I MARGINALIZM
Rozwinął się po roku 1870. W jego ramach na gruncie europejskim ukształtowały się 3 szkoły:
1) austriacka (zwana PSYCHOLOGICZNĄ)
Założył ją Karol Menger, do niego nawiązywali:
*Eugeniusz Bohm-Bawerk
*Fryderyk Wie --> [Author:ZzM] ser
2) angielska (zw. neoklasyczną)
Założycielem był W.S. Jevons, a najwybietniejszym uczniem był Alfred Marshall.
3) lozańska (zwana matematyczną)
twórca: L. Walras, a kontynuatorem był Pareto.
Na gruncie amerykańskim powstała 4-ta
4) szkoła amerykańska zbliżona do neoklasycznej, jej przedstawicielem był J. Clark.
Te obie szkoły:
-angielską
-J. Clarka
nazywa się szkołą angloamerykańską.
Cechą charakterystyczną kierunku jest skupienie uwagi na wymianie. Było to ujęcie specyficzne- SUBIEKTYWNE.
Przedmiotem analizy stał się:
- stosunek człowieka do rzeczy ,
- subiektywna ocena rzeczy przez
*KONSUMENTÓW i
*SPRZEDAWCÓW
Przedstawiciele używają takich pojęć jak:
-krańcowa użyteczność
kolejne, jednakowe przyrosty zasobów pieniądza powodują określone skutki, zmiany w natężeniu danej cechy, którą , determinują
-krańcowa produktywność
wartość produkcji, otrzymywana dzięki zaangażowaniu kolejnej jednostki danego czynnika
Najbardziej subiektywna szkoła austriacka wprowadziła pojęcie użyteczności krańcowej do teorii wartości.
Za pomocą teorii użyteczności krańcowej określano wartość dóbr finalnych (konsumpcyjność).
John Clark sformuował teorię produkcyjności krańcowej w celu określenia wartości dóbr wyższego rzędu (produkcyjnych).
Nie należy mieszać pojęć:
- użyteczności i
- wartości użytkowej
bo:
Użyteczność jest to kategoria subiektywna: uczucie zadowolenia z konsumpcji bądź posiadania danego dobra.
Wartość użytkowa to kategoria obiektywna, niezależna od woli ludzkiej: zdolność towaru do zaspokojenia potrzeb ludzkich.
Użyteczność całkowita to zadowolenie płynące z posiadania masy danego dobra.
Przedstawiano te pojęcia na wykresie:
w miarę wzrostu zapasu danego dobra, użyteczność krańcowa danego dobra maleje, natomiast użyteczność całkowita danego dobra rośnie.
Nowa teoria wartości oparta była na:
-użyteczności krańcowej.
Utożsamiali wartość z ceną i twierdzili, że o wartości decyduje użyteczność krańcowa danego dobra.
Jest to teoria błędna, bo użyteczność krańcowa nie może wyznaczać *wartości i ceny
bo sama zależy od ceny. (np. gdy rośnie cena masła to użyteczność krańcowa masła rośnie)
Konsument dostosowuje swoją strukturę zakupu do struktury cen, a nie na odwrót (tej zależności nie da się odwrócić)
Marginaliści przyjmowali nierealne założenie mierzalności użyteczności.
Rozważania marginalistów opierają się na 2 prawach Gossena.
I pierwsze prawo Gossena:
mówi o stosunku konsumenta do jednego dobra.
(malejącej użyteczności krańcowej). Głosi ono, że
W miarę wzrostu konsumpcji (zapasu danego dobra) zadowolenie płynące z konsumpcji (posiadania) danego dobra maleje.
II drugie prawo Gossena:
mówi o stosunku konsumenta do jednego dobra. Mówi ono o maksymalizacji użyteczności przez konsumenta w przypadku kupienia różnych dóbr.
Głosi ono, że:
Konsument stojąc w obliczu wyboru różnych koszyków dóbr przy danym :
-dochodzie i
-cenach
wybierze taki koszyk dóbr, przy którym każda jednostka pieniężna wydana na ostatnią jednostkę danego dobra przynosi mu jednakowy przyrost zadowolenia.
Konsument wybiera taki koszyk dóbr, które przynoszą mu taką samą użyteczność.
W/g Gossena konsument dokonując takiego wyboru znajduje się w równowadze, bo użyteczności krańcowe tych dóbr są proporcjonalne do cen. Prawo to tłumaczy nie tylko:
* stan równowagi konsumenta, ale i
* proces wymiany.
Wymiana dokonywana jest wówczas, gdy indywidualne oceny dóbr są różne u różnych jednostek. W procesie wymiany następuje zamiana mniejszych użyteczności na większe.
Taki proceder sprawdza się tylko w gospodarce naturalnej, ale w rozwiniętej gospodarce towarowej producenci produkują na rynek i niemożliwa jest subiektywna ocena wartości. Ceny są wyznaczane przez czynniki obiektywne.
Dlatego też teoria taka jest błędna, chociaż pokutowała w ekonomii przez około 30-40 lat.
2. Ogólna charakterystyka kierunku subiektywno-marginalnego.
1. Mikroekonomiczny punkt widzenia (kierunek odchodzi od rozważań makroekonomicznych klasyków.
Punktem wyjścia rozważań jest jednostka gospodarująca, łącząca się z innymi w procesie wymiany i
reguły postępowania jednostki.
Od tych reguł starano się znaleźć drogi do analizy w skali makro. Takie podejście jest cechą
indywidualizmu poznawczego, który postuluje uznanie motywów postępowania jednostki gospodarującej za punkt wyjścia rozważań.
2. Subiektywizm.
Zjawiska i procesy ekonomiczne są ujmowane w kategoriach subiektywnych.
Główną sferę analizy stanowi stosunek człowieka do rzeczy.
3. Uznanie prymatu konsumpcji.
-Przedmiotem rozważań jest przede wszystkim POPYT i WYMIANA.
-Marginaliści uważają, że dla opisu mechanizmu cen zasadnicze znaczenie ma popyt, gdyż podaż biernie dostosowuje się do popytu.
-Konsument staje się główną postacią procesu gospodarczego a jego gusty i preferencje decydują o strukturze produkcji.
-Prawa, które rządzą popytem wyprowadzają marginaliści nie z analizy obiektywnych prawidłowości podziału, ale w oparciu o psychologiczne upodobania konsumenta: gusty, preferencje.
4. Stosowanie rachunku marginalnego (rachunku wielkości krańcowych , stosowane są metody matematyczne)
Do rachunku marginalnego zastosowano, przystosowano rachunek różniczkowy i całkowy.
Analiza teoretyczna w szkołach marginalnych ma charakter *subiektywny i
*ahistoryczny
(rozpatrują bez uwzględniania zmian stosunków produkcji).
Prawa ekonomiczne są u marginalistów prawami psychologicznymi, przy czym psychologia ta nawiązuje do utylitaryzmu:
-rachunku przyjemności i przykrości, jakiego dokonuje jednostka przez podjęciu jakiegoś działania.
II. Szkoła austriacka
Szkoła austriacka była szkołą najbardziej dogmatywną.
Teoria AGIA czyli procentu Eugeniusza Bohm-Bawerka.
Bohm-Bawerk wyróżnił:
-dobra teraźniejsze- którymi dysponujemy na bieżąco
-dobra przyszłe- których konsumpcję odkładamy na przyszłość
i stwierdził, że istnieje agio- nadwartościowość dóbr teraźniejszych nad przyszłymi.
Ujął to jako prawo psychologiczne i wykorzystał do uzasadnienia istnienia procentu od kapitału.
Twierdził, że pożyczkodawca udzialając pożyczki wyrzeka się konsumpcji teraźniejszej na rzecz przyszłej, a więc ponosi subiektywną stratę, która powinna być wyrównana w postaci procentu od kapitału.
Wysokość procentu od indywidualnych osób jest różna, natomiast procent rynkowy zależy od sytuacji na rynku kapitałowym (popyt i podaż kapitału).
Szkoła ta silnie odcinała się od klasyków.
III. Szkoła angielska.
Szkoła angielska jest szkołą neoklasyczną.
Jej wybitnym przedstawicielem był
Alfred Marshall 1842-1924 z wykształcenia matematyk, profesor uniwersystetu w Cambridge, jeden z założycieli Brytyjskiego Stowarzyszenia Ekonomicznego, później przemianowanego na Królewskie Stowarzyszenie Ekonomiczne.
1890 - wydał "Zasady ekonomiki"
Termin ekonomika miał wskazywać na ścisły, wręcz przyrodniczy charakter nauki ekonomii (analogia do fizyki, można formuować prawa).
Zjawiska społeczno-gospodarcze różnią się między sobą, więc trudno jednak przewidywać ścisłe prawa.
Dzieła Marshala były wykorzystywane jako podręczniki w krajach anglosaskich.
W odróżnieniu od szkoły austriackiej Marshall nie odcinał się od klasyków. Twierdził, że nawiązuje do teorii wartości Ricarda , którą jednak interpretował jako teorię kosztów produkcji.
Teoria wartości Ricardo.
Wyróznia wartość:
- użytkową i
- wymienną
wskażuje, że wartość użytkowa nie może być podstawą wartości wymiennej, choć jest niezbędną jej przesłanką.
O wartości wymiennej decyduje:
- rzadkość dobra- w przypadku dóbr rzadkich, niepowtarzalnych, np. dzieła sztuki
- nakład pracy niezbędny do wytworzenia dobra- większość dóbr wymiennych w gospodarce.
Formuuje twierdzenie zwane potem PRAWEM RICARDA
Wartość jest wprost proporcjonalna do wartości nakładu pracy a odwrotnie proporcjonalna do wydajności pracy.
Ricardo stoi konsekwentnie na stanowisku teorii wartości opartej na nakładzie pracy. Uważa, że zarówno w społeczeństwie pierwotnym (drobnotowarowym) jak i kapitalistycznym (to dodaje Ricardo) podstawą wartości jest nakład pracy.
(pierwotną wersję prawa wartości sformuował Smith)
Ricardo mówi, że o wartości decyduje nakład pracy .
Nie dostrzega różnic w działaniu prawa wartości na różnych szczeblach rozwoju ludzkości.
Kapitałem stają się środki produkcji, gdy służą do zatrudnienia siły roboczej.
Drobni przedsiębiorcy sami pracujący mają środki produkcji ale nie kapitał.
Podstawą kształtowania się stosunków wymiennych zarówno w gospodarce drobnokapitałowej jak i kapitalistycznej jest nakład pracy.
Ricardo dzieli kapitał na:
-trwały
-obrotowy
(tak jak Marks)
ale dokładniej od Smitha wyjaśnia rolę kapitału w procesie tworzenia wartości.
Wskazuje, że wartość jest określona przez:
-pracę wydatkowaną bezpośrednio na jego wytworzenie (dobra)
-wartość kapitału przeniesioną w procesie produkcji na wytworzony produkt
Widzi różnicę między
- pracą żywą i
- uprzedmiotowioną w środki produkcji,
która jest przenoszona
*jednorazowo (kapitał obrotowy) lub
*w kilkunastu cyklach produkcyjnych (kapitał stały)
na wytworzony produkt.
Pracę ujmuje od strony ilościowej. Wyróżnia pracę:
-prostą
-złożoną
która jest wielokrotnością pracy prostej.
Ricardo podkreśla, że wartość towaru jest określona nie przez indywidualny czas pracy, ale społecznie niezbędny czas pracy, który traktuje jako czas w najgorszych warunkach produkcji.
Ricardo jako pierwszy odróżnia
-wartość (kategoria produkcji) od
-wartości wymiennej (kategoria rynkowa)
Mimo tego rozróżnienia nie widzi wewnętrznego związku między nimi.
*Wartość produkcji nazywana jest wartością rzeczywistą
*Wartość wymienną (rynkową) nazywa wartością względną
Utożsamia on wartość z ceną produkcji (wynika z przepływu kapitalu z gałęzi mniej do bardziej opłacalnych) i nazywa on ją ceną naturalną, wokół której krążą ceny rynkowe.
Ricardo uważal, że ceny pokrywają się wartościami, w przypadki odchyleń cen od wartości są rzadkie. W rzeczywistości jest na odwrót- ceny rzadko pokrywają się z wartością - tylko wtedy, gdy popyt zrównuje się z podażą.
Davida Ricardo prawo wartości
Towary są sprzedawane według ich wartości, ale pewne czynniki wywołują odchylenia tych cen, oscylację wokół cen.
W skali całej gospodarki ceny są równe wartości , bo inaczej pojawia się inflacja albo deflacja.
Marshalla teoria kosztów produkcji.
Tym kosztom produkcji nadawał subiektywny odcień, stąd nazwa reprezentowanej przez niego szkoły NEOKLASYCZNEJ.
Teoria Marshalla różni się od szkoły austriackiej:
-większym realizmem, bo bada nie tylko
-popyt, ale również -podaż
jako czynniki określające poziom cen.
-Jego koncepcję cechuje dialektyzm , bo próbuje łączyć ze sobą różne, nieraz sprzeczne teorie.
Dialektyka - nauka o powszechnych prawach rozwoju rzeczywistości, ujmująca wszystkie zjawiska w powiązaniu i uwarunkowaniu wzajemnym, traktująca rozwój jako walkę wewnętrznych przeciwieństw, oraz oparta na tej teorii metoda poznawania świata.
Marshalla teoria ceny.
Rozważania na temat wartości zastąpił rozważaniami na temat cen. Interesował się głównie wartością wymienną (stosunkami wymiennymi jednych towarów na drugie).
