Temat: Tatry - wypracowanie
Polozenie:
Tatry , sa najwyzsza i najbardziej alpejska w charakterze grupa górska wchodzaca w sklad Karpat . Zaliczane sa do Karpat Zachodnich. Wznosza sie na ksztalt wielkiej skalistej wyspy, wyraznie wypietrzonej ponad otaczajacymi ja terenami. Od wschodu sasiaduja z Magura Spiska , oddzielone od niej Przelecza Zdziarska , a od zachodu z Halami Orawsko-Liptowskimi, od których dzieli je Przelecz Hucianska. Od pólnocy, odgrodzone Rowem Podtatrzanskim , sasiaduja niejako z nisko polozona Kotlina Orawsko- Podhalanska , zas od poludnia - z Kotlina Liptowsko-Spiska.
Tatry zajmuja powierzchnie stosunkowo niewielka , bo 715 km2 ( dane wg Przewodnika po Tatrach), z czego do Polski nalezy niespelna ich powierzchni(ok. 162 km2).Równoleznikowo maja dlugosc 53 km w linii prostej , a wzdluz grzbietu 82 km . Z pólnocy na poludnie maja zaledwie 18, 5 km. Glówny grzbiet Tatr Wysokich liczy 26,5 km dlugosci , a Tatr Zachodnich 37 km dlugosci . Ich lancuch sklada sie z 2 glównych czesci : Tatr Wschodnich i Zachodnich . Ksztaltem przypominaja one dwa luki wygiete na poludnie. Od glównego grzbietu gór odchodza grzbiety boczne oddzielone od siebie dolinami walnymi. Tatry Zachodnie granicza z Wschodnimi przez Przelecz Liliowe. Tatry Wschodnie dziela sie na rozdzielone Przelecza pod Kopa, Tatry Bielskie i Wysokie.
Budowa geologiczna
Typowy charakter dla gór faldowania alpejskiego. Skladaja sie ma nia charakterystyczne jednostki tektoniczne: granitowy trzon krystaliczny oraz spoczywajace na nim sfaldowane i przemieszane skaly osadowe serii wierchowych i reglowych. Najstarsze skaly metamorficzne powstaly 300 mln. lat temu. W okresie karbonskim miala miejsce intruzja magmy, która przeobrazila otaczajace skaly i zastygla w formie wielkiego batalionu granitoidowego, tworzacego obecny trzon krystaliczny. W jego strefie brzeznej resztki roztworów pomagmowych osadzily zyly pegmatytowe zawierajace duze krysztaly kwarcu, miki i skaleni. Skaly osadowe Tatr tworzyly sie glównie w erze mezozoicznej. W zmieniajacych sie warunkach geologicznych obszar Tatr byly morzem, w którym zyly rosliny i zwierzeta lub ladem, na którym zachodzily procesy tworzenia i niszczenia form terenu. Nastepnie obszar pra -Tatr zostal zdeformowany przez cykl ruchów górotwórczych, zwany orogeneza alpejska, który rozpoczal sie ok. 100 mln lat temu. W okresie tym skaly z obszaru oceanu zostaly sfaldowane w wyniku napierania na siebie dwóch plyt kontynentalnych - afrykanskiej i euroazjatyckiej. Na skutek poziomych nacisków o kierunku poludnie - pólnoc zostaly nasuniete ku pólnocy skaly pochodzace z obszarów polozonych na poludniu. Nasuniete partie skal nosza nazwe plaszczowizn. Na obszar tatrzanski zostaly w tym okresie nasuniete: plaszczowizna Czerwonych Wierchów i Giewontu. Dzis tworza one tak zwane serie wierchowe. Pózniej zostaly oderwane od krystalicznego podloza i przesuniete daleko ku pólnocy takze skaly osadowe z obszaru kirznianskiego i choczanskiego (Slowacja). Powstaly oderwane. Powstaly z nich plaszczowizny: kirznianska i choczanska, budujace dzis reglopwe czesci Tatr. Okolo 15 mln lat temu na linii wielkiego uskoku podtatrzanskiego oddzielajacego dzis Tatry od Kotliny Liptowskiej poludniowa czesc Tatr zostala podniesiona o kilka kilometrów. Podnoszenie masywu tylko z jednej strony spowodowalo pochylenie ku pólnocy skal osadowych i przekrywajacych je plaszczowizn oraz ich ponowne sfaldowanie i przemieszczanie. Charakterystyczne slady tych dawnych procesów geologicznych prowadzacych do ostatecznego uksztaltowania Tatr sa dosc dobrze zachowane do dzisiaj i sa przedmiotem badan geologów - techników. Wynikiem dlugiej i skomplikowanej historii formowania sie górotworu tatrzanskiego jest równiez bogactwo i róznorodnosc wystepujacych tu typów skal. Skaly przeobrazone to rózne odmiany lupków krystalicznych i gnejsów spotykane obecnie przede wszystkim w grani glównej Tatr Zachodnich. Ze skal magmowych (granitów i granodiorytów) zbudowane sa najwyzsze szczyty tatrzanskie. srodkowa i pólnocna czesc Tatr Zachodnich, oraz pólnocna czesc Tatr Wysokich tworzy mozaika skal osadowych. Sa to przede wszystkim róznego wieku wapienie, dolomity, piaskowce i lupki.
