ĆWICZENIA IV
JASNOTOWATE- LAMIACEAE
Bazylia pospolita- Ocimum basylicum
Szałwia lekarska- Salvia officinalis
Mięta pieprzowa- Mentha piperita
Majeranek ogrodowy- Origanum maiorana
Lebiodka pospolita- Origanum vulgare
Tymianek właściwy- Thymus vulgaris
Melisa lekarska- Melisa officinalis
Rozmaryn lekarski- Rosmarinum officinalis
Kocimiętka właściwa- Nepeta Tataria
MIETA PIEPRZOWA- Charakterystyczny aromat, jest to roślina olejkowa (olejek mentol). W Polsce nie występuje w stanie dzikim, wyłącznie uprawa. Jest to bylina, tworzy kanciaste łodygi dwojakiego rodzaju, jedne wzniesione ulistnione zakończone kwiatostanem cztero kanciaste 2 rodzaj płożące się słabiej ulistnione, maja dużą zdolność ukorzeniania się (tak zwane rozłogi nadziemne). Liście kształtu jajowatego ciemnozielone piłkowane, układają się naprzeciwlegle i na krzyżlegle. Kwiatostanem jest kłos, kwiaty drobne fioletowe. System korzeniowy jest płytki słabo rozwinięty, rozłogi podziemne maja zdolność ukorzeniania się.
Rozmnażanie- wegetatywnie, bo nasiona są sporadyczne i słabo kiełkują, z sadzonek rozłogowych, które pochodzą z rozłogów podziemnych lub nadziemnych. Można też z sadzonek zielnych. Sadzonki wysadzamy wiosna lub jesienią.
Wymagania- klimat umiarkowany, duże wymagania świetlne jest światłolubna lub niewielkie zacienienie, od światła zależy jakość plonu. Rozpoczyna wegetację 3-5°C optymalna temp rozwoju 18-20°C. Jest wytrzymała na niska temp nawet do -15°C. Stanowisko osłonięte od wiatru, gdyż wiatr przyspiesz parowanie olejku. Gleby o dobrej strukturze zasobne w wodę i składniki pokarmowe. Plon wzrasta w miarę zaopatrzenia w wodę. Duże wymagania pokarmowe i nawozowe.
Zbiór- Surowcem są liście mięty, często zbierane jest ziele do destylacji olejku. Zbieramy podczas kwitnienia czerwiec- lipiec. Ziele ścinamy na wysokości 10cm zbiór można wykonać 2 krotnie plon 2-3 tony/1ha. Liście zbieramy w okresie pojawienia się paków kwiatowych. 2 sposoby zbioru pierwszy ręczny drugi ścięcie i obrywanie liści z ręcznego większa jakość surowca plon 1 tona/1ha. Suszymy bez dostępu światła 35°C.
Liście mięty- Mentha folium
Olejek eteryczny do 2%, garbniki 2%, flawonoidy, kwasy organiczne, sole mineralne.
Olejek- jest prawie bezbarwny, przezroczysty, silny zapach. Bogaty skład, ale najważniejszy jest mentol ilość 50%.
Działanie- liść mięty ułatwia trawienie, przeciw wymiotnie, przeciwkrwotocznie, żółciopędnie, wiatropędnie, przeciwbakteryjnie, uspokajająco.
Olejek- w przemyśle kosmetycznym, spożywczym, leczniczym.
BAZYLIA POSPOLITA- przede wszystkim roślina przyprawowa w mniejszym stopniu lecznicza 1 roczna pochodzi z tropików (Azji) tworzy wzniesione rozgałęzione łodygi od 40 do 60cm wysokości. Liście ogonkowe ułożone naprzeciwlegle i na krzyżlegle jajowate lub romboidalne błyszczące. Kwiaty drobne białe różowe i maja charakterystyczną budowę dwuwargową grzbiecistą. Kwiaty zebrane w Sokółki w górnej części pędu, obfitują w nektar (miododajna). System korzeniowy wiązkowy.
