ODRODZENIE
od 1492 do lat 30-tych XVIIw.
RENESANS (fr. renaissance - odrodzenie)- zjawisko odrodzenia literatury antycznej i odnowienia studiów starożytnych. Ośrodkiem zainteresowań był otaczający świat. HASŁO „ Homo sum” Terencjusz - „Jestem człowiekiem, więc nic co ludzkie nie jest mi obce”. ANTROPOCENTRYZM człowiek w centrum, zainteresowanie sprawami ludzkimi i życiem doczesnym. HUMANIZM (łac. humanitas - człowieczeństwo)- prąd umysłowy renesansu, był jego „świtem”, zwiastunem, zainteresowanie człowiekiem, możliwościami ludzkiego rozumu, życiem ziemskim EPIKUREIZM I STOICYZM (ANTYK) REFORMACJA stworzyła wizerunek człowieka o całkowicie skażonej naturze, w której Bóg widzi tylko „smród i plugastwo”; wybuch reformacji upatruje się w wystąpieniu Marcina Lutra ( Tezy o odpustach - 1517) - ruch skierowany przeciw Kościołowi Katolickiemu, duchowieństwu. Odłamy reformacji : -luteranizm, -Kalwinizm, -anglikanizm, -bracia polscy(Arianie). Rozwijały się nauki przyrodnicze i historyczne. Autorytetem były źródła filozofów starożytnych. Źródłem poznania człowieka jest rozum. SZTUKA RENESANSU odzwierciedlała idee epoki. Styl renesansowy- harmonia formy, spokój, statyczność, jasność konstrukcyjna, bogata ornamentyka; tematy czerpano z mitologii i życia codziennego; stworzenie tzw. perspektywy linearnej. Budowano: ratusze, rynki, kamienice mieszkalne. Przedstawiciele sztuki renesansu: Leonardo da Vinci - „Mona Lisa”, „ Dama z łasiczką”; Donato Bramante - bazylika św. Piotra w Rzymie; Michał Anioł Buonarroti - freski w Kaplicy Sykstyńskiej, posągi: Mojżesz, Pieta- Matka Bolejąca; Tycjan; Rafaello Sanbi; Jan Michałowicz z Urzędowa; Wawel w Krakowie; Zamość „Padwa Północy”- rynek i ratusz.
GATUNKI LITERACKIE UPRAWIANE W ODRODZENIU:
1.ELEGIA - utwór liryczny o treści poważnej, refleksyjnej, utrzymany w tonie smutnego rozpamiętywania lub skargi , dotyczy problemów egzystencjalnych (przemijanie, śmierć, miłość) lub spraw osobistych. „Elegia o sobie samym do potomności”- Klemens Janicki. KLEMENS JANICKI to poeta doctus. Utwór K. Janickiego napisany został przez poetę w poczuciu zbliżającej się śmierci. Jest dokumentalnym potwierdzeniem indywidualizmu i dumy twórczej. Jest prawie pamiętnikiem, utrwala nie tylko osobisty wizerunek poety. „ Lubiłem sławę, pragnąłem sławy, Badałem drogi, co do niej wiodą”.
2. BAJKA- utwór o charakterze moralistycznym, postacie bohaterów typowe o wyraźnie zaznaczonych cechach, morał umieszczony jest na końcu lub na początku, lub jest domyślny, ukryty w sensie opowiadania. „BAJKI”- BIERNAT Z LUBLINA. PODZIAŁ BAJEK: - bajka epigramatyczna- krótka, ze zwięzłym morałem, -bajka literacka-wywodzi się z literatury ludowej, jest obrazem doświadczeń i mądrości ludu, -bajka ludowa- prozaiczny gatunek w literaturze ludowej o charakterze dydaktycznym, bajka narracyjna- dłuższa fabuła upodabniająca do noweli, -bajka zwierzęca-opowiadanie alegoryczne, gdzie zwierzęta występują jako maski typowych cech charakterów ludzkich.
3. WZÓR SZLACHCICA-ZIEMIANINA „Żywot człowieka poczciwego”- Mikołaj Rej. Utwór ten należy do literatury paranetycznej. Pisarz ukazując wartości, uroki i pożytki poczciwego życia sięga do form zachęty i często wykorzystuje tzw. ex ampla- przykłady budujące lub odstraszające historyjki z życia sławnych ludzi. Najważniejsze jest życie w cnocie, życie dla dobra Ojczyzny, dla drugiego człowieka, w zgodzie z własnym sumieniem, prawie, roztropnie, sprawiedliwie, umiarkowanie. Wszystko to zapewnia niezależność, spokój, równowagę wewnętrzną, harmonię z naturą i jej prawami. Stąd też w „Żywocie....” zawarty jest opis ludzkiego życia poddany zasadom biologicznego, naturalnego porządku : od dzieciństwa przez młodość i dojrzałość, do późnej starości, co odpowiada 4 porom roku.