Teorię ceny rozwinął w tradycyjną teorię gry popytu i podaży.
U Marshalla występują 2 specyficzne ujęcia w tej teorii:
1. W wersji tradycyjnej.
*Popyt
*podaż
*cenę
traktuje jako wielkości wzajemnie od siebie zależne, przy czym występują między nimi związki nie przyczynowo-skutkowe, ale funkcjonalne (zwrotnie sprzężone).
2. Uważa, że popyt i podaż wpływają na cenę w tym samym stopniu, a pytanie, który z czynników odgrywa większą rolę jest zdaniem Marshalla tak samo bezprzedmiotowe jak pytanie, które ostrze nożyć tnie.
Marshall analizę ceny prowadzi przy założeniu doskonałej konkurencji.
Zakłada, że istnieje tak duża liczba sprzedawców i nabywców, że żedan z nich manipulując podażą nie ma wpływu na cenę.
Badał tylko poszczególne rynki towarowe, a więc prowadził analizę w ramach równowagi cząstkowej jednego odrębnego rynku towarowego.
Przedstawił cenę równowagi na wykresie.
cechy:
-teoria popytu i podaży
-cena to wypadkowa popytu i podaży
-2 charakterystyczne ujęcia:
* popyt, podaż, cena jako wielkości wzajemnie od siebie zależne, przy czym występują między nimi związki funkcjonalne (nie: przyczynowo-skutkowe!!)
* popyt i podaż wpływają na cenę w tym samym stopniu
-zajmuje się analizą cząstkową równowagi rynku
-bada rynki towarowe przy założeniu konkurencji doskonałej
-tak wiele kupujących i sprzedających, że żaden z nich nie wpływa na cenę przez manipulowanie
-jednorodność dóbr
-cena równowagi
-bada oddzielnie siły kształtujące popyt a osobno kształtujące podaż
jeżeli ceny rosną to MD ě a MS î
Marshalla teoria popytu
Badał zjawiska ekonomiczne poprzez zjawiska podaży a nie tylko popytu. W teorii popytu nawiązuje do teorii użyteczności krańcowej szkoły austriackiej.
Wiele uwagi poświęca teorii równowagi konsumenta.
Popyt tłumaczył subiektywnie
zał: użyteczność jest mierzalna.
Marshal wyróżnia:
cenę popytu - jest to cena, którą konsument jest skłonny zapłacić za jednostkę dobra
krańcową cenę popytu-cena, którą konsument chce zapłacić za ostatnią nabywaną jednostkę jakiegoś dobra
Marshall uważa, że o cenie rynkowej decyduje krańcowa cena popytu.
Gdyby krańcowa cena popytu była wyższa od ceny rynkowej, to konsument skłonny byłby zwiększyć zakupy do momentu wyrównania się tych obu cen.
Gdyby zwiększył zakupy ponad cenę rynkową to poniósłby subiektywną stratę, dlatego cena rynkowa jest wypadkową
*krańcowej ceny popytu na dane dobro
Marshall w związku z rozważaniem dotyczącym ceny jako pierwszy wprowadził pojęcie cenowej elastyczności popytu , która odzwierciedla stopień zmiany popytu pod wpływem zmiany ceny. Elastyczność popytu wyznaczył wzorem:
gdzie:
x- popyt (wartość popytu)
dx- zmiana w rozmiarach popytu
p -cena
dp- zmiana w poziomie ceny
Cenowa elastyczność popytu to stosunek względnej zmiany popytu do względnej zmiany ceny.
Elastyczność popytu jest ujemna, gdyż z reguły zmiany cen i popytu są przeciwne: wzrostowi ceny odpowiada spadek popytu.
gdy: Ep=(-1) -popyt jest proporcjonalny, zmianie ceny o 1% towarzyszy zmiana popytu w wysokości 1%
Ep=[0;-1] popyt nieproporcjonalny , zmianie ceny o 1% towarzyszy mniejsza zmiana popytu (mniejszy stopień reakcji popytu na zmianę ceny)
Ep<(-1) - popyt elastyczny, zmianie ceny o 1% towarzyszy większa niż 1% zmiana popytu o 1,5%, 3%
Krańcowym przypadkiem popytu nieelastycznego jest popyt sztywny, neutralny wobec każdej zmiany ceny.
Ep=0 - popyt sztywny
Elastyczność popytu na rózne dobra jest różna, każde dobro ma swoją elastyczność, różna jest też elastyczność
popytu w róznych punktach krzywej popytu.
Im bardziej stromo opada krzywa popytu, tym słabiej reaguje popyt na zmianę ceny.
Marshall badał tylko reakcję popytu na zmianę ceny własnej danego wyrobu. Pojęcie elastyczności cenowej mieszanej (reakcję zmiany popytu na zmianę cen różnych dóbr) wprowadzono później, później też wprowadzono pojęcie elastyczności dochodowej.
Marshall badał elastyczność prostą.
Marshalla koncepcja subiektywnego odczucia z danego dochodu.
Marshall wprowadził pojęcie renty konsumenta.
Renta konsumenta-różnica pomiędzy:
1) ceną, jaką konsument chce zapłacić za jednostkę dobra (CENA POPYTU).
2) ceną, jaką rzeczywiście płaci na rynku (a ta równa jest KRAŃCOWEJ CENIE POPYTU)
Renta konsumenta stanowi "wygraną" konsumenta, gdy uda mu się kupić jakieś dobro po cenie niższej niż ta, którą skłonny byłby zapłacić.
Renta konsumenta jest kategorią psychologiczną, związaną z subiektywnym odczuciem konsumenta, ale posłużyła Marshalowi do wysunięcia pewnych reformistycznych wniosków w zakresie podziału:
Marshall dowodził, że użyteczność krancowa pieniądza jest wyższa u osób posiadających niskie dochody , niż u osób posiadających wysokie dochody i niesprawiedliwe byłoby pobieranie równego procentu podatku od różnych grup płacowych. Przy wzroście dochodów należy wprowadzać progresywne opodatkowanie rosnące w sposób przyspieszony).
Ta koncepcja Marshalla -subiektywnego odczucia z danego dochodu została rozwinięta przez ucznia Marshalla Pigou [Pigo] w tzw. ekonomice dobrobytu.
Marshalla teoria podaży
Marshall analogicznie do ceny popytu wprowadził pojęcie ceny podaży.
Przez cenę podaży określonego towaru w danym okresie rozumie cenę, po której te towary zostały wyprodukowane i zaoferowane na rynku.
O cenie podaży decydują koszty produkcji. Koszty produkcji ujmuje w sposób tradycyjny, jako sumę wynagrodzeń czynników produkcji.
Wyróżnia 4 czynniki produkcji:
3 tradycyjne:
*kapitał
*praca
*ziemia
i wprowadza czynnik
*organizacja
Uosobieniem tego 4-go czynnika jest przedsiębiorca, który za swoje funkcje organizacyjne, kierownicze otrzymuje odpowiednie wynagrodzenie- dochód przedsiębiorcy.
Od Marshalla w sposób powszechny przyjęto dzielić zysk na 2 kategorie dochodu: :
-wynagrodzenie, dochód WŁAŚCICIELA KAPITAŁU
-zysk przedsiębiorcy, wynagrodzenie kierownika zakładu
Marshall wyróżniał koszty:
-pieniężne
-realne
Koszt pieniężny jest zewnętrzną, pieniężną formą kosztu realnego.
Koszt realny= koszty produkcji ujęte subiektywnie jako ofiary ze strony:
a) robotników- Koszt robotnika polega na rezygnacji z
czasu wolnego na rzecz czasu pracy, na podjęciu trudu pracy.
b) kapitalistów, przedsiębiorców - polega na oczekiwaniu na rezultat produkcji, ryzyku produkcyjnym.
Płaca w ujęciu Marshala ma wynagrodzić krańcową przykrość pracy,a procent krańcową przykrość oczekiwania na rezultat produkcji.
Natomiast dla wyjaśnienia dochodów czynników ziemia i organizacja
Marshall posługuje się pojęciem rzadkości.
Marshall jako pierwszy podzielił koszty całkowite na koszty stałe i koszt zmienne.
Koszty stałe są niezależne od wielkości produkcji, natomiast zmienne są funkcją wielkości produkcji:
-rosną, gdy produkcja rośnie
-maleją, gdy produkcja maleje
Koszty stałe to przede wszystkim:
*koszty amortyzacji
*procent od wyłożonego kapitału
*płace personelu kierowniczo-technicznego
Koszty zmienne to:
^koszty robocizny
^płace pracowników bezpośrednio produkcyjnych
^koszty surowca
^koszty materiałów pomocniczych
Podział kosztów na stałe i zmienne ma sens w odniesieniu do krótkiego okresu czasu, bo w długim okresie wszystkie elementy kosztów są zmienne.
W krótkim okresie czasu przedsiębiorca może zareagować na zmianę warunków rynkowych jedynie poprzez zmianę stopnia wykorzystania posiadanych mocy wytwórczych,
np. zatrudniając więcej robotników bez zmiany technologii, postępu technicznego, przez lepsze wykorzystanie czasu pracy.
W długim okresie czasu może zmienić skalę całego aparatu wytwórczego i wówczas wszystkie elementy kosztów są zmienne.
Marshall do analizy wprowadził czynnik czasu. Wskazał, że wzajemne dostosowanie się popytu i podaży wymaga pewnego czasu, zwłaszcza dostosowanie się podaży do popytu.
W krótkim okresie czasu o cenie decyduje popyt (tylko on może ulec zmianie), natomiast w długim okresie czasu podaż.
Rozróżnienie kosztu stałego, zmiennego, krótkiego i długiego okresu pozwoliło ująć Marshallowi proces kształtowania się cen w 3 różnych okresach czasu: 3 sytuacje rynkowe
1. gdy analizuje się sytuację rynkową w określonym momencie czasu, to podaż nie może ulec żadnej zmianie, o cenie decyduje wówczas popyt, cena rynkowa równa jest krańcowej cenie popytu tzw. cena bieżąca
2. jeżeli analizuje się sytuację rynkową w krótkim okresie czasu, to przedsiębiorstwo może zareagować na zmiany rynkowe poprzez:
-zmianę stopnia wykorzystania posiadanych mocy wytwórczych
jednak bez inwestycji.
Wówczas na rynku kształtuje się równowaga cena krótkookresowa normalna
a w przedsiębiorstwie równowaga niestała oznaczająca że *przedsiębiorstwo posiada niewykorzystane moce produkcyjne, bądź *zwiększyło produkcję ponad stan optymalny.
O ile cena bieżąca nie miała żadnego związku z kosztem, o tyle cena krótkookresowa normalna musi pokryć przynajmniej koszty krótkookresowe zmienne, w przeciwnym wypadku działalność przedsiębiorstwa byłaby z punktu widzenia krótkiego okresu czasu nieracjonalna i przedsiębiorstwo ponosiłoby straty.
3. gdy rozważa się sytuację rynkową w długim okresie to podaż można dostosować do popytu nie tylko poprzez:
*zmianę stopnia wykorzystania sił wytwórczych, ale również poprzez
*zmiany w skali tego aparatu drogą inwestycji
Wówczas na rynku kształtuje się cena długookresowa normalna , a w przedsiębiorstwie równowaga stała.
O ile cena krótkookresowa narmalna musiała pokryć przynajmniej koszty
zmienne to cena długookresowa normalna musi pokryć:
-koszty stałe
-koszty zmienne
w przeciwnym razie działalność przedsiębiorstwa byłaby z punktu widzenia długiego okresu czasu nieopłacalna i przedsiębiorstwo odnosiłoby straty.
Wkład Marshalla do teorii ekonomii wiąże się głównie z analizą mechanizmu rynkowego.
-Wprowadził on do ekonomii pojęcie elastyczności popytu, -stworzył podstawę teorii równowagi przedsiębiorstwa
-wprowadził do ekonomii czynnik czasu co póxniej stało się podstawą ujęć dynamicznych w ekonomii
Jednak teoria ceny i wartości Marshalla jest wadliwa: uważa, że o cenie decyduje:
* użyteczność krańcowa (element subiektywny), określająca popyt
* koszty produkcji (element obiektywny) określające podaż
Marshall bada siły wpływające na popyt i podaż odrębnie, ich współdziałanie ujawnia się na rynku, gdzie tworzą cenę. Takie ujęcie problemu jest niepełne, związek popytu i podaży występował już w produkcji, gdzie powstają dochody, a te wpływają na popyt.
Rozmiary i struktura dochodów związane są z typem stosunków produkcji.
Walor teorii Marshalla stanowi to, że bada nie tylko popyt, ale i podaż jako czynniki wyznaczające poziom cen, jednak jego subiektywna ocena kosztów musi być poddana krytyce.
Badał mechanizm rynkowy, sferę cyrkulacji. Uważał, że życiem gospodarczym rządzą prawa proporcjonalności, prawa równowagi.
Uważa, że do równowagi dążą poszczególne jednostki jak i cała gospodarka. Czynnikiem sprzyjającym jest wolna konkurencja. Pomija działania sił prowadzące do nierównowagi gospodarczej. idealizuje gospodarkę kapitalistyczną w XIX wieku.
IV. Szkoła amerykańska
John Clark przedstawiciel szkoły amerykańskiej, wydał w
1899 roku pracę "Podział bogactw" w której rozwinął teorię podziału opartą na zasadzie krańcowej produkcyjności czynników produkcji.