Wymagania-wysokie wymagania termiczne nie przetrzymuje temp 1-2°C. Stanowisko nasłonecznione i osłonięte od wiatru. Gleba żyzna przepuszczalna średnio zwięzła. Duże wymagania w czasie kiełkowania i początkowego rozwoju. Duże wymogi pokarmowe.
Rozmnażanie-z rozsady po wiosennych przymrozkach, można tez z siewu wprost w pole na początku maja. Zbiór surowca koniec VII-VIII.
Surowiec- ziele bazylii zbierana na początku kwitnienia. Suszy się albo w cieniu albo w temp 30°C.
Skład chemiczny-olejek eteryczny do 1,5%, garbniki 5%, flawonoidy, sole mineralne.
Zastosowanie-typowo przyprawowe, w stanie suszonym lub świeżym. Działanie lecznicze przeciwskurczowo, pobudza apetyt, ułatwia trawienie, działa słabo wiatropędnie, przeciwzapalnie, przeciwbakteryjnie.
ĆWICZENIA V
MAJERANEK OGRODOWY
Pochodzi z północnej i południowej ameryki. Roślina 1 roczna a w cieplejszym klimacie jest to krzewinka. Majeranek jednoroczny- ma łodygę rozgałęziona prosto wzniesioną o wysokości 30-50cm. Łodygi w dolnej części drewnieją, liście są drobne owalne cało brzegie krótkoogonkowe naprzeciwległe. Kwiaty drobne niepozorne białe skupione w niby Sokółki okryte dużymi zielonymi podsadkami tworzą główki na szczytach pędów kwitnie od VII- VIII owocem jest rozłupnia. System korzeniowy wiązkowy i średnio głęboki, cała roślina pokryta włoskami, co nadaje jej charakterystyczne zabarwienie. Pędy nadziemne maja silny przyjemny kamforowy zapach. Jest to roślina olejkowa. Olejek zgromadzony jest we włoskach gruczołkowych.
Formy europejskie majeranku
Majeranek niemiecki (kwiatowy)-Duży udział kwiatów, barwa zielono- szara. Cała roślina obficie pokryta kwiatem. Zawartość olejku w liściach i kwiatach 1,18%. Wydaje u nas nasiona może być rozmnażany generatywnie.
Majeranek francuski (liściowy)- duży udział liści, intensywnie zielona barwa zawiera olejku w liściach 1,37% w naszych warunkach nie wytwarza nasion (długi okres wegetacji)
Wymagania-stanowisko słoneczne ciepłe osłonięte od wiatru. Gleby lżejsze przepuszczalne o dużej zawartości wapna. Roślina ma duże wymagania wodne susza ogranicza wzrost roślin wpływa niekorzystnie na kwitnienie. Duże wymogi pokarmowe.
Rozmnażanie- plantacje zakłada się na wiosnę wprost w pole, w połowie kwietnia lub sadząc rozsadę V.
Zbiór-ziele zbiera się w pełni kwitnienia przy dobrych warunkach można zebrać zbiór pod koniec lata (zbiór bez kwiatów). Surowiec powinien mieć naturalna barwę i silny zapach. Suszy się w temp do 35°C lub naturalnie. Smak jest gorzkawy i korzenny. Plon suchego ziela 1-1,5t/ha
Skład chemiczny-olejek eteryczny do 2,5%, flawonoidy, garbniki do 9%, kwasy organiczne, sole mineralne.
Olejek majerankowy to ciecz barwy żółtej o przyjemnym smaku i zapachu.
W obrocie znajduje się
-ziele otarte
-ziele nieotarte ( przeznaczone do destylacji olejku)
Działanie- typowy surowiec przyprawowy pobudza wydzielanie soku żołądkowego, oraz wpływa korzystnie na stan przechowywanej żywności. Stosowany jest w chorobach trawiennych i przeziębieniowych. Olejek majerankowy działa przeciwbakteryjnie, owadobójczo i używany jest w przemyśle farmaceutycznym.