Rzezba Tatr
W Tatrach wystepuja dwa podstawowe elementy rzezby: grzbiety i doliny . Ich wystepowanie wiaze sie w wiekszosci przypadków z budowa geologiczna . Formy grzbietowe powstaly w bardziej odpornych na zniszczenia formacjach skalnych. Formy grzbietów w Tatrach to:
- granie skalne ( np. Orla perc)
- grzbiety krawedziowe ( np. Karczmisko)
- grzbiety ostre ( np. na odcinku Wolowiec- Lopata)
- grzbiety zaokraglone (np. Ornak)
- grzbiety podwójne i potrójne z rowem oddzielajacym ( np. fragmenty Grani Tatr Zachodnich).
Ponadto wyrózniamy tu doliny:
· walne, ciagna sie od grzbietu glównego ku podnózom gór(DolinaChcholowska)
· wierchowe, zaczynaja sie na pólnocnych stokach Tatr wierchowych i rozcinaja Tatry reglowe w poprzek ( np. Dolina Lejowa)
· reglowe, wystepuja wylacznie w obrebie regli( np. Dolinka ku Dziurze)
Doliny moga byc proste lub zlozone - wtedy, gdy dolina glówna rozgalezia sie na boczne , a zalezy to glównie od stosunków wodnych.
Tatry ulegly trzykrotnemu zlodowaceniu, czego slady mozemy obserwowac w postaci moren, czyli form powstalych po wytopieniu sie lodu. Najczesciej depczemy
po morenie dennej w dnach dolin, które dopiero od niedawna, czyli ok. 10 tys. lat, rozcinane sa przez potoki. Moreny boczne zachowaly sie dobrze w Dolinie Malej Laki i na Kalatówkach . O czasowym zatrzymaniu sie lodowca swiadcza moreny czolowe sypane na przedzie jezora lodowcowego (np. pod Morskim Okiem) oraz tarasy powstale na zboczach dolin lub w kotlach. Kotly, zwane tez karami lub cyrkami to miejsca narodzin lodowca, skad wylewal sie on w doliny. Najpiekniejszym cyrkiem jest Czarny Staw pod Rysami.
Oprócz form polodowcowych duze znaczenie maja twory peryglacjalne powstale miedzy okresami zlodowacen w warunkach dosc chlodnych . Sa to m.in. zleby rozcinajace zbocza lub sciany skalne ( np. Zleb Kulczynskiego). U ich podnóza znajduja sie stozki usypiskowe zwane tez piargowymi, które zbieraja caly material skalny spadajacy zlebami.
Bardzo bogata, zwlaszcza na terenie Tatr Zachodnich, jest rzezba krasowa.
W Tatrach mozemy obserwowac wspólczesne formy i procesy, np. osuwiska, obrywy, itp.
Klimat
Pietra klimatyczne:
Wszystkie duze lancuchy górskie sa astrefowe jesli chodzi o klimat. Oznacza to, ze mozna spotkac snieg nawet w górach w srodku Afryki, nie mówiac o wyzszych szerokosciach geograficznych. Nalezy pamietac o spadku temperatury wraz z wysokoscia. W Tatrach przy kazdych dodatkowych 100 metrach wysokosci temperatura spada o 0,5 C . Srednie temperatury roczne zmieniaja sie od +6C u podnóza, do - 4*C wysoko w górach. W terenie odpowiada to mniej wiecej pietrom roslinnym . Górna granica hal to izoterma -2*C, kosodrzewina 0*C, górna granica regla górnego +2*C, a przebieg granicy regla dolnego podobny jest do przebiegu izotermy +4*C.