Szkoła amerykańska, podobnie jak austriacka w odmienny sposób ujmowała zagadnienie wartości czynników produkcji i ich wynagrodzeń, jej przedstawiciele uważali, że to nie produkt czerpie swoją wartość z wartości czynników produkcji, lecz na odwrót: to czynniki produkcji czerpią swoją wartość i swoje wynagrodzenia z wartości produktów do których wytworzenia służyły.
Dobra konsumpcyjne mają wartość określoną w sposób BEZPOŚREDNI,
przy pomocy teorii użyteczności krańcowej , natomiast
Dobra wytwórcze, czynniki wytwórcze mają wartość imputowaną (wyprowadzoną) z wartości dóbr konsumpcyjnych.
Szkoła austriacka i amerykańska pomija obiektywne istniejące koszty produkcji, a problem wartości czynników wytwórczych "postawiony jest na głowie" - ujęty w sposób odwrotny niż ma to miejsce w rzeczywistości.
Za pomocą różnych metod rozliczano
Clarka teoria podziału
Clark rozwija teorię podziału opartą na produkcyjności krańcowej czynników produkcji i jego teoria bada kształtowanie się produkcyjności krańcowej czynników produkcji w krótkim okresie czasu, a więc ma charakter statyczny.
W krótkim okresie czasu przedsiębiorstwo może zareagować na zmianę warunków rynkowych jedynie przez zmianę stopnia wykorzystania posiadanego już aparatu wytwórczego , głównie wzrost zatrudnienia.
Jeżeli zwiększa jeden czynnik produkcji przy stałej ilości pozostałych, to działa prawo malejącej produkcyjności końcowej.
Teoria podziału Clarka opiera się na uogólnieniu prawa malejącego przychodu z ziemi w stosunku do pozostałych czynników produkcji (pracy i kapitału).
Clark wskazuje, że każdy produkt jest wynikiem współdziałania 3 czynników produkcji, które mogą się wzajemnie zastępować (więcej kapitału a mniej ziemi), jeżeli jednak zwiększamy jeden czynnik przy stałej ilości pozostałych, to działa prawo malejącej produkcyjności.
Zgodnie z tym prawem kolejne dozy danego czynnika przy stałej ilości pozostałych przynoszą coraz mniejszy przyrost produkcji.
Dowód tego prawa Clark przeprowadza w sposób empiryczny, odwołuje się do doświadczenia. Gdyby to prawo nie działało, to na 1 ha możnaby wyprodukować plony całej ziemi.
Faktem empirycznym jest, że czynniki produkcji nie dadzą się zastępować w sposób nieograniczony i działa prawo malejącej produkcyjności.
co oznacza, że przynajmniej od pewnej ilości czynników produkcji , przy stałej ilości pozostałych, przyrost produkcji jest coraz mniejszy, aż w końcu ustaje. Przyrost produkcji uzyskany przez zastosowanie ostatniej jednostki danego czynnika produkcji nazywamy produktem krańcowym.
Produkcyjność krańcowa jest to produkcyjność ostatniej zastosowanej jednostki danego czynnika produkcji.
Clark dowodzi, że wartość produktu określona jest przez jego użyteczność krańcową, a rozliczenie tej wartości na poszczególne czynniki produkcji równa się wartości ich produktu krańcowego pracy. Czynnikiem, który dokonuje podziału jest konkurencja.
Zdaniem Clarka np. praca uzyskuje wynagrodzenie równe wartości jego produktu krańcowego, przedsiębiorca zatrudnia pracowników dopóty, dopóki płaca robocza nie wyrówna się z wartością produktu krańcowego pracy.
Podobnie rzecz się ma, jeżeli chodzi o zastosowanie kapitału. Zwiększa on produkcję do momentu wyrównania się ceny kapitału (procentu z wartości) z wartością produktu krańcowego.
Clarka teoria równowagi przedsiębiorstwa w warunkach konkurencji doskonałej (szkoły angloamerykańskiej)
Teoria równowagi przedsiębiorstwa jest analogiczna do teorii równowagi konsumenta wypracowanej przez szkołę austriacką.
Stan równowagi jest to stan optymalny podmiotu gospodarującego (konsumenta lub producenta), którego ten podmiot nie chce zmienić dopóki nie ulegną zmianie czynniki określające ten stan równowagi.
W przypadku konsumenta są to -dochody i-ceny
a w przypadku producenta: -koszty produkcji i -ceny sprzedanych towarów
Ogólna teza teorii równowagi producenta (przedsiębiorcy) brzmi, że producent stosuje:
- taką kombinację czynników produkcji (metody produkcji)
i dąży do:
- takich rozmiarów produkcji,
przy których realizuje maksymalny zysk.
W długim okresie czasu, gdy przedsiębiorstwo ma do wyboru różne metody produkcji, może stosować różne kombinacje czynników produkcji.
Wtedy dąży do stanu, w którym krańcowe produkty zastosowanych czynników produkcji równe są ich wynagrodzeniu.
Natomiast w krótkim okresie czasu przedsiębiorca reaguje na zmienne warunki rynkowe głównie przez:
- zmianę zatrudnienia
- zmianę stopnia posiadanych mocy wytwórczych.
Gdy zwiększamy jeden czynnik bez zmiany pozostałych to działa prawo malejącego (nieproporcjonalnego) przychodu.
Istnieje faza początkowa, gdy koszty produkcji rosną wolniej nież rozmiary produkcji. Jest to faza rosnącej produkcyjności krańcowej.
Następna faza: koszty rosną proporcjonalnie do zmiany rozmiarów produkcji.
Faza końcowa: koszty rosną szybciej niż produkcja- jest to faza malejącej produkcyjności krańcowej.
Dlatego rodzi się pytanie: jakie rozmiary produkcji są najkorzystniejsze dla przedsiębiorstwa, aby zmaksymalizowały zysk?
Szkoła angloamerykańska rozwija pogląd, że przedsiębiorstwo maksymalizuje zysk wytwarzając produkcję w takich rozmiarach, przy których następuje wyrównanie kosztu krańcowego z utargiem końcowym.
Z punktu widzenia polityki przedsiębiorstwa w krótkim okresie czasu istotne znaczenie ma koszt krańcowy.
Koszt krańcowy jest to przyrost kosztu całkowitego związany ze zwiększeniem produkcji o jednostkę.
W pierwszej fazie produkcji koszty krańocwe maleją wraz ze zmianą rozmiarów produkcji.
W drugiej fazie nie zmieniają się.
W trzeciej fazie produkcji rosną.
Koszty krańcowe sprowadzają się do kosztów produkcji, gdyż tylko one ulegają zmianie wraz ze wzrostem produkcji.
Krzywa kosztów krańcowych jest odwrotnością kształtu krzywej produkcyjności krańcowej, swoim kształtem przypomina rozwartą literęU
Punkt równowagi przedsiębiorstwa to punkt maksymalizacji zysku.
Jest on osiągany w punkcie wyrównania się kosztów krańcowych z utargiem krańcowym. Utarg krańcowy jest to przyrost utargu całkowitego wywołany zwiększeniem sprzedaży o jednostkę.
W warunkach konkurencji doskonałej:
(czyli : - pełne rozproszenie popytu i podaży
- stosunkowo duża liczba przedsiębiorstw na rynku)
przedsiębiorstwo nie może swoimi decyzjami produkcyjnymi wpływać na cenę i cena jest parametrem obiektywnym decyzji produkcyjnych przedsiębiorstwa. Zwiększenie lub zmniejszenie rozmiarów produkcji nie wpływa na cenę.
Punkt równowagi jest osiągnięty w punkcie wyrównania się kosztów krańcowych z utargiem krańcowym i jeżeli
koszty krańcowe są niższe < od utargu krańcowego
to zwiększenie rozmiarów produkcji jest korzystne dla przedsiębiorstwa.
Jednak przekroczenie produkcji jest nieopłacalne dla przedsiębiorstwa, bo koszty krańcowe stają się wyższe od ceny krańcowej.
Dolną granicą rentowności przedsiębiorstwa w krótkim okresie czasu jest pokrycie kosztów zmiennych przedsiębiorstwa. W długim okresie czasu przedsiębiorstwo musi pokryć zarówno koszty zmienne jak i stałe aby osiągnąć zysk.
Do czasów Marshalla wyróżniano jedynie:
* koszty całkowite
* koszty przeciętne (=koszty całkowite podzielone przez rozmiary produkcji)
Marshall wprowadził podział kosztów na:
- stałe, niezależne od rozmiarów produkcji
- zmienne, zależne od rozmiarów produkcji
Podział ten ma znaczenie w krótkim okresie czasu.
V. Szkoła Lozańska (matematyczna)
Przedstawiciele tej szkoły opierali swe badania na metodach analizy matematycznej, stąd określenie tej szkoły jako matematycznej.
Twórcami tej szkoły byli dwaj profesorowie Uniwersystetu w Lozannnie:
* Leon Walras
*Alfredo Pareto
Wpływy szkoły lozańskiej istniały też we Włoszech, gdzie tę szkołę reprezentował
Luigi Amorozo
Do szkoły lozańskiej nawiązywali też przedstawiciele tzw. szkoły szwedzkiej - m.in.:
* Knut Wicksel
*Gustaw Cassel
Szkoła miała swój wkład do ekonomii, gdyż dostrzegła istnienie współzależności w skali całego rynku pomiędzy rynkami na poszczególne dobra.
Wróciła do analizy ekonomicznej w skali MAKRO, równowagi między globalną podażą a globalnym popytem.
założenia metodologiczne:
1) przedstawiciele tej szkoły pragnęli stworzyć tzw. ekonomię "czystą" na wzór nauk ściśłych. W ekonomii jako dyscyplinie abstrakcyjnej starali się wyodrębnić:
-ekonomię stosowaną
-ekonomię społeczną
abstrachowali od praktycznych problemów gospodarczych i istniejącej sytuacji.
2) przedmiot badan ekonomii stanowi mechanizm rynkowy: popyt, podaż, cena
3) Szkoła ta w sposób nieco odmienny ujmuje teorię użyteczności krańcowej szkoły austriackiej.
Pareto teoria wyboru
Pareto tworzy teorię wyboru konsumenta, omija nierealne pojęcie mierzalności, użyteczności i twierdzi, że dla sformuowania teorii równowagi konsumenta istotne znaczenie ma, że dokonuje on wyboru np. dobra A rezygnując z dobra B. Takie postępowanie konsumenta nazwano teorią wyboru.
Konsumet porównuje dobra, a nie mierzy użyteczności.
4) Zdaniem tej szkoły wszystkie wielkości ekonomiczne są współzależne, związki między nimi mają charakter funkcjonalny, a nie przyczynowo- skutkowy. Charakter funkcjonalny tzn, zwrotnie sprzężony, co w połączeniu z teorią wolnej konkurencji daje postulat żywiołowego rozwoju.
Postuluje istnienie czynników pozaekonomicznych, które w sposób jednostronny, jako przyczyna, wpływają na kształtowanie się zespołu wielkości ekonomicznych.
są to:
1) Stan techniczny gospodarki narodowej
2) Ludność i jej kwalifikacje
3) gusty konsumentów
4) nastrój społeczno-polityczny
Dla badania związków pozaekonomicznych zakłada się, że te czynniki są stałe, nie zmieniają się (daty).
5) Szkoła ta dąży do ujęcia zjawisk ekonomicznych w całokształcie. Uważa, że: -metoda równowag cząstkowych Marshalla (badanie zależności między popytem, podażą, ceną danego dobra) jest niewystarczająca, a
-założenie ceteris paribus (pomijanie wpływu zmian wielkości nie podlegających badaniu) za nieuzasadnione,
gdyż:
pomiędzy rynkami na poszczegolne dobra istnieją zależności , np. zmiana ceny cukru wywołuje nie tylko zmianę popytu i podaży na rynku cukru, ale i na inne artykuły żywnościowe, a nawet i wyroby przemysłowe, a więc wywołuje zmianę struktury zakupów.
A zatem celowe jest ujęcie zjawisk rynkowych w całokształcie, czyli w skali całego rynku krajowego.
Szkoły lozańskiej koncepcja równowagi ogolnej
Szkoła ta formuuje koncepcję równowagi ogólnej, występowania stałych zależności pomiędzy zjawiskami ekonomicznymi. Na rynku występują:
- wielkości ekonomiczne i
- czynniki pozaekonomiczne, tzw. daty
a ich zmiana wywołuje zmianę tych zależności, powiązań pomiędzy wielkościami ekonomicznymi.
Powiązania te mają tendencję do powtarzania się, o ile daty nie ulegną zmianie.
w każdym momencie czasu system gospodarczy dąży do ustalania stanu równowagi, który odpowiada aktualnemu wkładowi dat. Ponieważ daty ulegają ciągłym zmianom, to system gospodarczy nie może osiągnąć stanu rownowagi. Niemniej jednakw każdym momencie czasu dąży do niego.
A więc stan równowagi ogolnej jest z założenia funkcją metodologiczną rodzajem metody, do ktorej dąży system ekonomiczny, nigdy jej nie osiągając.
Zależności występujące między wielkościami ekonomicznymi można przedstawić przy pomocy układu równań. Układ jest rozwiązywalny, gdyż liczba równań równa jest liczbie niewiadomych.
Układ równań określający warunki równowagi zawiera dużo równań, co wynika z warunków osiągnięcia przez system stanu równowagi.