LEBIODKA POSPOLITA
Występuje w europie może być pozyskiwana ze stanowisk naturalnych. Jest byliną do 1m. Łodygi ma sztywne wzniesione delikatnie owłosione liście krótkoogonkowe, naprzeciwległe jajowate. Jest bardzo dekoracyjna podczas kwitnienia kwiaty są drobne liczne, białe, różowe, liliowe. Zebrane są w kłoski tworzące szczytowe podbaldachy. Jest roślina miododajna. System korzeniowy jest dobrze rozwinięty. Jest to roślina olejowa najwięcej oleju jest we włoskach szczytowych.
Kwitnienie- VII- IX
Wymagania- roślina mało wymagająca, stanowisko ciepłe nasłonecznione, gleby mogą być ubogie w składniki pokarmowe.
Rozmnażanie-Nasiona są drobne bardzo dobrze kiełkują, wysiewa się je w pole, gniazdowo w IV lub nasiona wysiewa się w III do ciepłych pomieszczeń a rozsadę sadzi się pod koniec IV. Możemy także wegetatywnie dzielimy duże 3-5 letnie rośliny.
Zbiór- zbieramy pod koniec VI i na początku lipca. Surowiec zbiera się z upraw naturalnych. Najcenniejszy z upraw południowo- europejskich.
Surowiec-ziele zebrane podczas kwitnienia (1rok-1 zbiór, potem 2-3 zbiory). Zebrany surowiec suszy się w warunkach naturalnych lub w temp 35°C.
Skład chemiczny-olejek eteryczny 1%, garbniki 4%, flawonoidy, fenolokwasy.
Zastosowanie- ziele to doskonały surowiec przyprawowy. Ma właściwości lecznicze, zwiększa wydzielanie soku żołądkowego, działa żółciopędnie, moczopędnie, na mięsnie gładkie przeciwskurczowo, wiatropędnie, bakteriobójczo. Wchodzi w skład mieszanek ziołowych działaniu wykrztuśnym i wiatropędnym.
Olejek służy do inhalacji w stanach zapalnych górnych dróg oddechowych.
TYMIANEK POSPOLITY
To wieloletnia krzewinka pędy dorastają do 30-40cm. Łodygi są zielne u nasady drewniejące, prosto wzniesione lub częściowo pokładające się. Pokryte są drobnymi szarymi włoskami. Liście są drobne prawie siedzące, jajowate, cało brzegie, górna część barwy zielonej od spodu kutnerowato owłosiona. Kwiaty drobne od liliowej do ciemno fioletowej barwy. Kwiaty maja budowę dwuwargowe zebrane w kwiatostany główkowate. Kwitnie od VI-VIII jest roślina miododajna. System korzeniowy to zdrewniały korzeń z dużą liczba korzeni wiązkowych. Jest rośliną olejkową, silny aromat, olejek jest umieszczony we włośnikach na liściach i kwiatach.
Wymagania-stanowisko ciepłe nasłonecznione, osłoniętego od wiatru, dobrze znosi suszę, w okresie wschodów wymagają dużej ilości wody. Wysoka temp wpływa na kwitnienie na zawartość olejku i zawiązywanie nasion. Gleby przepuszczalne, bogate w wapń.
Zbiór- w pełni kwitnienia ścina się na wysokości 5cm, aby umożliwić odrastanie pod koniec VIII. Zebrany surowiec suszy się w stanie naturalnym lub temp 35°C
Surowiec- ziele tymianku zebrane w czasie kwitnienia
Skład chemiczny- olejek eteryczny 0,5- 2,5%, garbniki10%, flawonoidy, fenolokwasy.
Zastosowanie- ziele tymianku jest stosowane jako surowiec leczniczy, przyprawowy. Działa wykrztuśnie, antyseptycznie, znieczulająco. Jako przyprawę używa się roślin świeżych i suszonych. Działa dezynfekująco, na przewód pokarmowy, pobudza trawienie.
Tymianek francuski
Jest rośliną 1 roczną, mało odporna na chłody.
Tymianek niemiecki
Wieloletni, uprawiany w większości krajów.