Charakterystyczne jest istnienie zjawiska inwersji wyzowej polegajacego na tym, ze temperatura w zaglebieniach terenu jest z reguly nizsza niz na zboczach, co prowadzi do powstawania kotlin chlodu.
Dodatkowy wplyw na odczuwalna temperature maja wiatr i wilgotnosc powietrza.
Wiatr
Wiatr sam w sobie moze stanowic o pogorszeniu warunków klimatycznych. Najbardziej znany typ górskiego wiatru to halny. Jak powstaje? Otóz powietrze wedrujace w postacie frontu atmosferycznego napotyka przeszkode w postaci gór unosi sie ku górze do obszaru o mniejszym cisnieniu. Zachodzi wówczas proces rozprezania, a tym samym ochlodzenie powietrza az do skroplenia w postaci opadu deszczu zawartej w nim pary wodnej. Osuszone w ten sposób powietrze po przejsciu przez grzbiet splywa w dól i nastepuje zjawisko odwrotne- sprezanie, a co za tym idzie - jego ogrzanie. Dla zaistnienia wiatru halnego konieczny jest uklad nizowy na zachodzie i wyzowy na wschodzie - najczestszy w kwietniu i listopadzie. Halny nalezy do grupy wiatrów typu fenowego wraz ze szwajcarskim fenem alpejskim, od którego zaczerpnieto nazwe rodziny, kalifornijskim Santa Ana Chinookiem z Gór Skalistych i wieloma innymi.
Opady
Pomimo, iz generalnie wielkosc opadów wzrasta wraz z wysokoscia , w Tatrach przewaznie obserwowane jest zjawisko inwersji opadowej, która scisle zwiazana jest z inwersja termiczna. Oprócz deszczu duze znaczenie w bilansie wodnym maja opady sniegu . Trwala pokrywa sniezna w wysokich górach zalega nawet przez 290 dni w roku. Teoretyczne wyliczenia mówia, ze linia wiecznego sniegu na pólnocnych stokach tatr przebiega na wysokosci 2200 m n. p. m. Dlaczego wiec nie mamy lodowców? Otóz wszystkiemu winne sa ostre granie tatrzanskie, które uniemozliwiaja gromadzenie sie sniegu. Ocienione kotly natomiast znajduja sie grubo ponizej granicy lodowców, tymczasem mozna tam spotkac wieloletnie platy sniezne, które nazywane sa takze lodowczykami.
Flora
Zespoly lak i trawników
Zespoly roslinne piargów
Roslinnosc pietra halnego
Wylezyska
Roslinnosc pietra turniowego
Porosty
Zespoly lak i trawników.
W nizszych czesciach dolin tatrzanskich, a takze na przyleglych terenach, lezacych na fliszu karpackim, pasterska gospodarka stwarzala warunki do wyksztalcenia sie zespolów lakowych i pastwiskowych. Zmiana tej gospodarki na skutek utworzenia Tatrzanskiego Parku Narodowego spowodowala, ze zespoly te ulegaja modyfikacji. Czesto nie zdajemy sobie sprawy z tego, ze nawet tak fascynujace polany kwitnacych krokusów, sa wynikiem nawozenia ich przez kosarzenie owiec.
Dzieki kosarzeniu rozwinela sie tutaj obfita roslinnosc traw i ziól, tworzac zespól mieczyka dachówkowego i mietlicy pospolitej.
W zespole tak wyodrebnionym znalazly swoje miejsce rosnace bujnie mietlica pospolita, wierzchlina lakowa i zwyczajna, kostrzewa lakowa, wyczyniec lakowy, tymotka lakowa i inne. Motylkowe rosna tu nielicznie, zwlaszcza tam, gdzie gleba jest silniej nawozona.
W zespole tym, wystepujacym równiez i ponizej drogi Pod Reglami, mozna nieraz zaobserwowac piekne grona kwiatów mieczyka dachówkowego.
Na polanach, w dolinach tatrzanskich, zespól ten wystepuje w formie podzespolu, w którym mieczyk rzadko sie zdarza. Spotykamy tu tymotke alpejska, oraz ziola: chaber ostroluskowy i lakowy, zerwa klosowa, barszcz zwyczajny, kminek, pepawa dwuletnia i wiele innych równie popularnych gatunków.
Wczesna wiosna w zespole lak kosnych, mozemy podziwiac kobierce masowo kwitnacych krokusów.
W miejscach przenawozonych kolo szalasów, rozwija sie zespól roslin amoniakalnych, nazwany zespolem szczawiu alpejskiego.