Gospodarka osiąga równowagę ogólną, jeżeli:
-każdy konsument znajduje się w pozycji równowagi, tzn. wyrówna użyteczności krancowe nabywanych dóbr
-kiedy każde przedsiębiorstwo znajdzie się w stanie równowagi- osiągnie maksymalny zysk przy minimalnym koszcie = OPTIMUM PRODUKCYJNE
-gdy każdy rynek dóbr konsumpcyjnych i dobr produkcyjnych osiągnie stan równowagi, tzn. ustalą się na nim jednolite ceny równoważące popyt z podażą
-gdy w skali całego rynku nastąpi wzajemne dostosowanie się kosztów i cen wyrobow gotowych
Przy prostym założeniu, że 100 osób zakupi 700 towarów, to dla sformułowania warunków równowagi ogólnej należy ułożyć system równań zawierający 70000 równań i tyleż samo niewiadomych.
Szkoła matematyczna gloryfikuje wolną konkurencję jako system, ktory umożliwia osiągnięcie stanu równowagi globalnej i pełne wykorzystanie czynników.
Szkoła przeszła od analizy mikro- do makro-.
Wadą było preferowanie powiązań funkcjonalnych i niedostrzeganie powiązań przyczynowo-skutkowych, lub ich tłumaczenie jako czynnik działania dat (jest to niewłaściwe).
Zależności funkcjonalne pokazują jedynie powierzchniową sieć zależności ekonomicznych, które zależą ważniejszych zależności przycznowo-skutkowych.
2. TEORIA INTERWENCJONIZMU PAŃSTWOWEGO
JOHNA MAYNARDA KEYNES'A
Powstała w latach 30-stych XX wieku. Stanowi przełom w dotychczasowych poglądach na rolę państwa w gospodarce.
Keynes podważa liberalne założenia i wykazuje ich nieprzydatność w warunkach kapitalizmu państwowo-monopolistycznego.
Do tego czasu uważano, że gospodarka działa automatycznie, w oparciu o prawa Saya wywodzące się od Ricarda.
-gospodarka automatycznie nie dopuszcza do ogolnego kryzysu nadprodukcji.
W/g Saya każda sprzedaż towarów oznacza równocześnie kupno równej wartości innych towarów.
I chociaż mogą występować różnice w popycie i podaży na poszczegolne dobra, to ogólna podaż równa się popytowi ogólnemu.
W warunkach wolnej konkurencji kapitał płynie z gałęzi o względnej nadprodukcji do gałęzi o relatywnej niedostatecznej produkcji.
W ten sposób zostaje przywrócona zachwiana równowaga.
Prawo Saya pierwszy skrytykował Marks.
Na przełomie XIX i XX wieku ekonomia zachodnia zaczęła modyfikować swój pogląd o cyklicznym rozwoju gospodarki. Dopuszczano możliwość kryzysów nadprodukcji.
Twierdzono, że dążenie do równowagi nie odbywa się w sposób bezpośredni, ale poprzez wahania cykliczne , które się wyrównują i ustala się tzw. rownowaga średnia.
Józef Schumpeter (Austriak), autor "Teorii rozwoju gospodarczego" 1912r uważał, że kryzysy są ceną postępu technicznego. Postęp techniczny narusza starą równowagę rynkową i wymaga nowego procesu dostosowawczego, którym jest kryzys.
Do czasów Keynesa uważano, że gospodarka automatycznie znajdzie wyjście z kryzysu (liberalizm najlepszą polityką gospodarczą).
W latach 20-tych w wielu państwach, również w Polsce powstawały instytuty badań koniunktury
(E. Lipiński Instytut przebiegu Koniunktury i cen)
najbardziej znany był instytut na Harvardzie.
Na podstawie analizy statystycznej przebiegu szeregu wskaźników starano się ustalić przebieg koniunktury gospodarczej.
W 1929 wybuchł niezwykle ostry i długotrwały, o światowym zasięgu kryzys gospodarczy. Wówczas załamały się przewidywania i wyjaśnianie kryzysów przy pomocy prawa Saya dopuszczające tylko lokalne zadłużenie.
Społeczności szeregu państw żądały ostrej polityki państwa.
Żądania te wysuwali
-robotnicy,
-drobnomieszczaństwo i
-burżuazja.
Szereg państw zastosowało nowe metody walki z kryzysem. Tzw. polityka interwencyjna miała miejsce m.in. w USA po dojściu do władzy F.D. Roosevelta, który prowadził politykę "new deal".
Miała również miejsce w Niemczech po dojściu do włądzy Hitlera oraz we Włoszech za Benito Mussoliniego.
Środki interwencyjnej polityki sprowadzałyby się do:
- prób zwiększenia globalnego zatrudnienia drogą prowadzenia robót publicznych (państwowych)
- prób zwiększenia efektywnego popytu ludności drogą odpowiedniej polityki socjalnej (zasiłki dla bezrobotnych)
- drogą zwiększania popytu na produkty przemysłu cieżkiego (zakupy interwencyjne realizowane przez państw-Niemcy, Włochy -emisja pustego pieniądza)
Próby interwencyjnej polityki i ich efekty stały się praktyczną podstawą stworzonej przez Keynesa teorii interwencjonizmu państwowego.
Keynesa teoria interwencjonizmu państwowego
jest teorią państwowo-monopolistycznego stadium rozwoju kapitalizmu.
Keynes był obrońcą kapitalistów. Podjął w swej teorii próbę uzasadnienia w warunkach ideologicznej że współczesny mu kapitalizm jest możliwy do zreformowania. Rozwijał ideę tzw. regulowanego , sterowanego przez mądrą politykę kapitalizmu.
Jest on efektywniejszy niż kapitalizm wolnokonkurencyjny.
John Maynard Keynes (1883-1946)
studiował ekonomię w Cambridge pod kierunkiem A. Marshalla. Tam przez pewien czas wykładał ekonomię, później zajmował szereg wysokich stanowisk w praktyce gospodarczej; był m.in. prezesem towarzystwa ubezpieczeniowego, wysokim urzędnikiem Ministerstwa Skarbu, dyrektorem Banku Anglii.
w 1936 ukazało się jego dzieło "Ogólna teoria zatrudnienia, procentu i pieniądza"
Zdobył sławę jako ekonomista, otrzymał tytuł lordowski i posiadłość.
Podobne mu koncpecje głosili i inni współcześni mu ekonomiści. W większości przypadków nie dochodzą oni jednak do sformuowania ogólnej ,systematycznej teorii.
Szereg uwag podobnych do teorii Keynesa znajduje się w pracach
*Hansa Hahna (Niemiec)
*Albina Hansena (Anglik, noblista).
U Hahna występują podobne do keynsowskich obserwcje o roli pieniądza.
A. Hahnsen sformuował teorię stagnacji sekularnej (zstoju długofalowego).
Szereg tez Keynesa można też znaleźć w szkole szwedzkiej, która jeszcze przed Keynesem odrzucała prawo rynków Saya i wykazała, że :
pomiędzy oszczędnościami i inwestycjami nie ma bezpośredniego związku, bo oszczędności mogą też być tezauryzowane
Również polski ekonomista
Michał Kalecki , który w roku 1933 wydał pracę "Próba ogólnej teorii koniunktury" , która zawierała szereg istotnych elementów teorii Keynesa z tą róznicą, że przedstawionych bez uciekania się do kategorii psychologicznych, ktore w modelu Keynesa odgrywają istotną rolę.
Keynes uważał Kaleckiego za swojego ucznia nie znając jego pracy, która nie była spopularyzowana na Zachodzie.
Metodologiczne zalożenia teorii Keynesa
Keynes odchodzi od dotychczasowych ujęć metodologicznych , zwłaszcza szkoły marginalnej.
1) Jego metody badań cechuje makroekonomiczny punkt widzenia.
Zrywa z ujęciem zjawisk ekonomicznych poprzez pryzmat interesu jednostki, zajmuje się badaniem wielkości zbiorczych w skali całej gospodarki.
Bada m.in.:
-dochód narodowy
-inwestycje
-zatrudnienie
-konsumpcję
-oszczędności
Interesują go zasady optymalizacji podstawowych kategorii w skali makro.
2) Odmiennie od szkoły marginalistycznej ujmuje typ zależności występujących w gospodarce. Dla marginalistów zależności te były funkcjonalne (zwrotnie sprzężone) co stało się podstawą tezy o samoustalającej się równowadze w gospodarce.
W/g Keynesa zależności te mają charakter przyczynowo-skutkowy.
W jego modelu występują zarówno zmienne
*zależne (skutek) jak i
*niezależne (przyczyna)
przy czym te ostatnie określają pierwsze.
Skoro tak jest, to osiągnięcie odpowiednich wielkości zmiennych zależnych wymaga oddziaływania na zmienne niezależne, aby finalne zmienne zależne osiągnęły odpowiedni z punktu widzenia polityki gospodarczej poziom.
3) Keynes bada przede wszystkim krótkie okresy czasu. Jego teorie miały służyć rozwiązaniu problemów Wielkiego Kryzysu.
Zastanawia się, dlaczego te okresy nie są okresami równowagi, dlaczego nie działają tu automatyczne stabilizatory.
Keynes prowadził też rozważania dotyczące sekularnych perspektyw rozwoju gospodarki. Występuje u niego brak opisania okresu pośredniego, co powoduje, że rozważania dotyczące długich okresów nie wynikają bezpośrednio z wcześniejszych rozważań.
Czynniki określające poziom dochodu narodowego
Ponieważ bada krótkie okresy, to zakłada, że:
w badanym krótkim okresie czasu istnieje określony poziom sił wytwórczych niezmienny w tym okresie
w związku z tym ze swego modelu eliminuje:
- postęp techniczny czyli wpływ inwestycji na rozszerzenie zdolności wytwórczych
- wzrost podaży siły roboczej
Keynes dostrzega, że normalnym stanem, gospodarki jest stan niepełnego wykorzystania sił wytórczych, zastanawia się, jakie czynniki decydują o poziomie:
* produkcji
* dochodu narodowego
* zatrudnienia
Keynes stawia tezę, że niedostateczny popyt efektywny jest przyczyną *niepełnego wykorzystania zdolności wytwórczych i
*bezrobocia.
Dla udowodnienia tej tezy rozwija popytową teorię kształtowania się dochodu narodowego, której pewne elementy wystąpiły już u Malthusa i Sismontiego.
Teoria ta głosi, że o rozmiarach dochodu narodowego decyduje popyt efektywny sposłeczeństwa składający się z:
-wydatków konsumpcyjnych
-wydatków inwestycyjnych
Ponieważ bada krótkie okresy, to interesuje go popytowy efekt inwestycji.Wpływają na niego:
a) wahania popytu konsumpcyjnego (zmiany niewielkie)
Wydatki konsumpcyjne są względnie ustabilizowane.
Wpływają na nie:
Wahania wydatków konsumpcyjnych związane z występowaniem różnych faz cyklu koniunkturalnego nie przekraczają kilku-kilkunastu (do 20) procent.
b) wahania popytu inwestycyjnego
Natomiast wahania popytu inwestycyjnego są ogromne. Są okresy, kiedy inwestycje netto zupełnie znikają i nie odtwarza się nawet zużytego kapitału.
Wahania inwestycji brutto dochodzą nawet do 80% wyjściowego poziomu .
W tej sytuacji główną przyczyną wahań dochodu narodowego są wahania popytu inwestycyjnego.
Keynesa interesuje jedynie popytowy efekt inwestycji (a nie podażowy):
im wyższe inwestycje, tym większy popyt i tym pełniejsze wykorzystanie zdolności wytwórczych, bo produkcja ma zbyt na rynku.
Przesłanką tego rozumowania jest założenie, że istnieje dany zasób urządzeń wytwórczych, a wyższy popyt umożliwia pełniejsze jego wykorzystanie.
Keynes nie bada podażowego efektu inwestycji , czyli wpływu inwestycji na rozszerzenie zdolności wytwórczych, gdyż analiza ta wykracza poza krótki okres czasu, dotyczy długookresowej równowagi.
Przy takim ujęciu problemu wykonywane inwestycje nie muszą mieć charakteru produkcyjnego, a więc mogą to być inwestycje nieprodukcyjne np. budynki mieszkaniowe, szkolnictwo, gmachy użyteczności publicznej a efekt popytowy stwarza możliwość wzrostu zatrudnienia.
Zagadnienie równowagi
Keynes ujmuje je odmiennie niż kierunek marginalny, odrzuca tezę o samoustalającej się równowadze, do której dąży system gospodarczy w warunkach wolnej konkurencji i potwierdzenie, że stan równowagi wiąże się z pełnym wykorzystaniem czynników produkcji.
Teza o samoustalającej się równowadze była rozwinięciem prawa Saya, które głosi, że sprzedaż jednego towaru oznacza kupno drugiego towaru.
Keynes wskazuje, że nie ma bezpośredniego związku między sprzedażą jednostki towaru a kupnem drugiego towaru.
Keynes wskazuje, że nie ma bezpośredniego związku między sprzedażą jednostki towaru a kupnem drugiego, a pojawienie się pieniądza rozbiło akt kupna-sprzedaży na 2 akty , a oszczędności mogą być też tezauryzowane i dlatego globalny popyt jest mniejszy od globalnej podaży o sumy niewydatkowane.
Czynnikiem określającym osiągnięcie równowagi w gospodarce jest realizacja ex ante (przed rozpoczęciem danego okresu działalności gospodarczej) równości pomiędzy inwestycjami a oszczędnościami.
Do tego wniosku Keynes doszedł w następujący sposób:
istnieją 2 sposoby określania dochodu narodowego:
Y=C+S
Y=C+J
Ponieważ w obu przypadkach występuje C i Y to w stanie równowagi:
C=J
Równość oszczędności i inwestycji jest warunkiem osiągnięcia stanu równowagi. Zakłócenie tej równowagi powoduje występowanie w gospodarce stanów nierównowagi- ożywienie, depresja.