4.SATYRA-utwór, który jest wyrazem krytycznego stosunku autora do rzeczywistości, ośmiesza przedstawione zjawiska, wady ludzkie lub stosunki społeczne. „KRÓTKA ROZPRAWA MIĘDZY TRZEMA OSOBAMI PANEM, WÓJTEM, A PLEBANEM.”- Mikołaj Rej. Utwór ten przypomina średniowieczne dialogi, ale jest utworem w pełni renesansowym, świeckim i reprezentuje popularny również w renesansie gatunek dialogu. Jest to dialog między przedstawicielami trzech podstawowych stanów w Polsce: duchowieństwem, szlachtą i chłopstwem. Głównym celem utworu jest krytyka duchowieństwa, w mniejszym stopniu szlachty. Duchowieństwu Rej zarzuca: handel odpustami, okłamywanie wiernych, pijaństwo, obżarstwo, chciwość. Szlachcie zarzuca: przekupstwo w sądach , egoizm, życie ponad stan, obżarstwo. Sytuację chłopów przedstawia Wójt: mówi o szykanach ze strony szlachty, o biedzie i głodzie, nędzy. Utwór jest satyrą społeczno- obyczajową, obrazuje życie stanów w Polsce oraz konflikt między nimi.
5.FRASZKA (wł. frasca- gałązka) krótki utwór wierszowany, żartobliwa odmiana epigramatu; nazwę tę wprowadził JAN KOCHANOWSKI. JAN KOCHANOWSKI pisał fraszki całe życie. Były to krótkie utwory o tematyce politycznej, satyrycznej, przyrodniczej. Forma fraszek: -długie, -krótkie(epigramaty), -opisowo- ilustracyjne, -wyznaniowo- liryczne, -dramatyzowane, ŻART I REFLEKSJA - STOSUNEK DO ŚWIATA WE „FRASZKACH” JANA KOCHANOWSKIEGO. Jan Kochanowski akcentuje piękno przyrody ojczystej, ludzkiego ciała, miłości do kobiety, urok wesołej zabawy i flirtu, akceptuje życie we wszystkich jego wymiarach, pomija kwestie dotyczące życia wiecznego. We fraszkach zawarta jest też refleksja o życiu, które szybko przemija i kończy się, Dlatego trzeba cieszyć się każdym dniem. Poza tym trzeba żyć nie tylko dla siebie ale i dla innych ludzi. Zabieganie o dobra materialne i walka o nie powinno być wartością nadrzędna.(„O żywocie ludzkim”). „NA SWOJE KSIĘGI” fraszka ta jest jakby mottem cyklu fraszek, określeniem tematyki, jaką będzie podejmował poeta. Będą to fraszki o tańcach , biesiadach, śmiechach, żartach, będą niosły radość życia. „ DO MIKOŁAJA FIRLEJA” autor zwraca się do swojego mecenasa, prosi o zrozumienie i wybaczenie „nieprzyzwoitych rymów”. „NA ŚWIĘTEGO OJCA” - krytyka kleru, nieprzyzwoitego życia. „DO GÓR I LASÓW”- jest to fraszka refleksyjna, w której autor wspomina swoje dzieciństwo i młodość, widząc okolice, w których się wychował, dochodzi do wniosku, że w życiu na wszystko jest miejsce i czas. Należy korzystać z życia, gdy jest na to pora. „RAKI” Poeta w bardzo przewrotnej formie ukazuje wady kobiet. Fraszka czytana normalnie chwali kobiety, ich cnotliwość, wierność, bezinteresowność. Zaś czytana wspak ukazuje niestałość uczuć kobiet, korzyści jakie czerpią z bogactwa i zdrady. „NA LIPĘ” Poeta zwraca się do „uczonego gościa”, aby pisał nie o nim, lecz o wspaniałej lipie, która daje wszystkim cień, chłód i wygodne miejsce do odpoczynku. „O MIŁOŚCI” miłość jest szybsza od człowieka, nie można przed nią uciec, przychodzi sama, nie wiadoma skąd.