SZAŁWIA LEKARSKA
To silnie rozgałęziona krzewinka o wysokości 40-60cm. Łodygi ma zielne, u nasady zdrewniałe. Liście podłużnie jajowate, długoogonkowe są częściowo zimozielone. Cała roślina pokryta jest kutnerem. Kwiaty są barwy fioletowo- niebieskiej lub barwy białej lub różowej. Zebrane są w nibyokółki w katach liści. Kwitnie obficie pod koniec V-VI przez 2-3 tygodnie. Owocem jest rozłupnia rozpadająca się na 2 rozłupki prawie kuliste. System korzeniowy wiązkowy, silnie rozwinięty.
Wymagania- duże wymagania świetlne termiczne, średnie na wodę. Gleby żyzne od odczynu obojętnego do zasadowego.
Rozmnażanie- nasiona wysiewamy wprost w pole lub w ciepłych pomieszczeniach na rozsadę i wysadzamy w połowie V.
Zbiór- Liście zbieramy na początku kwitnienia plon 1,5-2 t/1ha.
Surowiec- liście, zbierane na początku kwitnienia i suszone naturalnie lub w temp 35°C. Odznacza się kamforowatym zapachem, smak gorzkawy.
Skład chemiczny-olejek eteryczny do 2%, garbniki 8-13%, sole mineralne, witaminy.
Zastosowanie- jako przyprawa i w lecznictwie. Liść szałwi działa ściągająco pobudza wydzielanie soków trawiennych.
KOĆIMIĘTKA WŁAŚCIWA
To bylina występuje uprawnie w Polsce dość powszechnie. Osiąga wysokość 60-120cm. Pędy są owłosione to roślina silnie aromatyczna. Liście są ogonkowe kształtu sercowo- jajowatego grubo karbowane kwiaty białe lub blado różowe w niby okółkach w katach liści. Kwitnie VI-IX jest rośliną miododajną. Owocem rozłupnia.
Surowiec- stosowanym w lecznictwie liści.
Zbiór- ze stanowisk naturalnych, potem suszymy w miejscu przewiewnym.
Zastosowanie- Liście stosowane w przewlekłych zapaleniach oskrzeli i biegunkach.
Skład chemiczny-olejek eteryczny 0,2-0,7%, garbniki.
Występuje forma cytrynowa Kocimiętki. Jest silnie cytrynowa, uprawiana wymaga gleb przepuszczalnych zasobnych w Ca. Surowcem jest ziele zebrane w okresie kwitnienia. Skład chemiczny 1% olejek eteryczny, ma właściwości uspokajające działanie podobne do melisy, olejek stosowany jest w przemyśle kosmetycznym.
ĆWICZENIA VI
CZĄBER OGRODOWY
W Polsce uprawa jednoroczna wysokość 30-50cm, tworzy wzniesione rozgałęzione łodygi, o drobnych lancetowatych cało brzegich liściach ułożonych naprzeciwlegle. Kwitnie czerwiec wrzesień. Kwiaty drobne wargowe białe lub blado liliowate, zebrane w niby okółki w katach liści w górnej części pędu. Owoc rozłupnia system korzeniowy wiązkowy o głębokim zasięgu. Roślina aromatyczna olejkowa, olejek zawarty w włoskach gruczołkowych na liściach i kwiatach, miododajna.
Wymagania- klimat ciepły dobrze plonuje w całym kraju, wymaga nasłonecznionego stanowiska osłoniętego od wiatru. Gleby ciepłe przepuszczalne próchniczne bogate w Ca.
Zbiór- okres kwitnienia w połowie lipca- sierpnia, ścinamy na 10cm, aby umożliwić odrastanie i 2 pokos we wrześniu, suszymy 35°C plon 3-4 tony /1ha.
Surowiec- ziele zebrane w czasie kwitnienia. Smak korzenny ostry, zbliżony do smaku pieprzu. Olejek eteryczny silny zapach.