Jeżeli ex ante J>S to w gospodarce występuje ożywienie
J<S to w gospodarce występuje depresja
(bo produkcja nie znalazła zbytu)
Keynes przyjmując w swej analizie pojęcia ex ante, ex post przyjmuje analizę szkoły szwedzkiej , która wyprzedziła jego analizę. Przez równość ex ante rozumiemy, że decyzje jednostek gospodarujących dotyczące rozmiarów inwestycji i oszczędności są mniej więcej jednakowe (S=J => równowaga).
Sytuacja taka zdarza się bardzo rzadko, bo inne czynniki decydują o wielkości inwestycji a inne o wielkościoszczędności.
Nierówność pomiędzy J oraz S ma charakter tylko ex ante.
Inaczej wygląda zagadnienie równowagi z punktu widzenia ex post.
Wtedy S=J, a wynika to z Keynsowskiego ujęcia oszczędności i inwestycji. Bo jeżeli np. ex ante J>S, to ex post występują dezinwestycje przymusowe z niesprzedanych dóbr inwestycyjnych, które wraz z inwestycjami dobrowolnymi wyrównują się z oszczędnościami dobrowolnymi.
Zmienne zależne i niezależne modelu Keynes'a.
Keynes odchodzi od dotychczasowych ujęć ekonomii liberalnej. Powraca do analizy w skali makro, skupia się na analizie krótkiego okresu. Rozwija popytową teorię dochodu narodowego.
O wysokości dochodu narodowego decyduje efektywny popyt C+J. Wydatki inwestycyjne decydują o poziomie dochodu narodowego. Warunkiem osiągnięcia stanu równowagi jest równowaga ex ante.
Zmienne zależne i niezależne modelu Keynesa.
przyczyna- zmienne niezależne
skutek- zmienne zależne
Keynes wyróżnia 5 zmiennych zależnych (skutków) i 3 zmienne niezależne (przyczny).
zmienne zależne:
I. Dochód narodowy- podstawowa zmienna zależna, jego poziom decyduje o rozmiarach
II. zatrudnienia. Zgodne jest to z przyjętą przez Keynesa popytową teorią kształtowania się dochodu narodowego, a więc, że rozmiary realizowanego popytu efektywnego decydują o rozmiarach produkcji, dochodzie narodowym i zatrudnieniu na rynku.
III. Konsumpcję
IV. Inwestycje Keynes uważa również za zmienne zależne, gdyż dopiero one w sposób bezpośredni są określone [rzez zmienne niezależne.
Ostatnią zmienną zależną są
V. Oszczędności (uzupełnienie konsumpcji), których wielkość czasami może naruszyć równowagę ekonomiczną.
Keynes wyróżnił 3 zmienne niezależne:
1) psychologiczna skłonność do konsumpcji
2) krańcowa rentowność kapitału
3) aktualna stopa %
Popyt efektywny składa się z wydatków konsumpcyjnych i inwestycyjnych
Są to zmienne zależne.
O konsumpcji decyduje psychologiczne skłonność do konsumpcji, natomiast o inwestycjach decyduje krańcowa rentowność kapitału i stopa%.
Zależności występujące pomiędzy zmiennymi zależnymi i niezależnymi możemy również zilustrować w/g schematu:
Dochód narodowy-podstawowa zmienna zależna, jego wysokość decyduje o zatrudnieniu. O dochodzie narodowym decydują: konsupcja i inwestycje (popyt efektywny) i w innym stopniu oszczędności (uzupełnienie konsumpcji).
Skłonność do konsumpcji decyduje o poziomie konsumpcji i oszczędności a krańcowa rentowność kapitału i stopa procentowa decydują o inwestycjach.
Keynes rozpatruje swoją teorię w sposób psychologiczny, Skłonność do konsumpcji rozpatruje jako skłonność właściwą każdej jednostce.
Twierdzi, że prawem psychologicznym jest, że ludzie z reguły tylko część dochodów wydają na konsumpcję, a resztę oszczędzają.
Wraz ze wzrostem dochodów skłonność do konsumpcji rośnie, ale mniej niż proporcjonalnie (czyli relatywnie maleje-nie odpowiada wzrostowi dochodu w tym samym stopniu), natomiast skłonność do oszczędzania przeciwnie niż skłonność do konsumpcji.
Keynes posługuje się symbolami:
przeciętna skłonność do konsumpcji (jako część dochodu przeznaczana do konsumpcji)
krańcowa skłonność do konsumpcji (jako część przyrostu dochodu została przeznaczona na powiększenie konsumpcji)
skłonność do oszczędzania
Skłonność do konsumpcji decyduje o rozmiarach konsumpcji i oszczędności (C i S). O wielkości popytu inwestycyjnego decydują 2 zmienne:
1. krańcowa rentowność kapitału
2. bieżąca stopa %
Krańcowa rentowność kapitału, czyli rentowność krańcowych nakładów kapitału również związana jest z prawem psychologicznym- przedsiebiorstwa inwestują w najbardziej rentownych lokatach, a więc o nowych inwestycjach decyduje krańcowa rentowność kapitału, czyli spodziewany zysk od ostatnich lokat kapitału.
Aktualna sopa % jest drugim czynnikiem.
O wydatkach inwestycyjnych decyduje porównanie krańcowej rentowności kapitału z aktualną stopą %.
Dopóki krańcowa rentowność kapitału jest wyższa od stopy% to opłaca się przedsiębiorcom zaciągać kredyt bankowy i dziaje się tak aż do momentu zrównania się krańcowej rentowności kapitału ze stopą%, bo wtedy trudno podejmować ryzyko inwestycyjne.
Stopa % również związana jest z prawem psychologicznym: ludzie wolą trzymać swój majątek w formie płynnej (pieniężnej)- mogą nim w każdej chwili obracać, aniżeli w formie zamrożonej w inwestycjach.
Dlatego stopa% jest ceną jaką potrzeba zapłacić, żeby skłonić ludzi do inwestowania, do wyzbycia się płynności.
Manipulujemy w dół- poprzez jej obniżanie, bo krańcowa rentowność kapitału staje się wyższa i niższe są koszty kredytu.
U Keynesa zarówno rozmiary bieżącej konsumpcji jak i bieżących inwestycji są uwarunkowane prawami psychologicznymi i tu widać wpływ szkoły marginalnej.
Keynes uważam że we współczesnym społeczeństwie kapitalistycznym skłonność do konsumpcji jest niedostateczna, a potrzeba płynności zbyt wielka, żeby zapewnić poziom inwestycji umożliwiający osiągnięcie stanu pełnego zatrudnienia.
Wraz ze wzrostem bogactwa społeczeństwa te trudności sią pogłębiają, bo relatywnie rośnie skłonność do oszczędzania.
Wraz ze wzrostem zapasów kapitałowych obniża się krańcowa rentowność kapitału i dlatego stopa% powinna być obniżona.
Tę przeszkodę w polityce obniżania stopy% stanowi preferencja płynności.
Keynes dochodzi do wniosku, że liberalny kapitalizm nie jest w stanie rozwiązać tych problemów, że konieczna jest interwencjonistyczna polityka gospodarcza.
Keynes odchodzi od liberlanych założeń XIX wiecznej ekonomii i odrzuca założenie, że oszczędności w bezpośredni sposób wyznaczają rozmiary inwestycji. Wskazuje, że nie ma między nimi bezpośredniego związku, bo oszczędności nie są w całości przeznaczane na inwestycje. Są gromadzone w stanie płynnym a nie przeznaczane na inwestycje.
Mnożnik inwestycyjny
Służy dokładnemu wyjaśnieniu związków pomiędzy inwestycjami a przyrostem dochodu narodowego. Mnożnik inwestycyjny został sformuowany przez Keynesa pod wyraźnym wpływem bliskiego współpracownika Keynesa- Kahna.
Mnożnik zatrudnienia
wskazuje, że w razie wystąpienia bezrobocia nie jest konieczne, aby państwo zatrudniało wszystkich bezrobotnych przy robotach publicznych.
Każdy przyrost zatrudnienia przy robotach publicznych, państwowych prowadzi do wzrostu popytu na dobra konsumpcyjne, dla zaspokojenia którego konieczne jest zwiększenie zatrudnienia w działach produkcji, które je wytwarzają.
Mnożnik zatrudnienia= jest stosunkiem zatrudnienia pierwotnego, związanego z robotami publicznymi do ogólnego przyrostu zatrudnienia.
Jego wysokość zależy od krańcowej skłonności do konsumpcji.
Jeżeli przyrost zatrudnienia przy robotach publicznych nie wywoła wzrostu społecznej konsumpcji, a więc, gdy krancowa skłonność do konsumpcji jest równa 0, to wówczas przyrost zatrudnienia ograniczy się do zatrudnienia początkowego, związanego z robotami publicznymi.
W miarę wzrostu KSK (w miarę wzrostu popytu na dobra konsumpcyjne) rośnie mnożnik zatrudnienia.
Gdyby całość przyrostu dochodów związanych ze wzrostem zatrudnienia przy robotach publicznych była wydana na konsumpcję (KSK=1) to wówczas nawet niewielki przyrost przy robotach publicznych umożliwiałby osiągnięcie stanu pełnego zatrudnienia.
Mnożnik zatrudnienia i jego efekty rosną w górę lub w dół, jego efekty mogą być dodatnie albo ujemne.
W tym przypadku, gdy maleje zatrudnienie przy robotach publicznych i kurczą się rozmiary popytu konsumpcyjnego to im wyższa krańcowa skłonność do konsumpcji, tym szybsze tempo spadku zatrudnienia globalnego.
Mnożnik zatrudnienia ma wzór:
1 sumy wydatkowane
K = ----------- (k = ----------------------)
1 - k sumy zarobione
przykład:
robotnicy zatrudnieni przy robotach publicznych zarabiają 1.000 PLN, a przeznaczają na konsumpcję 900 PLN.
900
k = ------------ = 0,9
1.000
1
K = -------------- = 10
1 - 0,9
oznacza to, że całkoite zatrudnienie (globalne) 1/10 jest 10 razy wyższe od zatrudnienia początkowego, wywołanego robotami
publicznymi
Keynes w oparciu o mnożnik zatrudnienia formuuje mnożnik inwestycyjny, który stara się wyjaśnić poprzez występujące w gospodarce niepełne wykorzystanie zdolności wytwórczych oraz wyjaśnia związki między inwestycjami a przyrostem dochodu narodowego.
Punktem wyjścia rozumowania jest następujące równanie:
ΔY=k*ΔI
Y-dochód narodowy
I-inwestycje
k-mnożnik inwestycyjny
k mówi nam, o jaką wielokrotność zwiększy się dochód narodowy w przypadku realizacji dodatkowych inwestycji.
z przekształcenia wzoru
ΔY
k = ------------
ΔI
Ponieważ :
Y=C+I
to
ΔY=ΔC+ΔI
a więc:
ΔI=ΔY-ΔC
czyli
ΔY 1 ΔY - ΔC
k = --------------- ⇒ ----- = ---------------
ΔY-ΔC k ΔY
1
k=--------------------
ΔC
1 - -----------
ΔY
ΔC
gdzie : -------- jest krańcową skłonnością do konsumpcji (KSK)
ΔY
Wysokość mnożnika inwestycyjnego i wysokość mnożnika zatrudnienia zależą od krańcowej skłonności do konsumpcji.
przykład:
2
KSK = ---
3
wówczas:
1
K = ------------ = 3
2
1 - ---
3
Wydatek inwestycyjny w wysokości 100.000 $ powoduje przyrost dochodu narodowego o 300.000$.
Mnożnik zatrudnienia i mnożnik inwestycyjny powoduje efekty mnożnikowe.
Teoria cyklu koniunkturalnego
Keynes tłumaczył wahania cykliczne wahaniem rozmiarów popytu inwestycyjnego.
1. Spadek
Rozpoczyna analizę od fazy ożywienia (fazy boomu gospodarczego).
Wówczas:
-krańcowa rentowność kapitału jest wysoka
-stopa % jest stosunkowo niska
-przedsiębiorcy są pełni optymizmu, bo oczekują wysokich zysków, które powinny się utrzymać długi czas
-rosną inwestycje przedsiębiorców
to uruchamia mechanizmu mnożnikowe i następuje szybki wzrost:
-dochodu narodowego
-zatrudnienia
-produkcji
2. SPADEK
W miarę kontynuowania procesu ożywienia pojawiają się hamulce, które utrudniają a potem uniemożliwiają wzrost. Te mechanizmy to:
-pełne zainwestowanie
-wzrost kosztów produkcji
-wyczerpywanie się surowców
-rosną koszty co ogranicza popyt- przymusowe oszczędności
-niska rentowność z inwestycji
-wyższa od rentowności stopa %
Z drugiej strony, wraz ze wzrostem dochodów wzrosła skłonność do oszczędzania, co powoduje, że popyt nie rośnie tak szybko, jak prdukcja i ceny nie mogą tak szybko rosnąć jak koszty.
W tej sytuacji obniża się krańcowa rentowność kapitału.
Zaczyna działać mnożnik, który obniża:
-dochód narodowy
-konsumpcję
-inwestycje
Przedsiębiorcy ograniczają rozmiary inwestycji, co poprzez efekty mnożnikowe, działające w dół z całą siłą, prowadzi do wielokrotnego spadku produkcji, dochodów i zatrudnienia.
Przedsiębiorców ogarnia fala pesymizmu i dalszy spadek inwestycji wytrąca gospodarkę ze stanu równowagi.