6. PIEŚŃ - wykształciła się już w starożytności, jest to utwór odznaczający się dźwięcznością, melodyjnością i układem stroficznym, o tematyce : -miłosnej, -powitalnej, -pochwalnej ,-żartobliwej i lamentacyjnej, -patriotycznej i obywatelskiej, -filozoficzno- refleksyjnej. „PIEŚNI” JAN KOCHANOWSKI -nawiązanie do ANTYKU: 1.Gatunek, 2.Epikureizm i stoicyzm, 3.Pojęcie twórcy, jako wybrańca bogów, któremu talent zapewnia sławę nieśmiertelna, 4.VIRTUS- nieporuszona cnota- życie tzw. „męża dobrego” miało być czym w rodzaju dzieła sztuki - pokazem mądrości, uczciwości, zalet obywatelskich i patriotycznych, piękna, wykwintu i umiaru. „PIEŚŃ IX” jest to pieśń filozoficzno- refleksyjna, przedstawiająca ideał człowieka renesansu. Pieśń ta wprowadza nas w nastrój radości, zabawy, pragnień dobrego towarzystwa. Nikt z ludzi nie jest w stanie przewidzieć swojego losu, przeznaczenia. Mimo to szczęście i nieszczęście należy znosić ze stoickim spokojem. „ Temu mężnie wytrzymać, w owym się nie wznosić”. Poeta chwali „szczęście stateczne”, które jest owym zbawiennym środkiem, który pozwala zachować renesansową radość życia. „SERCE ROŚCIE...” pochwała cnoty i prawości życia „dobrej myśli „ tzn. pogody ducha, która zawsze towarzyszy człowiekowi renesansu. „ PIEŚŃ O CNOCIE” XII „A jeśli komu droga otwarta do nieba Tym, co służą Ojczyźnie”. Jest to pieśń patriotyczna oraz refleksyjno- filozoficzna. Poeta pisze, że o sławę można zabiegać nie tylko cnotliwym życiem, ale także służbą Ojczyźnie. Służba ta będzie nagrodzona pamięcią potomnych. „PIEŚŃ O DOBREJ SŁAWIE” XIX „Służymy poczciwej sławie, a jako kto może Niech ku pożytku dobra wspólnego pomoże”. Pieśń jest receptą na zdobycie „poczciwej sławy”. Każdy powinien o nią zabiegać, tak, jak może. Lecz nikt nie powinien robić tego za wszelką cenę. Człowiek powinien dążyć do szczęścia, które jednak zależy od czystego sumienia. Dlatego należy zachować umiar, a radości i niepowodzenia znosić ze spokojem. „PIEŚŃ ŚWIĘTOJAŃSKA O SOBÓTCE” pieśń ta chwali uroki życia na wsi. Podkreśla wszelkie korzyści i przyjemności. Tylko wieś może zapewnić nam szczęśliwe i spokojne życie. Jest to tzw. sielanka konwencjonalna. „PIEŚŃ XXIV” nawiązuje do pieśń i Horacego „Non omnis moriar” „Niezwykłym i nie lada piórem opatrzony...”. Zajmuje się problematyką sztuki. Człowiek ma 2 natury: ludzką i poetycką. Poetycka zapewnia poecie nieśmiertelność. „ O SPUSTOSZENIU PODOLA” V jest to pieśń patriotyczna, w której poeta najpiękniej i najsilniej wypowiada swą miłość do Ojczyzny. Gani szlachtę, która nie potrafiła zorganizować obrony przed Tatarami, a biesiadowała zapominając o Ojczyźnie. Poeta wstydzi się za szlachtę, o której mówi: „ Nową przypowieść Polak sobie kupi, iż i przed szkodą, i po szkodzie głupi...”
