zewnętrznego zaopatrując skórę. Jest to jedyna skórna gałąź nerwu błędnego, której podrażnienie może spowodować odruchowe zatrzymanie akcji serca przez pobudzenie komponentu parasympatycznego n.X

Nerw krtaniowy górny (n. laryngeus superior) zaopatruje mięsień pierścienno-tarczowy (m. cricothyroideus), a nerw krtaniowy dolny (n. laryngeus inferior) pozostałe mięśnie krtani.

Włókno parasympatyczne tego nerwu zstępuje i zaopatruje wszystkie narządy klatki piersiowej oraz większość narządów jamy, a najniżej schodzi do miednicy zaopatrując jądro lub jajnik.

Nerw dodatkowy nervus accesorius n. XI

Jest nerwem wyłącznie ruchowym.

Posiada korzenie czaszkowe w postaci jądra dwuznacznego (nucleus ambiguus) oraz korzenie rdzeniowe, które aby dostać się do jamy czaszki (fossa crani posterior) wchodzą przez foramen magnum. Korzenie czaszkowe nerwu XI są w czaszce od razu objęte przez sulcus lateralis posterior medullae oblongatae. Korzenie czaszkowe i rdzeniowe łączą się w jeden wspólny pień.

Korzenie, które pochodziły z jądra dwuznacznego oddzielają się jako gałąź wewnętrzna (ramus internus), włókna które powstały z korzeni rdzeniowych tworzą gałąź zewnętrzną (ramus externus). Gałąź zewnętrzna zaopatruje 2 mięśnie:

1. m. sternodeidomastoideus (pokłady głębokie tego mięśnia)

2. m. trapezius (części dolne m. trapezius)

Mięśnie te są zaopatrywane także przez splot szyjny (plexus cervicalis). Są to jedyne mięśnie, które zaopatrywane są ruchowo przez nn. rdzeniowe i nn. czaszkowe.

Gałęzie ruchowe, które powstały z jądra dwuznacznego w postaci gałęzi wewnętrznej od razu się oddzielają i wchodzą w skład n. X. Niektóre starsze podręczniki anatomiczne mówiły, że mięśnie krtani zaopatruje n. XI, a skąd się to brało → stąd, że włókna ruchowe nerwu XI dołączały się do n. X.

Część boczna otworu szyjnego, która jest większa i obszerniejsza to miejsce wyjścia n. X i XI

Mięśnie, które posiadają podwójne unerwienie:

mięsień dwubrzuścowy (m. digastricus):

1. brzusiec przedni unerwia nerw żuchwowy

2. brzusiec tylny unerwia nerw twarzowy

Musculus sternocleidomastoideus et m. trapezius są mięśniami zawiadującymi ruchami głowy i szyi, dlatego posiadają podwójne unerwienie.

Mięsień mostkowo-obojczykowo-sutkowy jest najważniejszym mięśniem, który powoduje obrót głowy w stosunku do szyi w stawie szczytowo-obrotowym.

W okresie rozwoju filogenetycznego ważną sprawą było, aby uchronić się od czyhających niebezpieczeństw. Należało więc bacznie obserwować otoczenie zarówno z przodu i z tyłu.

Nerw podjęzykowy nervus hypoglossus n. XII

Jeżeli nerw XII ulegnie porażeniu to wówczas zupełniej wyłączony zostaje język.

Nerw podjęzykowy to jest nerw wyłącznie ruchowy obsługujący wszystkie mm. języka i nic więcej. Przez co są unerwione mięśnie języka: czasami studenci wymieniają nerw językowy ponieważ nazwa się kojarzy, a to nieprawda → wszystkie mięśnie języka, zarówno te wewnętrzne i zewnętrzne obsługuje n. hypoglossus (n.XII).

Poniżej otworu wielkiego jest narysowana pętla szyjna (od splotu szyjnego) ma to na celu uświadomić, że nerw XII posiada duży kontakt ze splotem szyjnym (C₁ do C₄). Pętla szyjna jest utworzona przez C ₁ - C ₃.

Niekiedy jest niezrozumiałe, że ramię górne pętli szyjnej ma tak dużo wspólnego z n. XII. Wizualnie wydawało by się, że pętla szyjna (ansa cervicalis) odłącza się od n. XII, a to jest nieprawda ponieważ włókna n. XII i C₁ nigdzie się ze sobą nie splatają, a tylko przebiegają tak blisko siebie, że wydaje się iż tworzą jeden nerw.

Nerw XII rozgałęzia się pośród wszystkich mięśni języka.

Jądro ruchowe n. XII ma część górną i część dolną.

1. część górna otrzymuje impulsy z obu stron półkuli mózgu

2. część dolna tylko z jednej strony

Ma to duże znaczenie neurologiczne w rozpoznaniu udarów.

Unerwienie języka:

1. ruchowo n. XII

2. czuciowo (ciepło i zimno przednie 2/3) nerw językowy

3. smakowo 2/3 przednie przez chorda tympani

4. smakowo 1/3 tylna przez n. glossopharyngens

2

---