Pedagogika społeczna.

I. Opisz dokonania pedagogiki społecznej w najciekawszej z Twojego punktu widzenia epoce.

Pedagogika społeczna jest nauką o bogatych, wieloletnich tradycjach, powiązaną ściśle z wieloma innymi dziedzinami. Jej nazwa została wprowadzona przez Simona N. Pattena na przełomie dziewiętnastego i dwudziestego stulecia. Nauka ta przeszła do dziś liczne transformacje, coraz bardziej zmierzając ku swej zasadniczej funkcji, jaką jest przygotowywanie do świadczenia pomocy osobom potrzebującym. Burzliwe dzieje całego świata wywarły piętno na losach tej nauki. Stopniowa poprawa sytuacji gospodarczej poszczególnych krajów, z jaką mieliśmy do czynienia w czasie ostatnich stu lat, pociągnęła za sobą rozpady grup społecznych i powstawanie znacznych różnic w sytuacji finansowej ludności, dlatego też zaistniała konieczność udzielania pomocy najuboższym i potrzebującym. Oczywistym jest, że ta konieczność nie pojawiła się nagle w dziewiętnastym wieku, a potrzebujący funkcjonowali w każdej epoce historycznej i w każdej narodowości.

Świadomi prawdziwości powyższego stwierdzenia chcielibyśmy skoncentrować się w niniejszej pracy na „społecznej działalności” dwóch średniowiecznych postaci: świętego Franciszka, nieokiełznanego wielbiciela Boga i świętego Tomasza, walecznego wojownika broniącego religii i Kościoła.

Koniec cesarstwa zachodnio-rzymskiego w piątym wieku naszej ery oznaczał zakończenie okresu starożytności i początek Średniowiecza, epoki naznaczonej wyprawami krzyżowymi, walkami chrześcijan, okresu mrocznego i tajemniczego, czasu, w którym formowały się późniejsze kształty Starego Kontynentu.

To właśnie w tych mrocznych czasach przyszło żyć i działać świętemu Franciszkowi. Życie tego nieokiełznanego wielbiciela Boga przypadło na trzynasty wiek.

Słynął z kultu życia i umiłowania boskich stworzeń zamieszkujących ziemię, odrzucał wszelkie wzorce poza jednym - Bogiem. Był uważany za bezgranicznego miłośnika przyrody i człowieka. Zasłynął także jako głosiciel idei uwielbiania Boga uwielbieniem wobec bliźniego. Poznawał rzeczywistość, nie przestając ani przez moment służyć Bogu. Zdaniem świętego Franciszka współżycie ludzi winno odbywać się na zasadzie wzajemnego wyświadczania sobie usług drogą miłości i oddania. Tylko komunikacja oparta na wzajemnym zrozumieniu daje możliwość stworzenia szczęśliwej, zwartej społeczności. Praca świętego Franciszka w szpitalu dla trędowatych stała się drogowskazem dla wszystkich, którzy pragną pomagać innym (były to więc podwaliny pedagogiki społecznej). Święty Franciszek był ciekawy świata, kochał pracę, nigdy nie pozostawał bierny. Nieustannie udzielał pomocy bezbronnym i pokrzywdzonym przez los. Choć termin pedagogika socjalna jest stosowany dopiero od stu lat, z pewnością możemy traktować świętego Franciszka jak prekursora tej dziedziny.

Inną ważną postacią wywodzącą się z epoki Średniowiecza, o której chcielibyśmy wspomnieć, jest święty Tomasz z Akwinu. Jego dokonania filozoficzne i społeczne są uznawane za znaczące dla dalszych losów Starego Kontynentu. Święty Tomasz zasłynął jako krytyk średniowiecznych zasad funkcjonowania społeczeństwa (feudalizmu i przynależności do określonej klasy społecznej). Promował życie we wspólnocie. Był żebrakiem, żył w nędzy, co pozwoliło mu na zaproponowanie reguł życia wspólnotowego, które odpowiadałoby wszystkim jednostkom. W swoim dziele zatytułowanym „Summa Theologica” przedstawił porządek istnienia świata zgodny z Bogiem, naturą i człowiekiem. Zgadzał się z Arystotelesem, zdaniem którego jednostka to wspólnota, a zbiór jednostek,

czyli społeczeństwo to zbiór wspólnot. W tym samym dziele święty Tomasz poruszył również kwestię własności traktując ją jak fundament właściwych standardów ludzkiej egzystencji, podzielny na wszystkich członków społeczności, którzy potrzebują pomocy. Autor wypowiedział się także na temat stosunków duchowieństwa i władz pozakościelnych, uznając, że ich kompetencje powinny zostać rozdzielone. Twierdził też, że łaska jest ważniejsza od wszelkich innych praw, a Kościół, stojąc na straży łaski, może interweniować w kompetencje władz świeckich, kiedy te sprzeniewierzają się jej. Podobnie jak święty Franciszek, tak święty Tomasz, żyjący również w trzynastym wieku, może być uznawany za prekursora myśli przewodniej pedagogiki społecznej.