Proces trwa aż do momentu, gdy inwestycje spadną do poziomu oszczędności.
3. DEPRESJA
Fala kryzysu wyzwala pewne siły, które powodują wyjście z recesji.
Dlaczego?
-powoli rośnie psychologiczna skłonność do konsumpcji w miarę spadku dochodów
-w wyniku konsumpcja zaczyna spadać wolniej niż dochód
-w miarę upływu czasu następuje zużycie kapitału (3-4 lat)
-rośnie rentowność kapitału
Popyt ulega stabilizacji, gdyż w miarę spadku dochodów spada skłonność do oszczędzania i popyt stabilizuje się na pewnym poziomie.
Ponadto w gospodarce występują procesy dekapitalizacyjne - nie odtwarza się nawet zużytego kapitału, co zmusza wytwórców do inwestowania (inwestycje restytucyjne, zmierzające do odnowienia kapitału).
Te nowe inwestycje stają się czynnikiem nakręcania koniunktury, co przez efekty mnożnikowe wprowadza gospodarkę w stan ożywienia.
wady:
Keynes:
-używa podażowego efektu inwestycji
-zakłada, że kapitał się zużywa (wbrew założeniom wyjściowym)
Keynes traktował wahania cykliczne jako stałe zjawiska gospodarki kapitalistycznej. Wyraźnie odrzuca prawo rynków Saya przyjęte przez kierunek marginalny, że niemożliwe są ogólne kryzysy nadprodukcji.
Występująca tendencja do nierównoważenia się oszczędności i inwestycji (I<O lub I>O) co wtrąca gospodarkę w stan kryzysu (gdy O>I) lub ożywienia (I>O).
Teoria stagnacji sekularnej (zastoju długofalowego)
Keynes obserwuje w kapitaliźmie XX wiecznym istnienie tendencji stagnacyjnych, co znajduje swój wyraz w pogłębianiu się i zaostrzaniu faz kryzysu i depresji przy skróceniu i osłabieniu faz dobrej koniunktury- ożywienia i rozkwitu gospodarczego.
Narastanie tych tendencji wiąże się z chroniczną niemal przewagą skłonności do oszczędzania nad skłonnością do inwestycji.
Kraje wysoko rozwinięte cechuje wysoki dochód narodowy na 1 mieszkańca, co zwiększa skłonność do oszczędzania.
Keynes obserwował prawo psychologiczne, że w miarę wzrostu dochodu rośnie skłonność do oszczędzania. Istnieją jednak trudności w wykorzystaniu nagromadzonych oszczędności, ponieważ w gospodarkach tych krajów występuje stan wysokiego nasycenia kapitałem.
Z drugiej strony na stosunkowo wysokim poziomie utrzymała się stopa %, (która wraz z krańcową rentownością kapitału decyduje o poziomie inwestycji) w związku z preferencją płynności i wzrostem skłonności do spekulacji.
I ta niewielka różnica (czasem wręcz zanikająca) między krańcową rentownością kapitału a stopą % stała się przyczyną obniżenia wydatków inwestycyjnych.
Tendencje stagflacyjne pogłębiał ponadto szereg innych czynników, które działają w kierunku zmniejszania skłonności zarówno do konsumpcji jak i do inwestowania:
-Kraje rozwinięte cechuje niski przyrost naturalny, co ogranicza inwestycje w budownictwie użyteczności publicznej: szkoły, szpitale.
Wiek XX w porównaniu z wiekiem XIX oznacza ograniczenie ekspansji geograficznej.
Proces wzrostu dochodu narodowego w/g Keynesa hamuje zmniejszanie się częstotliwości wojen, (które są czynnikiem nakręcającym koniunkturę, wzrost gospodarczy).
Działanie tych wszystkich czynników prowadzi do narastania tendencji stagflacyjnych.
Keynes nie zwrócił uwagi na *degradację środowiska , nie uwzględnił techniki jako zagrożenia dla przyrody, dla całej biosfery.
Teorię stagnacji sekularnej rozwinęli w latach 40-tych 2 ekonomiści angielscy:
*Hansen
*Higgins
Podobnie jak Keynes doszukiwanli się narastania przyczyn tendencji stagflacyjnej w niekorzystnym kształtowaniu się czynników zewnętrznych w stosunku do
immamentnych (wewnętrznych) procesów gospodarczych.
Do czynników wymienianych przez Keynesa dorzucili jeszcze
zmianę typu postępu technicznego na kapitałochłonnego na kapitałooszczędny
co jeszcze bardziej zmniejsza możliwości produkcyjnego wykorzystania tworzonych przez społeczeństwo oszczędności.
Teoria stagnacji sekularnej ma charakter dość powierzchowny, bo Keynes pomija wpływ na kondycję gospodarczą takich czynników jak
-procesy monopolizacji
-gospodarcza polityka cen monopolowych
-ograniczanie inwestycji dla utrzymania wysokich cen
jest to przyczyną niepełnego wykorzystania zdolności wytwórczych, a istnienie balastu tych niewykorzystanych zdolności uniemożliwia wykorzystanie całego aparatu wytwórczego.
Czynniki te tylko w pewnym stopniu określają tendencje rozwojowe gospodarki wywołane czynnikami charakterystycznymi dla gospodarki wolnorynkowej
Teoria interwencjonizmu państwowego
Keynes zdecydowanie odrzuca liberalne założenia dotychczasowej ekonomii i jest rzecznikiem aktywnej gospodarki politycznej państwa.
Środki zalecane przez Keynesa dzieli się na środki:
*pośrednie
*bezpośrednie
To, jakich narzędzi państwo powinno używać zależy od stopnia zaangażowania się państwa w działalność gospodarczą.
Środki pośrednie:
Do środków pośrednich zaliczamy:
a) manipulowanie stopą procentową
Postuluje obniżenie stopy% , żeby relatywnie wzrosła
*krańcowa rentowność kapitału i
*skłonność do inwestowania
Przesłanką tego procesu ma być
*obniżanie bankowej stopy dyskontowej oraz
*zwiększenie ilości pieniądza w obiegu
b) zalecenia przeprowadzenia zmian w podziale dochodu narodowego
wzrost opodatkowania progresywnego najwyższych dochodów, przy jednoczesnym wzroście świadczeń społecznych na rzecz najniżej uposażonych
efekty:
-spadek oszczędności (dochód ě oszczędności ě)
-wzrost efektywnego popytu
-jednak nie może zniknąć rola prywatnych środków własności
Keynes zaleca drugi środek pośredni- wprowadzenie progresywnego opodatkowania wysokich dochodów i przeznaczanie uzyskanych tą drogą środków na świadczenia społeczne, głównie dla grup nisko uposażonych (zasiłki dla bezrobotnych), to osoby o niskich dochodach mniej oszczędzają a więcej wydają.
Środki bezpośrednie:
-inwestycje publiczne, które nie powinny mieć charakteru bezpośrednio produkcyjnego, bo nie mają zwiększać podaży dóbr i usług, a tylko efektywny popyt. Dobrze temu służy pracochłonna rozbudowa infrastruktury i nie daje zbyt szybkiego wzrostu podaży.
Jak je finansować?
*kredyt bankowy - kreacja pieniądza, ale nie wywoła inflacji, bo skoro jest nadprodukcja, to zwiększonej podaży pieniądza i popytowi wyjdzie na spotkanie wysoka podaż.
Zaś efekty mnożnikowe spowodują wykorzystanie czasowo wolnych czynników wytwórczych.
Dopiero, gdy tych zabraknie, pojawi się inflacja.
"dopóki istnieje bezrobocie, wzrost podaży pieniądza nie wywiera żadnego wpływu na ceny"
-emisja obligacji - uruchomienie oszczędności
-nie należy obniżać płac, płace nominalne powinny być stałe, bo powstaną zatargi społeczne
Teoria Keynesa jest teorią krótkiego okresu czasu.
Keynes zdaje sobie sprawę, że w okresie kryzysu te działania pośrednie są niewystarczające, że konieczna jest bezpośrednia ingerencja państwa w stosunki gospodarcze.
Państwo powinno rozwijać roboty publiczne (państwowe). Mogą to być inwestycje społecznie użyteczne, takie, jak rozbudowa gmachów użyteczności publicznej . Keynes podkreśla, że tę samą rolę bodźcową odgrywają inwestycje społecznie nieużyteczne, jak kopanie dołów i ich zasypywanie. Z punktu widzenia gospodarki nie są one stratą, bo dają zatrudnienie i przyczyniają się do wzrostu popytu oraz umożliwiają produkcyjne wykorzystanie dotychczas niewykorzystanych mocy wytwórczych.
Uruchamiając w ten sposób pieniądze przyczynia się do wzrostu popytu efektywnego.
Inwestycje państwowe powinny w/g Keynesa finansowane z długu publicznego. Państwo emitując obligacje, pożyczki państwowe zadłuża
się bądź w społeczeństwie gromadząc niewykorzystane oszczędności bądź w systemie bankowym- w tym przypadku jednak wzrost ilości pieniądza w obiegu nie zawsze oznacza występowanie zjawisk inflacyjnych.
Tej dodatkowej podaży pieniądza na wyniku i wzrostowi popytu finansowego tą drogą odpowiada podaż towarów, które dotychczas leżały na składach (nadprodukcja).
Dalszej emisji pieniądza może odpowiadać pełniejsze wykorzystanie mocy wytwórczych już posiadanych i nie wykorzystanych w dobie kryzysu. Zjawisko inflacji występuje dopiero wówczas, gdy emisja pieniądza i wzrost popytu natrafiają na barierę pełnego wykorzystania zdolności wytwórczych na skutek niemożliwości szybkiego wzrostu produkcji, gdyż wymaga to dłuższych okresów czasu.
Kolejny wzrost pieniądza będzie powodował występowanie zjawisk inflacyjnych.
Znaczenie teorii Keynesa.
-Keynes po długim okresie podejmuje analizę makroekonomiczną, typową dla klasyków, zarzuconą przez ekonomię XIX wieku
-Rozwija popytową teorię kształtowania się dochodu narodowego, którą wcześniej rozwijali: Malthus, Marks, przyjmuje jednak założenie niepełnego wykorzystania zdolności wytwórczych
-Teoria Keynesa uchwyciła szereg realnych prawidłowości gospodarki kapitalistycznej , z których najważniejszą jest teza, że o sytuacji gospodarczej w krótkim okresie czasu decydują przede wszystkim wydatki inwestycyjne
-Teoria Keynesa dostarczyła szeregu realnych środków oddziaływania antydepresyjnego, wskazała szereg narzędzi mających istotną rolę w polityce antykryzysowej
-W teorii Keynesa przeważają jednak czynniki psychologiczny, który służy do wyjaśnienia niedostatku popytu konsumpcyjnego i inwestycyjnego. Ten niedostatek tłumaczy Keynes prawem , że ludzie coraz więcej oszczędzają w miarę wzrostu dochodów.
Nie porusza stosunków podziału (kształtowania się dochodów ludności). Nie porusza stosunków podziału.
Niedostatek popytu inwestycyjnego Keynes tłumaczy przeinwestowaniem, nie wprowadza do analizy wpływu procesów monopolizacji gospodarki na procesy gospodarcze.
-Poprawna interpretacja cyklu koniunkturalnego
-Braki w psychologicznej analizie niektórych kategorii ekonomii Keynes tłumaczy niedostatkiem popytu konsumpcyjnego, prawem psychologicznym :wzrost dochodu pociąga za sobą wzrost oszczędności.
-Nie analizuje problemu obiektywnych stosunków podziału, które w istotny sposób wpływają na oszczędności.
-Niedostatek popytu inwestycyjnego jest tłumaczony poprzez skłonność do spekulacji oraz teorią przeinwestowania
-Nic nie wspomina o cenie monopolizacji gospodarki
-Bada czynniki określające poziom dochodu narodowego
-Keynes był wybitnym ekonomistą zachodnim, wprowadził ekonomię na nowe tory. Odchodził od ekonomii marginalnej. od zasad indywidualizmu badawczego na rzecz teorio- poznawczego. (badanie grup społecznych)
Jego rozważania stały się podstawą prowadzonych obecnie badań - analizy dynamicznej.
III ANALIZA DYNAMICZNA
Rozwój narzędzi analizy dynamicznej.
Badanie zmian wielkości ekonomicznych w czasie jest podstawą analizy dynamicznej. Obejmuje ona:
-badania z zakresu wzrostu i rozwoju gospodarczego.
Tych dwóch pojęć nie należy mieszać. Pojęcie wzrost gospodarczy jest pojęciem węższym w stosunku do pojęcia rozwój gospodarczy.
Wzrost gospodarczy oznacza dodatnią zmianę ilościowo określonych wielkości ekonomicznych, takich jak:
-majątek narodowy
-dochód narodowy
Przyjmujemy tu abstrakcyjne założenie, że te ilościowe zmiany dokonują się bez przekształceń w stosunkach produkcji, a więc bez zmian jakościowych.
Rozwój gospodarczy- jest pojęciem szerszym. Obejmuje nie tylko zmiany ilościowe wielkości ekonomicznych, ale zajmuje się też badaniem parametrów jakościowych, czyli przekształceń związanych np.
-ze zmianami struktury własności
-ze zmianami struktury podziału
a więc zachodzące w sferze stosunków produkcji.
Pod pojęciem rozwój gospodarczy rozumiemy również problem przejścia z jednego ustroju społeczno-gospodarczego w drugi.
Narzędzia analizy dynamicznej.
1) Zdynamizowany mnożnik inwestycyjny Keynesa.