Ziele cząbru- Satureiae herba- olejek eteryczny 0,5%,garbniki 5%, substancje żywicowe, śluzowe, sole mineralne.
Zastosowanie- ziele przyprawowo, leczniczo reguluje trawienie, przyswajanie składników pokarmowych, moczopędnie, przeciwskurczowo, przeciwbiegunkowo. Stosowane zewnętrznie dezynfekująco, przy ukąszeniach owadów, gojach.
MELISA LEKARSKA
Bylina, silna cytrynowa woń, dorasta do 60cm. Łodygi 4 kanciaste owłosione u nasady zdrewniałe. Liście ogonkowe naprzeciw i nakrzyżległe kształt sercowo- jajowaty blaszka liściowa cienka słabo owłosiona brzeg karbowany. Kwiaty drobne barwy białej lub żółtawe osadzone w katach liści w górnej części pędu (miododajna). Owoc poczwórna rozłupnia system korzeniowy wiązkowy dobrze rozwinięty. Roślina olejkowa, olejek zawarty we włoskach gruczołkowych na blaszce liściowej.
Wymagania- stanowisko ciepłe słoneczne osłonięte od wiatru, gleby żyzne lżejsze zasobne w Ca, dostatecznie wilgotne. Silnie reaguje na nawadnianie zwiększeniem ilości i jakości plonu. Intensywne nawożenie azotowe i potasowe.
Zbiór- W celach farmakologicznych zbieramy liście lub wierzchołki pędów. Dla ziela 2-3 zbiory w roku. Do produkcji olejku ścinamy całe rośliny przed rozwinięciem paków. Suszymy 35°C. Liść i ziele wrażliwe są na zgniecenia plon 1 rok 1-1,5 t/1ha w następnych 2-4 t/1ha.
Surowiec- liść melisy i ulistnione szczyty pędów. Olejek melisowy bezbarwny lub jasno żółty, cytrynowy zapach.
Rozmnażanie-generatywnie lub wegetatywnie przez sadzonki zielne lub dzielenie roślin. Nasiona wysiewamy w szklarni a rozsadę w maju na miejsce stałe na 3-4 lata.
Liść melisy- Melise folium- olejek eteryczny do 0,3 %, garbniki 3%, gorycze, fenolokwasy.
Zastosowanie- liść melisy leczniczo, uspokajająco, migreny, przeciwbakteryjnie, przeciwwirusowo, rozkurczowo, pobudza trawienie, jako przyprawa w stanie świeżym. Olejek melisowy leczniczo, choroby skóry, perfumerii.
ROZMARYN LEKARSKI
Krzew lub niewielka krzewinka tworzy rozgałęzione pędy do 150cm wysokości prosto wzniesione. Liście lancetowate o podgiętych do dołu brzegach górna strona blaszki liściowej skórzasta błyszcząca dolna srebrzysta omszona z nerwem głównym. Kwiaty liczne w górnej części pędu białe lub różowe osadzone w kątach liści owoc rozłupnia. Charakterystyczny ostry zapach, roślina olejkowa olejek zawarty we włoskach na dolnej stronie liści oraz kwiatach.
Wymagania- wysokie wymagania termiczne nie przetrzymuje u nas zimy graniczna temp -9°C. Stanowisko słoneczne osłonięte od wiatru, odporna na suszę.
Surowiec- liść rozmarynu i olejek rozmarynowy bezbarwny lub lekko żółtawy przy dłuższym przechowywaniu brunatnieje, smak ostry gorzkawy chłodzący zapach silny kamforowy.
Rozmnażanie- z nasion lub sadzonek u nas nasion nie wykształca, też z sadzonek zielnych lub podział rośliny. Wysiewamy około marca do ciepłych pomieszczeń a rozsadę wysadzamy w 2 połowie maja.
Zbiór- na początku kwitnienia ścinamy całe ziele na wysokości 10cm i dalsze zbiory w miarę odrastania suszymy w temp 35°C.
Liść rozmarynu- Rosmarini folium- olejek eteryczny 1,5- 2,5%, flawonoidy, garbniki, kwas rozmarynowy.