Natomiast na glebach zubozalych, jalowych, czesto na powstalych po wycieciu lasu swierkowego pastwiskach, rozwija sie nader nedzna roslinnosc trawiasta z charakterystyczna trawa blizniaczka, zwana psia trawka. Tworzy ona odrebny zespól tzw. psiary.
Kosodrzewina nalezy do zmiennego gatunku sosny górskiej, która w Tatrach wystepuje zawsze w formie krzaczastej jako podgatunek kosówki wlasciwej. Im wyzej, tym kosówka jest nizsza i gaszcze jej rozluzniaja sie, az wreszcie w pietrze alpejskim wystepuja juz tylko pojedynczo rozrzucone krzaki.
W pietrze kosodrzewiny, w miejscach nie zajetych przez nia, spotykamy szereg innych zespolów roslinnych. Charakterystycznymi mieszkancami z rodziny ziolorosli sa tu: modrzyk górski, rózowo kwitnaca milostka górska, ciemiezyca zielona, najwieksza z naszych goryczek - goryczka trojesciowa, bialo kwitnacy jaskier platanolistny, a takze starzec gajowy, silnie trujacy tojad mocny, piekna ostrózka tatrzanska, oraz arcydziegiel litwor, który ze wzgledu na aromatyczny zapach korzeni i lisci byl niezmiernie ceniony.
Trawiaste uplazy w pietrze kosówki na glebach zasobnych w próchnice, pokrywaja zespoly bujnie rosnacych traw m.in. zespól tatrzanski trzcinnika owlosionego siegajacego 1 m wysokosci, który wystepuje w granitowych terenach Tatr. W zespole tym mozna spotkac goryczke kropkowana, dorastajaca 80 cm.
Analogicznym zespolem trawiastym dla terenów wapiennych jest zespól kostrzewy karpackiej. Spotykamy tu szereg traw charakteryzujacych ten zespól: kostrzewe karpacka, która jest endemitem ogólnokarpackim, tymotke Michela, czy gozdzik okazaly.
Bardzo okazalym zespolem skalnych muraw wapiennych pietra kosówki i pietra halnego jest zespól kostrzewy pstrej, która wyksztalca sie tam, gdzie na pólkach i zboczach nagromadzila sie warstwa gleby próchniczej, zawierajacej wapno. Z wystepujacych tu roslin nalezy wymienic siekiernice górska, ostrolódke Hallera, ostrolódke karpacka (endemit karpacki), oraz dosc rzadki traganek wytrzymaly. Spotkac tu mozna równiez piekny zawilec narcyzowy, saussuree alpejska, oraz pospolita tu trawe - saslerie tatrzanska.
Tam gdzie granity zawieraja pewna czesc wapnia, wytwarza sie mieszany zespól roslin wapiennych i granitowych. Charakter nadaje tu kostrzewa pstra oraz dluga trawa, mietlica alpejska. Miejsce tu swoje znalazl ukwap karpacki, jaskier skalny, stokrotnica górska, mietlica alpejska i wdzieczna oraz lilijka alpejska.
Zespoly roslinne piargów.
W pietrze kosówki, a takze powyzej, nagromadzaja sie wskutek kruszenia sie skal stozki piargów, na których panuja dosc trudne warunki dla zycia roslin. Wyrózniamy tu tworzacy sie na piargach wapiennych zespól Papavereto-Cerastietum latifolii wystepujacy w pietrze kosodrzewiny i pietrze halnym. Oprócz bialo kwitnacego maku alpejskiego i rogowicy szerokolistnej wystepuje interesujaca skalnica zwisla. Jest to gatunek arktyczno-alpejski o rozmieszczeniu wokólbiegunowym.
Na piargach granitowych rozwija sie zespól skalnicy karpackiej i szczawiora alpejskiego. Z rzadkich wystepujacych tu roslin wymienie kuklik rozeslany, skalnice mchowata, jaskier lodnikowy i wreszcie endemit tatrzanski, warzuche tatrzanska nalezaca do roslin krzyzowych.
W pietrze kosodrzewiny wystepuja takze na skalach, na glebach plytszych i inne zespoly, jak np. zespól turzycy mocnej, który jest tu dosc obfity i typowo juz wyksztalcony.
Roslinnosc pietra halnego.