2) Zasada przyspieszenia, czyli akcelerator.
3) Supermnożnik.
4) Współczynnik kapitału.
Dynamizacja mnożnika inwestycyjnego Keynesa.
Zauważono, że mnożnik inwetycyjny powinien być traktowany jako wielkość zmienna, ponieważ jego wysokość ulega zmianom w poszczególnych fazach cyklu koniunkturalnego.
Jego wysokość zależy od psychologicznej krańcowej skłonności do konsumpcji, a ta ulega wahaniom w poszczególnych fazach.
Dwaj ekonomiści amerykańscy :
-Samuelson
-Clark
przedstawili działanie mnożnika inwestycyjnego w kolejno po sobie występujących okresach. Zwrócili uwagę na fakt, że wydatki inwestycyjne nie są dokonywane jednorazowo, ale w następujących sobie okresach, a wywołane nimi efekty mnożnikowe również nie występują jednorazowo, ale rozkładają się w czasie.
Przyjęli założenie stałości nakładów z okresu na okres.
W pierwszych okresach tempo wzrostu dochodu narodowego jest wysokie, w kolejnych fazach to tempo słabnie i wreszcie dochód stabilizuje się na nowym, podwyższonym poziomie.
Aby utrzymać ten nowy poziom dochodu narodowego konieczne jest utrzymanie wydatków inwestycyjnych. W przypadku ich zaniechania dochód narodowy spada do wyjściowego poziomu.
Z tego rozumowania wypływa ważny wniosek:
aby utrzymać tempo wzrostu wydatków inwestycyjnych, koniczne jest stałe zwiększanie wydatków inwestycyjnych.
O ile u Keynesa warunkiem równowagi statycznej była równość oszczędności i inwestycji, to warunkiem równowagi dynamicznej jest przewaga inwestycji nad oszczędnościami.
Aby utrzymać tempo wzrostu koniczne jest nie tylko niewystępowanie zjawiska tezauryzacji, ale niezbędne są również procesy detezauryzacyjne, czyli wykorzystanie tworzonych wcześniej oszczędności.
Tego typu wydatki inwestycyjne powodują wzrost popytu i produkcji w dłuższym okresie czasu, co umożliwia uzyskanie środków na finansowanie inwestycji.
Zasada przyspieszenia- akcelerator.
Tórcą tej zasady jest ekonomista francuski A.Aftalion, a współczesne jej sformuowanie dal ekonomista angielski - Roy ForbesHarrod.
Traktuje on zasadę przyspieszenia jako odwrotność mnożnika inwestycyjnego.
Zasada akcelereacji wskazuje na wpływ zmian dochodu narodowego (popytu efektywnego) na zmiany nakładów inwestycyjnych. Akcelerator bada wpływ zmian popytu konsumpcyjnego i usług na rozmiary produkcji dóbr produkcyjnych (w/g niektórych ekonomistów).
Zasada ta występuje w kilku aspektach, najważniejsze są 2:
1) ilościowy - Amplituda zmian popytu, produkcji dóbr produkcyjnych jest większa niż
zmiana popytu efektywnego, dochodu narodowego (popytu na dobra konsumpcyjne i usługi) - większa amplituda zmian inwestycji niż konsumpcji.
2) czasowy - Zmiana dóbr produkcyjnych musi wyprzedzić w czasie zmiany popytu konsumpcyjnego, aby te mogły się zrealizować.
Powstaje tu paradoksalne zjawisko, że skutek powinien wyprzedzić przyczynę- powinniśmy przewidywać zmiany popytu inwestycyjnego i wcześniej rozbudować bazę produkcyjną, aby ten popyt zrealizować, pokryć to rosnące zapotrzebowanie.
Stopa akceleracji zależy od trwałości urządzeń wytwórczych- im dłuższy okres, tym wyższa stopa tempa wzrostu. Jeżeli np. w okresie t1 nastąpiło przyspieszenie tempa wzrostu dochodu narodowego o 10%, to zasada akceleracji działa.
Jeżeli w okresie t2 stopa wzrostu dochodu narodowego stabilizuje się na poziomie 10% to zasada przyspieszenia przestaje działać.
Zasada ta działa zarówno przy przyspieszeniu jak i zwolnieniu tempa wzrostu dochodu narodowego.
Przy zwolnieniu tempa wzrostu następuje zwielokrotniony spadek produkcji dóbr inwestycyjnych.
Efekty objawiają się zwielokrotnionymi zmianami.
Zasada ta działa tylko przy zmianie tempa wzrostu, przy stabilizacji zasada ta przestaje działać.
Działa tylko przy pełnym wykorzystaniu sił wytwórczych.
Supermnożnik
Jest to połączenie mnożnika inwestycyjnego z zasadą przyspieszenia, wykorzystywane w celu bliższej interpretacji przebiegu cyklu koniunkturalnego
Jeżeli zwiększamy nakłady inwestycyjne to wywołuje to pojawienie się efektów mnożnikowych (wielokrotny wzrost dochodu narodowego, popytu efektywnego).
Ten wzrost popytu efektywnego wywołuje pojawienie się efektów przyspieszenia, a więc zwielokrotnionych nakładów inwestycyjnych.
Występują z kolei nakłady mnożnikowe , dalszy wzrost dochodu narodowego, który jest przyczyną ożywienia gospodarczego.
Można powiedzieć, że efekty mnożnikowe i przyspieszenia przeplatają się.
Wystarczy jednak niewielki spadek tempa wzrostu dochodu narodowego, aby zarówno zasada akceleratora jak i mnożnik inwestycyjny zaczęły działać w dół;
zwielokrotniony spadek produkcji dóbr inwestycyjnych, co powoduje spadek dochodu narodowego.
Te ujemne efekty wtrącają gospodarkę w stan kryzysu i depresji.
Współcznynnik kapitału
Mnożnik inwestycyjny Keynesa służył badaniu efektów popytowych inwestycji.
Współczynnik kapitału służy badaniu efektów podażowych inwestycji przy przyjęciu założenia, że moce wytwórcze są w pełni wykorzystane.
Współczynnik kapitału odpowiada na pytanie, jaki nakład kapitału jest niezbędny dla odpowiedniego rozszerzenia mocy wytwórczych, aby dochód narodowy wzrósł o jednostkę.
W ujęciu ekonomisty angielskiego Harroda współczynnik kapitału C jest relacją między inwestycjami a przyrostem dochodu narodowego.
I
C= -------
ΔY
Ten współczynnik zależy od kilku czynników, ale przede wszystkim od zmian stosunku między :
-wzrostem technicznego uzbrojenia pracy a
-wydajnością pracy.
Zmiany w stym stosunku są uwarunkowane typem postępu technicznego.
-przy kapitałochłonnym typie postępu technicznego, a więc, gdy techniczne uzbrojenie produkcji rośnie szybciej niż wydajność pracy, to współczynnik kapitału rośnie
-przy neutralnym typie postępu technicznego, a więc, gdy techniczne uzbrojenie pracy rośnie proporcjonalnie do wydajności pracy, to współczynnik kapitału nie zmienia się.
-Przy kapitałooszczędnym- współczynnik kapitału maleje.
Dynamika raz jeszcze
W ekonomii po Keynsie pojawiła się potrzeba przeanalizowania czynników wzrostu i ich wpływu na gospodarkę.
Teorie dynamiczne kształtowały się w 3 kolejnych okresach i dotyczą 3 głównych problemów teoretycznych:
a) cyklu koniunkturalnego
b) wzrostu gospodarczego
c) rozwoju gospodarczego
Teorie te miały udowodnić, że kraje słabo rozwinięte też mogą wejść na ścieżkę rozwoju gospodarczego.
Dynamizacja mnożnika
Rozwijając teorię mnożnika udowodniono, że:
-niesłuszne jest traktowanie mnożnika jako wielkości względnie stałej we wszystkich fazach cyklu koniunkturalnego
-mnożnik zależy od krańcowej skłonności do konsumpcji różnych grup społecznych, a proporcje podziału dochodu zależą od fazy cyklu
Zmiany mnożnika w trakcie cyklu koniunkturalnego opisuje Samuelson i Clark.
Wydatek państwa, który ma uruchomić mnożnik nie zostaje dokonany jednorazowo w całości. Zazwyczaj w nowych okresach wchodzą kolejne kredyty.
Tak samo efekty mnożnika nie występują w jednym okresie, ale rozkładają się na kilka okresów.
Tak oto efekty mnożnikowe kumulują się.
Aby utrzymać dochód narodowy na poziomie, do jakiego wydźwignął go ten dodatkowy popyt, trzeba zachować tempo wzrostu wydatków inwestycyjnych.
W innym przypadku zajdą dostosowania cenowe i poprzez mnożnik dochód narodowy zacznie spadać.
Przy popytowym ujęciu problemu,stabilizacja poziomu inwestycji powoduje spadek dochodu narodowego.
Zasada akceleracji
Harrod i Lundberg (Szwed).
Zasada akceleracji mówi, że zmiany w popycie na dobra spożycia i usługi wywołują o wiele większe zmiany w popycie na dobra inwestycyjne używane do ich produkcji.
załóżmy, że gospodarka znajduje się z stanie zastoju i mamy stały popyt konsumpcyjny, w wysokości 1.000.
Aby go wytworzyć potrzebujemy majątku produkcyjnego o wartości 3.000
Kapitał zużywa się w 10 lat.
więc aby odtwarzać kapitał co roku trzeba wyprodukować dóbr kapitałowych za 300.
i mamy funkcję koniecznej produkcji = 1.000y+300z
Ale coś sie stało i popyt rośnie o 10%
czyli wynosi 1100 jednostek= 1.100y
Wszystkie moce wytwórcze były wykorzystane, więc trzeba zainwestować za każdą jednostkę popytu trzeba zainwestować 3 jednostki.
Mamy więc produkcję= 1.100y+600z
czyli popyt na dobra konsumpcyjne wzrósł o 10%
a produkcja dóbr inwestycyjnych aż o 100% (z 300 rocznie do 600)
Działanie akceleratora przejawia się w kilku aspektach:
a) ilościowy
Amplituda zmian:
-poziomu inwestycji jest większa niż
-poziomu konsumpcji i efektywnego popytu
b) wyprzedzenie czasowe
inwestycje, wywołane zmianami efektywnego, globalnego popytu muszą wyprzedzić zmiany w produkcji dóbr konsumpcyjnych, ażeby te zmiany mogły się zrealizować.
paradoks: chcemy, aby skutek wyprzedzał przyczynę
Od czego zależy wysokość stopy akceleracji?
*trwałość urządzeń wytwórczych
im dłuższy okres, tym wyższy będzie akcelerator
ale wydłuża stopę wyprzedzenia, jaką powinna mieć dodatkowa produkcja dóbr inwestycyjnych
*zasada akceleracji działa tylko przy zmianie tempa wzrostu produkcji dóbr konsumpcyjnych (dochodu narodowego)
ZASADA DZIAŁA TYLKO PRZY ZMIANIE TEMPA WZROSTU.
*zasada działa przy dobrach:
-inwestycyjnych
-trwałego spożycia
-zapasach
ale mają one różny czas życia.
Akceleracja jest powiązana z mnożnikiem.
Inwestycje wywołujące efekty mnożnikowe powodują wzrost globalnego efektywnego popytu.
A wzrost popytu uruchamia efekty akceleracji.
Można powiedzieć, że akcelerator uzupełnia mnożnik,jeszcze bardziej uwrażliwia poziom dochodu na zmiany inwestycji.
Współczynnik kapitałowy Harroda.
Akcelerator umożliwił szerszą analizę powiązań inwestycji i gospodarki.
Udowadnia, że sam wzrost popytu nie starcza do osiągnięcia większego dochodu narodowego. Aby taki wzrost nastąpił trzeba odpowiednio rozbudować bazę wytwórczą i dopiero wtedy uruchomić taką wielkość produkcji, która zaspokoi popyt.
Tak więc zaczynamy się interesować podażowym efektem inwestycji.
Patrząc w ten sposób na zasadę akceleracji tworzymy nowy współczynnik kapitałowy β.
Krańcowy współczynnik kapitałowy mówi, jaki musi nbyć wzrost inwestycji, aby osiągnąć przyrost dochodu narodowego o jednostkę Δ
I
β = --------
ΔY
.
wracając do przykładu:
popyt wzrósł o 100y (10%)
zał. chcemy powiększyć produkcję o 100y
musimy mieć dodatkowy majątek produkcyjny = 300z
inwestycje netto
β = ------------------------
zmiana popytu lub dochodu
300
β = ----------- = 3
100
Czyli dla osiągnięcia przyrostu dochodu o 1 jednostkę konieczny jest dodatkowy kapitał w wysokości 3 dolarów.
Inwestycje autonomiczne i indukowane
W związku z rozważaniami na temat mnożnika i akceleratora w ekonomii zachodniej wyodrębniły się pojęcia inwestycji autonomicznych i indukowanych.
Upowszechnił je Harrod.
Inwestycje autonomiczne- niezależne od bieżącego popytu efektywnego (czyli zmian gospodarki).Czyli są one niezależne od bieżącej działąlności gospodarczej. Związane są z:
* wynalazkami technologicznymi,
* wprowadzaniem do produkcji nowych metod,
* ze wzrostem liczby ludności i z
* z wydatkami publicznymi państwa
-Inwestycji tych dokonuje się bez względu na stan popytu, niekiedy tylko w pewnym związku- zwykle przeciwdziałają efektom mnożnikowym. (automatyczne stablilizatory).