Zastosowanie- olejek rozmarynowy zewnętrznie w lecznictwie, reumatycznie na porost włosów. Silny aromat stosowany w wyrobie preparatów chemicznych w przemyśle kosmetycznym, mydlarskim, spożywczym. Liść stosowany przyprawowo i w lecznictwie zmniejsza stany skurczowe mięsni gładkich jelit, dróg żółciowych i moczowych, poprawia czynności wydalnicze żołądka, poprawia trawienie, moczopędnie, wiatropędnie przeciw bakteryjnie.
LAWENDA LEKARSKA
Tworzy liczne prosto wzniesione łodygi do 60cm. Pędy w dolnej części zdrewniałe w górnej zielne pokryte kutnerem. Liście krótkoogonkowe cało brzegie z brzegiem nieco podwiniętym osadzone na pędach na przeciwlegle. Kwiaty grzbieciste 2 wargowe niebiesko fioletowe zebrane w kwiatostan niby kłos. Silny aromatyczny zapach rośliny powoduje to olejek eteryczny skupiony we włoskach na liściach i kwiatach. System korzeniowy wiązkowy silnie rozgałęziony nawet do 4 metrów. Owoc rozłupnia rozpadająca się na 4 rozłupki.
Wymagania- duże wymagania świetlne termiczne wrażliwa na mróz wytrzymuje do -15°C pod śniegiem do -30°C. Wiosna rozpoczyna wegetacje przy 10°C. Gleby zasobne w Ca średniozwięzłe ciepłe przepuszczalne wymagania pokarmowe umiarkowane
Surowiec- kwiaty zebrane w początkowym okresie kwitnienia. Zapach silny aromatyczny smak gorzkawy.
Kwiat lawendy- Lavendulae flos- olejek eteryczny 3%, garbniki 12%, kumaryny, antocyjany.
Rozmnażanie- z nasion lub sadzonek, nasiona wysadzamy do szklarni (stratyfikacja nasion) potem na miejsce stałe
Zbiór- 2 rok po założeniu kwiaty zbieramy przełom lipca i sierpnia suszymy w 35°C przechowujemy w szczelnych opakowaniach bez dostępu światła. Ścinamy, gdy 50% jest w fazie paków ręcznie lub mechanicznie, dla celów farmaceutycznych ocieramy na sitach, aby uzyskać same kwiaty plon 0,5t/1ha.
Zastosowanie- do poprawy smaku i zapachu mieszanek ziołowych, leczniczo pobudza czynności wydalnicze soku żółciowego, żółci, usprawnia przyswajanie składników pokarmowych, uspokajająco, bakteriobójczo (silniej olejek), wiatropędnie.
HYZOP LEKARSKI
Krzewinka 50cm wysokości tworzy proste wzniesione łodygi u nasady zdrewniałe liście drobne lancetowate siedzące barwy ciemno zielonej naprzeciw i nakrzyżległe. Kwiaty drobne fioletowe rzadko różowe zebrane w niby okółki w górnej części pędu kwiatostan pozorny kłos. Korzeń palowy silnie rozgałęziony (miododajna).
Wymagania- stanowisko ciepłe słoneczne gleby lekkie żyzne zasobne w Ca, wymagania pokarmowe umiarkowane
Rozmnażanie- z nasion rzadko wegetatywnie najpierw na rozsadnik.
Surowiec- ziele zebrane na początku kwitnienia. Olejek jest bezbarwny silny aromat słodkawy smak.
Ziele hyzopu- Hyssopi herba- olejek eteryczny 0,1%, gorycze, garbniki, flawonoidy.
Zbiór- początek kwitnienia ścinamy kilkanaście cm nad ziemia i suszymy 35°C czasem 2 pokos plon 2-3t/1ha
Zastosowanie- ziele wykrztuśnie, przeciw zapalnie, bakteriostatycznie, poprawia trawienie, cenna przyprawa o ostrym smaku stosowana w stanie świeżym i surowym.