Pomoc niesiona potrzebującym i biednym, była w Średniowieczu uznawana za sposób na osiągnięcie zbawienia i oczyszczenie się z grzechów. Z obawy przed ogniem piekielnym, ludzie gotowi byli zrezygnować z własnego majątku, poświęcić się pomocy bliźnim czy też przywdziać habit. Rozrastające się zakony stały się kolebką późniejszych szpitali. W tej epoce rozpowszechniły się działania charytatywne, tworzono ochronki, przytułki, w których panowały luźniejsze zasady niż na przykład w szpitalach. Wszystkie powyższe przykłady dowodzą, że okres „Wieków Średnich” obfitował w wydarzenia, które zapoczątkowały późniejszą działalność socjalną, a niektóre wytwory tej epoki funkcjonują do dziś.

II Przedstaw metody pracy stosowane przez pracowników socjalnych.

Działalność pracownika socjalnego może przybierać różne formy. Generalnie rzecz biorąc wyróżniamy trzy metody pracy socjalnej: metodę indywidualnych przypadków, metodę pracy grupowej i metodę tworzenia (organizowania) społeczności. Omówmy pokrótce każdą z tych metod.

Pierwszą, wspomnianą metodą,

jest metoda indywidualnych przypadków. Zdaniem Tadeusza Pilcha istotą tej metody jest wnikliwa obserwacja indywidualnych cech, zachowań, doświadczeń każdej jednostki. Istnieją różne modele pracy socjalnej według tej metody: model psychospołeczny, model funkcjonalny, model modyfikacji zachowań. Stosując tę metodę należy pamiętać o następujących zasadach:

1) akceptacji, czyli uznania praw, decyzji, cech charakteru osoby zwracającej się z prośbą o udzielenie pomocy;

2) komunikacji, czyli porozumiewaniu się uczestniczących w spotkaniu stron; wymiana zdań, myśli połączona z wzajemnym zrozumieniem i akceptacją, nawet w przypadku odmiennych poglądów; to rodzaj specyficznej łączności między stronami;

3) indywidualizacji, czyli odrębnym, jednostkowym traktowaniu każdego przypadku, w celu udzielenia najbardziej adekwatnej formy pomocy;

4) zasadzie uczestnictwa, czyli czynnym i rozmyślnym udziale potrzebującego pomocy w działaniach zmierzających do poprawy jego sytuacji życiowej;

5) zasadzie zaufania i poszanowania prywatności, czyli stwarzaniu warunków sprzyjających zawierzeniu, ufności szczerości potrzebującego względem pracownika socjalnego, z zachowaniem szacunku wobec jego zwierzeń;

6) zasadzie samoświadomości, czyli umiejętności rozdzielenia życia zawodowego od życia prywatnego (w tym także osobistych przekonań pracownika socjalnego). Techniki stosowane w pracy tą metodą to: wywiad, obserwacja oraz analiza dokumentów osobistych jednostki.

Koncepcja indywidualnych przypadków została zdefiniowana przez Mary Richmond jako proces, który opiera się na gromadzeniu informacji związanych z konkretną osobą i badaniu jej sytuacji rodzinnej, społecznej, psychicznej. Odbywa się to poprzez diagnozowanie różnych aspektów życia tej osoby, celem przygotowania i zastosowania odpowiednich środków zaradczych.

Diagnozowanie to przebiega według następujących etapów:

1) Przegląd cech charakteru badanej osoby,

2) Określenie rozmiaru niebezpieczeństw i negatywnych oddziaływań środowiska zewnętrznego na badaną osobę,

3) Wywieranie wpływu innych ludzi na badaną osobę oraz jej wpływ na otoczenie,

4) Wywieranie niebezpośredniego wpływu przez środowisko zewnętrzne

Drugą, wymienioną powyżej metodą pracy socjalnej, jest praca metodą grupową. Zdaniem Floriana Znanieckiego, grupa społeczna jest zgromadzeniem jednostek, które w ich opinii tworzy osobną całość. Aleksander Kamieński wyodrębnił trzy typy pracy grupowej:

1) grupy rozwojowo-wychowawcze, których zadaniem jest stymulowanie osobistego rozwoju wszystkich członków, którzy w różnym stopniu utożsamiają się z grupą (przykład takich grup stanowią organizacje młodzieżowe);

2) grupy rewalidacyjne, których zadaniem jest ułatwianie osobom częściowo nieprzystosowanym do życia spełnianie czynności społecznych (przykładem takich grup są placówki opiekuńczo-wychowawcze i kulturalno-oświatowe);

3) grupy psychoterapeutyczne, które w oparciu o metody psychologii klinicznej, ułatwiają potrzebującym pomocy osiąganie sprawności społecznej i psychicznej.