W pietrze halnym wystepuje w dolnych partiach kosodrzewina, lecz krzaki jej sa coraz drobniejsze, bardziej rozrzucone i dorastajace do kilkudziesieciu centymetrów. Natomiast rozciagaja sie tu obszerne polacie wysokogórskich muraw, sluzace jako glówny teren wypasu owiec. Jezeli chodzi o wystepujace tu zespoly roslinne, to nie spotykamy tu zadnych nowych asocjacji. W miejscach bardziej skalistych wystepuja te same zespoly, które spotykamy w takze w pietrze kosodrzewiny, a takze zespoly piargowe.
Dla obszernych zadarnionych zboczy charakterystyczne sa dwa zespoly murawowe nie wystepujace nizej, a mianowicie situ skuciny, który tworzy na znacznych obszarach np. na kopulach Czerwonych Wierchów jednolite darnie, które na jesien czerwienieja; boimki dwurzedowej, wsród której wystepuje sasanka alpejska, starzec karpacki, oraz jarzebiec alpejski; na bardziej wilgotnych zboczach pojawia sie zespól kosmatki brunatnej, w którym wystepuje efektowny omieg kozlowiec.
Wylezyska.
W pietrze halnym spotykamy jeszcze inne oryginalne zespoly, pojawiajace sie w miejscach, gdzie pod scianami skalnymi nagromadzone sniegi dlugo zalegaja i topnieja dopiero w srodku lata, odslaniajac drobne, niskorosle darenki roslin. Nazywamy takie miejsca wylezyskami i mówimy o roslinnosci wylezyskowej.
Typowym zespolem wylezyskowym jest zespól wierzby zielnej, która jest najmniejsza z karlowatych wierzb tatrzanskich. Wyrasta czesto tylko na pare centymetrów, posiada listki okraglawe i drobne. W Tatrach wystepuje nie tylko na wylezyskach, ale równiez na plaskich i wilgotnych miejscach.
Na wylezyskach spotyka sie takze rzadka i interesujaca roslinke - sybaldie. Jest to gatunek o rozmieszczeniu arktyczno-alpejskim wokólbiegunowym. Ponadto spotykamy wsród wylezysk najmniejsza z szarot, szarote drobna, dorastajaca 2 do 4 cm. Roslinom tym towarzyszy rogownica trójszyjkowa.
Dla wylezysk wsród skal wapiennych charakterystyczna jest endemiczna dla Tatr, pasma Choczanskiego i Malej Fatry jedna z mniejszych skalnic, skalnica tatrzanska. Wiernie towarzyszy jej zarówno na wylezyskach, jak i na szutrowiskach rzezuszka alpejska, która wraz z innymi gatunkami tworzy wsród wapieni wylezyskowy zespól skalnicy tatrzanskiej.
Roslinnosc pietra turniowego.
W tym najwyzszym pietrze roslinnosci tatrzanskiej spotykamy fragmenty zespolu kosmatki brunatnej, z wystepujacym az po szczyt Gerlacha kozlowcem, oraz niewielkie wylezyska, grupy roslin piargowych, a jako nowy zespól - zespól turniowy boimki. Oprócz boimki mamy tu do czynienia z goryczka przezroczysta, starcem krainskim, mokrzyca rozchodnikowa oraz kosmatka klosowa i kostrzewa pstra. Pod samym szczytem Gerlacha rosna jeszcze: pierwiosnka drobna, skalnica mchowata, darniowa i karpacka, gesiówka tatrzanska, rogownica jednokwiatowa, zlocien alpejski, oraz trawy: wiechlina wiotka i kostrzewa niska zyworodna.
Zespoly porostów.
Pozornie nagie turnie i bloki granitów pokryte sa mozaika porostów, które nadaja charakterystyczna zielonawoszara barwe szczytom tatrzanskim. Przewazaja tu porosty skorupiaste, a najpospolitsze to porosty nalezace do rodzaju Rhizocarpon, Lecanora i Lecidea.
W nizszych polozeniach, w lasach i kosówce przewazaja porosty krzaczaste i lisciaste, w pietrze turniowym - skorupiaste
Równiez dobrze znane sa nieliczne, endemiczne gatunki porostów, rosnace tylko w Tatrach.
Fauna
Swiat zwierzecy Tatr wyróznia sie takze duza odrebnoscia i wykazuje rozmieszczenie strefowe. Pietra lesne zamieszkuja gatunki na ogól pospolite: liczne jelenie (ok. 300), sarny, dziki I lisy. Ostaly sie jeszcze pojedyncze wilki, rysie i zbiki.