-Inwestycje autonomiczne są zazwyczaj głównym źródłem efektów mnożnikowych, pobudzających gospodarkę.
-Ze względu na zewnętrzny charakter w stosunku do procesów gospodarczych nie można analizować ich przyczyn powstawania.
Są realizowane głównie przez związki komunalne. Mają egzogeniczny charakter w stosunku do procesów gospodarczych znajdowały one swój wyraz w efektach mnożnikowych, służą do nakręcania koniunktury.
Inwestycje indukowane (pobudzane)- mają charakter endogeniczny w stosunku do procesów gospodarczych. Realizowane są głównie przez przedsiębiorców i znajdują swój wyraz w efekcie przyspieszenia w akceleratorze.
-Są to zmiany wywołane przez zmianę poziomu dochodu i idące z a nim zmiany popytu.
-Są to inwestycje najczęściej realizowane przez przedsiębiorców, wtedy, gdy wzrasta efektywny popyt.
-Inwestycje indukowane znajdują swój wyraz w zasadzie przyspieszenia
Teoria wzrostu zrównoważonego
Wzrost zrównoważony- proces wzrostu dochodu narodowego, przy którym zostaje zachowana równowaga między stroną podażową a popytową.
Jednym z twórców tej teorii jest
Harrod, który już w 1936 roku pracy "Cykle handlowe" podjął ten problem.
w 1977 w pracy "Ku dynamice gospodarczej" w pełniejszy sposób przedstawiono problem wzrostu gospodarczego.
W okresie międzywojennym publikację na temat wzrostu gospodarczego były stosunkowo nieliczne. Obecnie jest ich bardzo dużo.
Obok Harroda do czołowych przedstawicieli teorii wzrostu zrównoważonego należą m.in.
* Joan Robinson (Wielka Brytania)
* Nicolas Caldor (prof. Cambridge, UK)
* Evsey Domar (USA)
* Tinbergen (Holandia)
Model wzrostu zrównoważonego Domara
Domar przyjmuje szereg założeń:
1) Gospodarka w okresie wyjściowym osiągnęła już stan pełnego wykorzystania zdolności wytwórczych i cały problem sprowadza się do utrzymania tego stanu w procesie wzrostu.
2) Handel zagraniczny i państwo traktuje jako czynniki zewnętrzne (abstrachuje od nich) , co nie przeszkadza mu twierdzić, że aktywna rola państwa wpływa na wzrost gospodarczy.
Czyli ze swego modelu eliminuje państwo i zagranicę , traktując je jako czynniki zewnętrzne w stosunku do gospodarki zamkniętej.
Ale nie przeszkadza mu to twierdzić, że konieczną przesłanką szybkiego rozwoju jest aktywna ingerencja państwa w życie gospodarcze.
3) Teza o niewystępowaniu opóźnień czasowych- przyrost inwestycji w tym samym okresie oddziaływuje na wzrost popytu efektywnego, a także całość inwestycji oddziaływuje na rozszerzenie zdolności produkcyjnych.
bo gdy Inwestycje rosną, to w krótkim okresie rośnie popyt
a w długim okresie rośnie podaż
4) Krańcowa i przeciętna skłonność do oszczędzania są sobie równe, a także skłonność ta i współczynnik kapitału są stałe.
Ekspozycja modelu: warunkiem wzrostu zrównoważonego (jest to warunek większości modeli) jest utrzymanie w procesie wzrostu identycznego tempa przyrostu zdolności wytwórczych i wzrostu dochodu narodowego.
W tej sytuacji możliwe jest utrzymanie stanu pełnego wykorzystania zdolności wytwórczych, który gospodarka osiągnęła w okresie wyjściowym.
Możemy zapisać, że:
ΔP. ΔY
------ = ------ = r
P Y
P - podaż
Y-popyt
Keynes: aby dochód narodowy rósł, muszą rosnąć inwestycje.
Stopa wzrostu zdolności wytwórczych i dochodu narodowego powinna być równa stopie wzrostu popytu.
Aby dochód narodowy wzrósł, muszą wzrosnąć inwestycje, aby poprzez wzrost popytu inwestycyjnego osiągnąć wzrost popytu efektywnego.
Powstaje pytanie:
W jakim tempie powinny rosnąć inwestycje?
Ten problem stopy wzrostu inwestycji stara się rozwiązać w swoim modelu Domar.
ΔP ΔY
Jeśli w procesie wzrostu ma zachodzić równowaga --------- = --------- = r
P Y
(rozumiemy tu długi okres), to w każdym rozpatrywanym okresie przyrost zdolności produkcyjnych rozumiany jako wielkość absolutna powinien być równy przyrostowi dochodu narodowego, czyli ΔP=ΔY, czyli strona podażowa ma się równać stronie popytowej.
ΔP= I * σ - strona podażowa
1
= ---- odwrotność współczynnika kapitału
β
jest to współczynnik ogólnospołecznej efektywności inwestycji
Natomiast stronę popytową obejmuje , podobnie jak Keynes, tylko używając innych symboli:
α = 1 - KSK = KSO (krańcowa skłonność do konsumpcji)
1 1 1
ΔY = ΔI * -------------- = ΔI * --------- = ΔI * ------ (Keynes)
1 - KSK KSO α
S ΔS ΔC
α = ------ = ------ = 1 - ------- (KSO) - bo Domar założył, że przeciętna= krańcowa
Y ΔY ΔY
Strona podażowa równa się stronie popytowej:
1 ΔI
I * σ = ΔI * -------- ⇒ -------- = α * σ
α I
α * σ - stopa wzrostu inwestycji
Ponieważ Domar przyjął naturalny postęp gospdarczy:
r = α * σ - stopa wzrostu zrównoważonego
Aby zapewnić wzrost zrównoważony, to:
* inwestycje
powinny stale rosnąć na poziomie określonym iloczynem: α * σ
Ponieważ Domar przyjął neutralny typ postępu technicznego, to stopa
ΔI
wzrostu inwestycji ( --- ) = stopie wzrostu dochodu narodowego
I
ΔI ΔY
----- = ------ = r - stopa wzrostu zrównoważonwego
I Y
r = α * σ
r= KSO * σ
Wzrost niezrównoważony
Jeżeli w rzeczywistości realizowane inwestycje kształtują się na poziomie odmiennym niż wyznaczony przez stopę wzrostu zrównoważonego
r = α * σ to wzrost przestaje mieć charakter zrównoważony, zaczyna być niezrównoważony, a występujące w gospodarce procesy kumulacyjne (działanie mnożnikowe akceleratora)
będą coraz bardziej odchylały ścieżkę wzrostu od ścieżki wzrostu zrównoważonego.
Mogą wystąpić 2 sytuacje:
1. stan luki deflacyjnej , gdy inwestycje są na poziomie niższym od r
2. luka inflacyjna , gdy I>r
Zjawiska luki deflacyjnej:
*wywołują je niskie inwestycje (przyrost dochodu narodowego i popytu konsumpcyjnego jest niedostateczny, aby zapewnić pełne wykorzystanie rozszerzających się mocy produkcyjnych= wytwórczych)
Polska: co jeszcze przyczyniło się do luki inflacyjnej, bo nadeszły terminy spłat kredytów zagranicznych.
-inwestowanie było nietrafione
-spożytkowane na konsumpcję
W warunkach nieregulowanego kapitalizmu realizacja wzrostu zrównoważonego jest utrudniona (bo nie można zakładać, że przedsiębiorstwa będą rozwijać inwestycje, odpowiadające potrzebom koniunktury) =>
Domar postulował ingerencję państwa (polityka fiskalna, pieniężna) w gospodarkę - ją regulować.
Wysuwane przez Domara postulaty w zakresie polityki inwestycyjnej odchodzą od tradycyjnych podejść.
I. NADMIAR KAPITAŁU= luka deflacyjna => podnieść stopę inwestycji (szybciej ten kapitał tworzyć) -DOBRZE, bo przyrost inwestycji będzie bardziej działał w stronę wzrostu popytu niż podaży i w ten sposób będzie przywrócona równowaga.
II. NIEDOSTATEK KAPITAŁ- luka inflacyjna (niedostatek produkcji, podaży) => należy obniżyć inwestycje, aby zmniejszyć popyt ludności.
Te uwagi Domara są zwane PARADOKSEM DOMARA-HARRODA są one paradoksem jedynie z pozoru.
Realizacja inwestycji na poziomie stopy % r nie tylko umożliwi pełne wykorzystanie mocy wytwórczych, ale i pełne zatrudnienie.
=> W rzeczywistości sytuacja nie jest taka prosta. Osiągnięcie stanu pełnego wykorzystania mocy produkcyjnych wcale nie musi iść w parze z pelnym zatrudnieniem
Podaż ogólnej siły roboczej w gospodarce uzależniona jest od:
- tempa przyrostu naturalnego
- wzrostu wydajności pracy
Aby zapewnić pełne zatrudnienie konieczne jest aby produkcja i dochód narodowy rosły w tempie określonym przez sumę współczynników:
- wzrostu ludności i wzrostu wydajności pracy
Czyli:
ΔY ΔL ΔW
------ = ------- = ------- = G - gwarantowana stopa wzrostu
Y L W
ΔL
----- - stopa przyrostu naturalnego
L
ΔW
------ - stopa przyrostu wydajności pracy
W
Aby zapewnić:
*wzrost zrównoważony,
*pełne wykorzystanie mocy wytwórczych
*pełne zatrudnienie
r = G
Zwykle się nie to nie zdarza i występuje albo bezrobocie technologiczne albo brak siły roboczej.
Współczesny neoliberalizm
Można pogrupować geograficznie na szkoły:
1) angloamerykańską= londyńsko-chicagowska
2) niemiecką, tzw. fryburską
1. Szkoła londyńsko-chicagowska - neoliberalizm.
Na gruncie angielskim głównym ośrodkiem współczesnego neoliberalizmu jest ośrodek londyński , któremu przewodzi Hayek.
Hayek Nawiązuje on do tradyzji liberalizmu, jest zdecydowanym antykomunistą. Laureat nagrody Nobla w 1974 roku.
Szkołę amerykańską reprezentują ekonomiści szkoły w Chicago.
F. Knight tłumaczy pochodzenie zysku w duchu liberalizmu. W pracy pt.
"Ryzyko, niepewność i zysk" wydanej w 1921 roku dowodzi, że
-ryzyko można skalkulować w koszty
-niepewność natomiast jest poza możliwościami kalulacyjnymi firmy
i dlatego zysk jest wynagrodzeniem za podejmowanie decyzji w warunkach niepewności jeśli chodzi o przyszłą kondycję gospodarczą.
Głównym ekonomistą ośrodka chicagowskiego jest
Milton Friedman laureat nagrody Nobla w 1976 roku. Napisał m.in. "Kapitalizm i wolność” - dowodził, że jedynie kapitalizm pozwala na
wolność osobistą jednostek.
Znany przede wszystkim jako twórca tzw. monetaryzmu - kierunku polemicznego w stosunku do keynsizmu.
W dyskusji na temat polityki stabilizacji cen wyodrębniły się w ekonomii dwa główne nurty:
-keynsizm
-monetaryzm
Keynsistów reprezentują m.in.:
Jean Robinson & Tobin:
Kładą nacisk na politykę fiskalną państwa, której zakres, czas każdorazowo ustalałyby władze w zależności od sytuacji gospodarczej.
Czynnikiem antyinflacyjnym regulującym podaż pieniądza na rynku miały być podatki.
Monetaryści odrzucają politykę monetarną, restrykcje podatkowe uważają za celowe prowadzenie właściwej polityki pieniężnej.
Friedman postulował, aby dokonać jednorazowej redukcji pieniądza do poziomu docelowego a następnie prowadzić politykę zgodną z trwałą regulacją podaży pieniądza czyli dostosowaniem podaży pieniądza do poziomu wzrostu produkcji realnej tzw. trwała reguła działania.
Szkoła młodszych klasyków- również monetaryzm:
Lucas & Sargent:
Grupa bardziej radykalnych liberałów, twórcy teorii racjonalnych oczekiwań.
Odrzucają oni politykę fiskalną, nacisk kładą na politykę pieniężną (ΔM).
Monetaryści i keynsiści wychodzili w swych rozważaniach z koncepcją utrzymania równomiernego wzrostu i oba te nurty kładły nacisk na :
-stabilizację poziomu cen
-likwidację bezrobocia
-utrzymanie równowagi bilansu płatniczego
Oba te nurty zajmują się działaniami w skali makro.
Cele te chciano realizować przy pomocy różnych środków
2. Szkoła niemiecka - fryburska - ordoliberalizm.
Twórcą był
Walter Eucken [Oiken], był założycielem czasopisma "Ordo" .
Czasami też reprezentowany przez niego kierunek nosi nazwę Ordo Lahre.
Stał on na pozycji liberalizmu ekonomicznego.
Jego poglądy były popularne wśród socjaldemokracji niemieckiej. Na wzór Maxa Webbera i jego typów idealnych (modelowych systemów gospodarczych) wyróznił 2 krańcowe typy gospodarki:
-gospodarka rynkowa, wolnokonkurencyjna
-gospodarka centralnie kierowana( administracyjnie, odgórnie)
Wskazywał na wyższość gospodarki rynkowej. Istnieje pogląd, że cud gospodarczy lat 40-tych w Niemczech ma źródło w realizacji postulatów liberalizacji gospodarki.
Neoliberalizm realizował w latach 70-tych niemiecki kanclerz Ludwig Erhard.
Prowadzenie wolnego rynku zapewniło boom gospodarczy.
24 HME
1 HME
Wyszukiwarka