Natomiast zdaniem Charlesa Zastrowa, podział metod pracy przedstawia się następująco:

1) grupy rekreacyjne, mające za zadanie przygotowywanie zabaw, gier, wymagających aktywności fizycznej, tworzone samorzutnie i zwykle bez nadzoru (na przykład miłośnicy piłki nożnej czy jazdy rowerem);

2) grupy umiejętności rekreacyjnych, mające za zadanie rozwijanie umiejętności na przykład sportowych, łącznie z dostarczaniem przyjemnych wrażeń uczestnikom przyjemnych wrażeń, pod okiem osoby prowadzącej. Członkowie tych grup uczestniczą w zawodach z danej dyscypliny;

3) grupy socjalizacyjne, których zadaniem jest formowanie

lub transformacja postępowania osób należących do grupy, w taki sposób, by odpowiadało ono normom społecznym; grupy te dążą do zwiększania zdolności interpersonalnych, podbudowywania wiary w siebie, stymulowania przyszłościowego myślenia. Na czele tych grup stoją najczęściej pracownicy socjalni;

4) grupy terapeutyczne, których członkami są jednostki z zaburzeniami psychicznymi bądź socjalnymi; w takich grupach dużą rolę odgrywają wzajemne relacje pomiędzy ich członkami, którzy wzajemnie się wspierają; wspólne szukanie rozwiązań problemów oraz zrozumienie kłopotów innych członków grupy, to podstawowe założenia tego rodzaju metod pracy;

5) grupy spotkaniowe, których celem jest ułatwianie zrozumienia siebie i pozostałych członków i nawiązywanie z nimi pozytywnych relacji;

6) grupy edukacyjne, których funkcją jest udzielanie praktycznych informacji z zakresu wychowania i opieki ( na przykład poradnie dla przyszłych rodziców); porady te są udzielane przez pracowników socjalnych specjalizujących się w danej dziedzinie;

7) grupy samopomocy, które powstają z inicjatywy osób, powiązanych tą samą przypadłością czy chorobą; zwykle bez specjalnego przewodnictwa ze strony pomocy społecznej (przykładem takiej grupy są Amazonki);

8) grupy problemowe i precyzyjne, tworzone z inicjatywy pracowników socjalnych, zainteresowanych daną kwestią.

Pierwszą fazą pracy grupowej jest powstanie grupy. Różniące się pod względem osobowości, doświadczeń postanawiają założyć grupę. Obserwujemy

wówczas:

- poszukiwanie potencjalnych kandydatów do nawiązania bliższych relacji,

- tendencje do ustosunkowywania się do osoby prowadzącej grupę (stosunek ten może być podrzędny bądź nadrzędny),

- poszukiwanie pozycji w hierarchii tworzonej społeczności.

Druga faza pracy grupowej, istotna dla jej późniejszego funkcjonowania,

to określenie układu i normy grupy. W tej fazie ustala się metody działania, które zdecydują o skuteczności grupy. Obserwujemy wówczas:

- przedsięwzięcia realizowane przez poszczególnych członków celem zajęcia określonej pozycji w układzie grupy,

- lęk przed zacieraniem się granic własnej odrębności, tak wyraźnych przed przystąpieniem do grupy,

- odzew osób tworzących grupę na przestrzeganie bądź łamanie formalnych zasad działania grupy.

Te naturalne podczas powstawania grupy procesy, muszą zachodzić pod czujnym okiem pracownika socjalnego, czuwającego nad tym, by nie przyniosły niepożądanych efektów.

Trzecią fazą, fazą nastawioną na działanie jest urzeczywistnianie założeń grupy. Znający się już członkowie przystępują do aktywnych działań zmierzających do osiągania zamierzonych celów. Wszyscy uczestniczą w procesach decyzyjnych i w praktycznych działaniach.

Ostatnią fazą pracy grupowej jest ewaluacja rezultatów podjętych działań i podejmowanie decyzji w kwestii dalszego funkcjonowania społeczności.