Najdostojniejszym mieszkancem regli jest niedzwiedz brunatny, który w swych wedrówkach zapuszcza sie nawet na wysokie przelecze. Obecnie po polskiej stronie Tatr przebywa okolo dwanascie osobników, podczas gdy w calym palmie mieszka ich ok. szescdziesiat. Sporo jest tez kun, lasic I gronostajów.
Glówna atrakcja fauny tatrzanskiej sa jednak gatunki zyjace w wyzszych pietrach, takie, których poza Tatrami nie spotkamy nigdzie indziej w Polsce. Naleza do nich kozice (ok. 130 sztuk), swistaki, polniki tatrzanskie i darniówki tatrzanskie. Sposród wymienionych zwierzat najlatwiej zaobserwowac kozice, która jest symbolem TPN.
Sposród wielu gatunków tatrzanskich ptaków warto wymienic orzechówke, zamieszkujaca lasy reglowe czesto w sasiedztwie limb, których nasionami, limbowymi ,,orzeszkami”, chetnie sie zywi, oraz niepozorna, choc latwa do zauwazenia swiergotke, górska zwana przez górali siewierniakiem, która chetnie siada na czubkach galezi kosodrzewiny. W reglu dolnym nad potokami mozna spotkac pluszcza zwanego korduskiem i liczne pliszki górskie.
Na urwiskach skalnych, w krainie hal i turni mieszka pomurnik zwany przez górali mentlem, czyli motylem - ptak o ciemnoszarym upierzeniu z duzymi rózowymi plamami na skrzydlach. Do rzadkosci nalezy niestety król tatrzanskich ptaków- orzel przedni, w calych Tatrach zyje tylko kilka par. Malo jest równiez kruków.
Z plazów i gadów wspomniec nalezy salamandre plamista, traszki i zmije zygzakowata
Duza ciekawostka fauny tarzanskiej jest (a moze raczej byl, gdyz ostatnio, mimo intensywnych poszukiwan, nie udalo sie go odnalezc) niepozorny skorupiak - skrzeloplywka bagienna, relikt epoki lodowcowej. Zwierze to zamieszkuje niewielkie, zima zamarzajace do dna zbiorniki wodne jak np. Dwoisty Staw.
Ponadto zyje w Tatrach okolo piecset gatunków chrzaszczy w reglach, ponad sto w pietrze kosówki i ponad szescdziesiat w pietrze hali i turni.
Wody
Tatrzanskie potoki sa krótkie - najdluzszy z nich, Sucha Woda, ma zaledwie 13 km - nadrabiaja za to wartkoscia. Wszystkie naleza do dorzecza Dunajca. Maksymalny odplyw rzek Tatr Wysokich przypada w czerwcu, co jest charakterystyczne dla ustroju snieznego górskiego. W ciagu roku potoki odprowadzaja ponad 70 % wody z opadów na tym terenie i jest to najwyzszy wskaznik w Polsce.
Urozmaicona rzezba sprawia, ze w Tatrach powstalo wiele wodospadów. Do najslynniejszych naleza Wodogrzmoty Mickiewicza, Wielka Siklawa oraz Siklawica. Niemniej slynne sa jeziora polodowcowe w liczbie 43 o lacznej powierzchni ok. 160 ha. Wiekszosc lezy w Tatrach Wysokich powyzej 1600 m n.p.m . Stawy najnizej polozone, wolne sa od lodu przez polowe roku , te natomiast, które leza wyzej, przez wieksza czesc roku sa zamarzniete, dlatego w Tatrach czesto spotyka sie nazwe Zamarzly Staw.
Zróznicowana budowa geologiczna Tatr sprawia, ze bardzo interesujaco przedstawia sie ich hydrografia podziemna. Wystepuje tu klika podziemnych, sposród których warto wymienic:
· wody krasowe, zlokalizowane glównie w wapieniach i dolomitach Tatr Zachodnich - miejsca, gdzie wyplywaja one na powierzchnie, zwane wywierzyskami, sa najbardziej wydajnymi zródlami w Tatrach
· zródla typu skalnego w skalach krystalicznych
· zródla typu pokrywkowego w skalach zwietrzelinowych
Ciekawostka jest wystepowanie cieplic w Jaszczurówce. Z temperatura 18*C daleko im do islandzkich gejzerów, maja jednak bardzo pozyteczne wlasciwosci lecznicze.
Bogata fauna parku charakteryzuje sie wieloma endemitami oraz gatunkami rzadkimi i objetymi ochrona gatunkowa. Do osobliwosci faunistycznych parku naleza chronione juz od polowy XIX wieku kozica i swistak, oraz niedzwiedz brunatny, rys, wilk, wydra i kilkanascie gatunków ptaków, w tym: orzel przedni, sokoly, pomurnik i plochacz halny. W wyzszych partiach lasów gniezdza sie gluszec, cietrzew i jarzabek. W lasach liczne sa takze jelenie, sarny i drobne gryzonie.
Turystyka
Ciekawe miejsca
Bedac w Tatrach zaden turysta nie powinien zapomniec o chociaz powierzchownym zwiedzeniu miejsc pamieci historycznej itp. Do najwazniejszych naleza tu:
Pomnik Powstanców z Chocholowa(zdj.obok), „Prometeusz Rozstrzelany” w Kuznicach poswiecony pamieci 20 Polaków rozstrzelanych w tym miejscu przez okupanta hitlerowskiego.
Pomnik Legionistów, Pomnik Doktora Tytusa Chalubickiego, Pomnik Jagielly . Jego autorem byl Wojciech Brzega. Pomnik stanal 10 sierpnia 1911 na ówczesnym Rynku. Wiosna 1940 r Niemcy polecili rozebrac i zniszczyc dzielo- pamiatke bitwy pod Grunwaldem, ale grupie Zakopianczyków udalo sie jego elementy zachowac do wyzwolenia. Po wojnie pomnik postawiono w Parku Miejskim.
Muzea:
Muzeum Karola Szymanowskiego ( pracownia kompozytora, pianino, listy, ksiazki, obrazy)
Muzeum Jana Kasprowicza ( muzeum biograficzne, mauzoleum z prochami)
Muzeum Stylu Zakopianskiego im. Stanislawa Witkiewicza
Muzeum Tatrzanskie
Muzeum Kornela Makuszynskiego( tu pisarz spedzil ostatnie chwile swego zycia)
Tatrzanski Park Narodowy
Polozenie, powierzchnia, historia
Tatrzanski Park Narodowy lezy w poludniowej czesci Polski, w województwie malopolskim, na granicy ze Slowacja. Park Narodowy utworzony zostal w 1954 roku na obszarze 21556 ha. Aktualna jego powierzchnia wynosi 21164 ha, z czego 15191 ha to lasy, a 5660 ha to glównie zbiorowiska wysokogórskich hal i turni. Grunty rolne (169 ha) i wody (209 ha) zajmuja 1,8% powierzchni parku. Ochrona scisla objeto 11514 ha z czego 6149 ha to ekosystemy lesne.
Potrzebe ochrony Tatr dostrzezono juz w koncu XIX wieku. W roku 1925 podjeto pierwsze próby utworzenia parku narodowego w Tatrach wspólnie ze Slowacja. Na terenie nalezacym do lasów panstwowych park formalnie utworzono w 1937 r. Po II wojnie swiatowej w roku 1947 powolano odrebna jednostke administracyjna Park Tatrzanski. Tatrzanski Park Narodowy powolano rozporzadzeniem Rady Ministrów z dnia 30 wrzesnia 1954 roku. W roku 1993 TPN i TANAP (Tatransky Narodni Park po stronie slowackiej) UNESCO uznalo za rezerwat biosfery, miedzynarodowy obszar o swiatowym znaczeniu.
Geologia i geomorfologia
Park obejmuje najmlodsze, najwyzsze i jedyne w Polsce góry typu alpejskiego, które charakteryzuja sie urozmaicona rzezba terenu z deniwelacjami do 1700 m. Obecny wyglad Tatry zawdzieczaja glównie zlodowaceniu w plejstocenie. W okresie ostatnich 500 - 10 tys. lat powstawaly tam i znikaly lodowce.
Najwyzszym szczytem polskiej czesci Tatr i parku sa Rysy (2499 m n.p.m.). W Tatrach wystepuja dwie odrebne czesci. Tatry Wysokie zbudowane sa ze skal krystalicznych. Krajobraz ich cechuja charakterystyczne formy polodowcowe ostre szczyty i granie oraz liczne kotly zajete w wiekszosci przez jeziora. Tatry Zachodnie buduja skaly krystaliczne i osadowe. Krajobraz ich sklada sie m.in. z licznych malowniczych dolin z ostancowymi formami skalnymi.
Na terenie parku w Tatrach znajduje sie ok. 650 jaskin, z których najdluzszym i najglebszym jest system jaskin Wielka Sniezna - Wielka Litworowa (dlugosc korytarzy 18000 m, glebokosc 814 m). Dla ruchu turystycznego udostepnionych jest 6 jaskin.