Do zadań pracownika socjalnego wykorzystującego metodę grupową należy:

1. poszanowanie odrębności każdego członka grupy,

2. oddzielne traktowanie każdej grupy,

3. całkowite uznanie dla wszystkich członków i dla każdej grupy,

4. ukształtowanie pozytywnych relacji pomiędzy członkami grupy,

5. stymulowanie i popieranie współpracy członków grupy,

6. wpływanie na zmianę postępowania osób wchodzących w skład grupy,

7. wspieranie starań mających na celu osobisty rozwój osób tworzących grupę,

8. zachęcanie tychże osób do czynnego udziału w działania dążące do wyjaśniania kwestii społecznych,

9. rozważne redukowanie ilości samodzielnych posunięć członków grupy,

10. ciągła kontrola i ewaluacja indywidualnych rezultatów działalności grupy,

11. stała gotowość do udzielania porad,

12. niwelowanie skutków lęku, nieporozumień, wyrzutów,

13. wnikliwe badanie i ewaluacja poczynań członków grupy i ich oddziaływania na resztę społeczności,

14. projektowanie i przeprowadzanie zajęć w grupie.

Zdaniem Tadeusza Pudełko, najważniejszymi zasadami w pracy metodą grupową są:

1) zasada samorządności, opiera się na takim kierowaniu członkami grupy, by dobrowolnie uznali priorytety grupy za własne, zmierzali do ulepszania własnej postawy i brali odpowiedzialność za podejmowane czyny;

2) zasada dobrowolności, mówi, że osoby tworzące grupę widują się z własnej chęci, a każda z nich jest tak samo ważna jak pozostałe osoby;

3) zasada styczności osobistej, mówi o osobistym kontakcie i spotkaniach osób tworzących społeczność;

4) zasada wzajemnego wspomagania, dotyczy czynnego udziału każdej osoby tworzących grupę w działaniach przez nią podejmowanych;

5) zasada demokratycznego działania dotyczy metody prowadzenia grupy przez osobę sprawującą nad nią opiekę;

6) zasada perspektywy działania mówi, że grupa musi istnieć dla jakiegoś konkretnego powodu, który każda osoba tworząca grupę musi w pełni i świadomie pojmować.

Trzecia i ostatnia metoda w pracy socjalnej - metoda organizowania środowiska, przebiega według następujących etapów:

1). Diagnozowanie zapotrzebowania, niedoboru, niebezpieczeństw występujących w badanej społeczności;

2). Powołanie odpowiednich grup, odpowiedzialnych za realizację poszczególnych zadań i opracowanie planu działania, przygotowanie odpowiedniej strategii informowania o przebiegu działań;

Na tym etapie następuje dopracowywanie form pracy opiekuńczo-wspomagająco-rozwojowych, ciągłe odkrywanie istniejących objawów niedostatku i ich badanie. Na tym etapie konieczne jest często tzw. wtórne pobudzanie, czyli zachęcanie osób zainteresowanych do podejmowania kolejnych działań. Rezygnacja, jaką często obserwuje się w tej fazie, wynika z odkrywania coraz to nowych przejawów niedostatku. Należy walczyć z tą rezygnacją poprzez przygotowywanie zabaw dla dzieci i różnych form rozrywki dla dorosłych. Jest to, najogólniej rzecz biorąc, nieustanne staranie o poprawę sytuacji życiowej członków danej społeczności poprzez realizowanie następujących założeń:

- usunięcie istniejących przeszkód społecznych,

- udzielanie specjalistycznej pomocy osobom będącym w potrzebie,

- aktywizacja ludności - wspólne akcje publiczne.

3). Obserwacja, ewaluacja wyników i wprowadzanie ulepszeń. Należy nieustannie przyglądać się badanej społeczności, by w przyszłości usprawnić udzielanie koniecznej pomocy

Zdaniem Sheili Rothman istnieją następujące wzorce tworzenia społeczności:

Wzorzec A-rozwój lokalny

Czynności przygotowujące społeczność lokalną do odzyskania utraconej zdolności do zajmowania się kwestiami jej dotyczącymi. Czynności te polegają na włączaniu do czynnego udziału w terapii wszystkich zainteresowanych. Mają na celu pchnięcie społeczności do realizacji zadań szczebla samorządowego

Wzorzec B- planowanie społeczne

Zawiera czynności zmierzające do rozwikłania precyzyjnych, określonych problemów na przykład przeciwdziałanie narkomanii. Najważniejszą stosowaną tu metodą jest planowanie, czyli szczegółowe i dogłębne zbadanie problemu. Zajmują się tym wykwalifikowani pracownicy socjalni.

Wzorzec C-akcja społeczna

Akcja zmierzająca do zwrócenia większej uwagi na poszkodowane czy upośledzone jednostki (również całe grupy). Główną metodą postępowania jest w tym przypadku akcja informacyjna, oddziaływująca na społeczeństwo oraz pewnego rodzaju presja wywierana na osoby sprawujące władze, celem podjęcia przez nie oczekiwanych środków zaradczych. Przedstawiony wzorzec często bywa przyczyną konfliktów.

---