Rozwój gospodarczy
W drugiej polowie XVI w. lasy zajmowaly 80 - 90% powierzchni Tatr. Byla to kraina typowo lesna. Jeszcze pod koniec XIX w. Tatrzanskie lasy stanowily naturalne zespoly lesne, zlozone z litych drzewostanów jodlowych i bukowych, z domieszka swierka, jaworu i wiazu. Ustalenie dokladnego skladu gatunkowego jest trudne, zreszta ulegal on ciaglym zmianom, które byly spowodowane naturalnym plodozmianem lesnym, ekspansja lasu(XVI - XVII w.), a nastepnie pladrowniczymi wyrebami(XVIII - XIX w.).
Szczególna ekspansywnoscia odznaczal sie swierk, zwlaszcza na terenach swiezo wykarczowanych pod uprawe W poczatkach XIX w. Tereny, te byly stosunkowo gesto zaludnione, ale drzewostany na duzych obszarach pozostawaly nie uzytkowane z powodu swej niedostepnosci. Pozyskiwano jedynie drewno na budowe osad, domów, cerkwi i na opal. W lasach bylo wiele poreb, samotnych gospodarstw, ptaszarni, weglarnii i hamerni (kuzni). Wbrew pozorom budownictwo miejskie pochlanialo duze ilosci drewna . Intensywniejsze ciecia . Po wycieciu zrebami zupelnymi drzewostanów jodlowo - bukowych pozostawaly nagie polacie. Palono na nich niewykorzystane odpady - wierzcholki, galezie, pniaki. Jarzace sie pozarzyska zrebów widoczne byly z daleka, a snujace sie dymy zalegaly doliny i byly wyczuwalne na wiele kilometrów.
Wypalone powierzchnie zrebów przekopywano motykami i siano na nich mieszanke kszycy, czyli zyta swietojanskiego z owsem i nasionami swierka. Owies dojrzewal w pierwszym roku i byl zbierany przez miejscowych wiesniaków jako zaplata za prace przy siewach. Zdobywali oni w ten sposób ziarno i pasze dla bydla . Ponadto zapobiegala zachwaszczaniu sie zrebów.
Po wybudowaniu na przelomie XIX i XX , zaczela sie intensywna eksploatacja lasów bieszczadzkich. Nasilala sie penetracja kapitalów firm rodzimych i obcych, glównie austriackich. Wykupywano od skarbu panstwa cale majatki badz wydzierzawiano kompleksy lesne na okreslony czas . Niestety, tylko niektóre umowy zawieraly klauzule obowiazkowego zalesiania zrebów, a z poczatku niewielu wlascicieli majatków ziemskich zdawalo sobie sprawe, ze jest to konieczne. Z reguly nie stosowano zalesien w litych swierczynach, liczac na ich naturalne odnowienie. Czesto nie przestrzegano pozadanego dla danego siedliska skladu gatunkowego. Bezkrytyczne siewy i sadzenia wzdluz trasy kolejek spowodowaly znaczne zaburzenia w pierwotnych skladach gatunkowych drzewostanów.
Nastepnie stosowano sadzenia i podsiewy
Znaczne obszary dawnych gruntów pokryly sie samosiewnymi odnowieniami olszy szarej Jest to gatunek krótko zyjacy (25-30 lat), ale o niespotykanej ekspansywnosci, natomiast malej przydatnosci uzytkowej drewna. Zagospodarowanie samorzutnie powstalych zbiorowisk olszy szarej i wykorzystanie ich drewna stanowilo i stanowi problem dla gospodarki lesnej.
Spis tresci:
-Polozenie
-Budowa geologiczna
-Rzezba
-Klimat
-Flora
-Fauna
-Wody
-Turystyka - Ciekawe miejsca
-Tatrzanski Park Narodowy
-Rozwój Gospodarczy
Bibliografie:
1. W. Lewandowski, M.Pawlowicz -Przewodnik dookola Polski „Tatry”, wyd.Pascal
2. Józef Nika „Tatry Polskie- przewodnik” wyd. Sport i Turystyka Warszawa
3. „Swiat Tatr- fotografia” wyd. Sport i Turystyka Warszawa
4. Internet:
- www.sciaga4u.nauka.pl
- www.eduseek.pl
- www.tatry.org.pl
- www.góry.pl
- www.góry.galerie.pl