7.TREN - lament, żal, epitafium; gatunek funeralny. Kompozycja trenu: - pochwała cnót i zalet zmarłego, -ujawnienie wielkości poniesionej straty, -demonstracja żalu, -pocieszenie, -napomnienie tj. miarkowanie się w bolesnym uniesieniu. JAN KOCHANOWSKI napisał „Treny” po śmierci ukochanej córki Urszulki. Cykl zawiera 19 utworów. Treny są najbardziej autobiograficznym dziełem poety. Zawierają boleść, żal, smutek. Kochanowski sam, jako osoba przeżywająca, jest głównym bohaterem trenów. Urszulka jest przyczyną bólu, przedmiotem refleksji inspirującej do analizy własnych uczuć, przemyśleń i wewnętrznych rozterek oraz pytaniem o sens życia. TREN I Poeta ujawnia przyczynę swojego żalu. Wzywa wszystkich, by wraz z nim opłakiwali śmierć córki. Rozpacza, że nie może uratować Urszulki od śmierci. TREN II Poeta zwraca się do Persefony- bogini podziemnego świata zmarłych - iż pozwał na płacz i lament. TREN VI -poeta porównuje Urszulkę do Safony. Ukazuje pustkę i żal po jej śmierci. Pisze o jej zaletach , uważa ją za spadkobierczynię jego talentu. TREN IX poeta pyta o sens życia, buntuje się przeciwko śmierci. Załamuje się pogląd Kochanowskiego jako humanisty . Zburzona zostaje wiara w mądry ład życia, w sens, stoicką niewzruszoność wobec nieszczęścia. Poeta dochodzi do przekonania, że cnota jest nienagrodzona, a klęska niezawiniona. TREN X Poeta pyta o życie pozagrobowe. Człowiek jest bezradny i zagubiony wobec zagadek bytu, nie ma jasnej odpowiedzi na nie. TREN XI Poeta wątpi w wartość cnoty. Życiem ludzkim rządzi ślepy los, przypadek. Jednak poeta opanowuje swoje rozpaczliwe myśli. „Mam stracić i pociechę i baczenie swoje?”. TREN XIX zamyka cykl „Trenów”. Poecie ukazuje się we śnie matka z Urszulką na ręku. Wyjaśnia ona synowi, iż Urszulka dzięki śmierci uniknęła namiętności i cierpień życia, zyska wieczny spokój i życie wieczne. Zarazem napomina „Ludzkie, przygody, ludzkie noś!”, co znaczy „ z godnością znoś to , co może się człowiekowi przytrafić.
8.DRAMAT „ODPRAWA POSŁÓW GRECKICH” Jan Kochanowski. Tradycje antyczne :-budowa , -3 jedności, -ograniczona liczba aktorów, - tematyka- nawiązanie do mitu trojańskiego. „ODPRAWA...” jest dramatem o nieszczęściach Troi, o „nierządnym królestwie i zaginienia bliskim, gdzie ani prawa ważą , ani sprawiedliwość ma miejsce”. Jest to tragedia o nieszczęściu zawinionym, którego można było uniknąć. Nie jest to utwór aluzyjny, czy alegoryczny, jest to koloryt lokalny Polski, a nie bezpośrednie odbicie sytuacji XVIw. Naczelną ideą jest patriotyczno- obywatelska przestroga. Pieśń chóru „Wy, którzy pospolitą rzeczą władacie” jest adresowana do władców. Powinni oni zdawać sobie sprawę z wielkiej odpowiedzialności, jaka na nich spoczywa, muszą stać na straży prawa i sprawiedliwości, powinni mieć na uwadze dobro ogółu, nie wolno im myśleć o własnych, prywatnych sprawach. Ponadczasowość i uniwersalizm „Odprawy...”. „Odprawa...” jest utworem politycznym. Tematem tragedii jest porwanie Heleny i wyprawa Greków przeciw Troi. Osią, wokół której rozgrywa się akcja jest tzw. konflikt racji, bohaterem zbiorowym - Troja. Starcie się dwóch przeciwnych racji: z jasnej strony dobro państwa i narodu (Antenor) ,z rugiej dobro własne (Parys) prowadzi do konfliktu. Problemy ukazane w „Odprawie...” mają charakter ponadczasowy i uniwersalny..
9.KAZANIA- typ wypowiedzi publicystycznej nacechowanej dydaktycznie. „KAZANIA SEJMOWE” Piotr Skarga. Są przykładem opanowania przez autora sztuki wymowy - RETORYKI. Piotr Skarga wylicza „choroby” Rzeczypospolitej: -nieżyczliwość i chciwość, -niezgody sąsiedzkie, -naruszenie religii katolickiej, -osłabienie władzy królewskiej, -niesprawiedliwość prawa, -grzechy i złości. Porównuje Ojczyznę do matki, którą trzeba czcić. Lecz ludzie ją wykorzystują, nie potrafią docenić pokoju i tego, co Ojczyzna im daje. Myślą o sobie. Poeta wróży rychły upadek Ojczyzny, porównując ją do wielkiego okrętu: „ Zatonie, i z nim my sami poginiemy (...)”. Skarga broni biednych chłopów, którzy są podstawą narodu, uprawiają ziemię , a są wykorzystywani przez bogatych, poniżani, Autor przepowiada, co stanie się za grzechy tych wszystkich, którzy źle traktowali ubogich. „O POPRAWIE RZECZYPOSPOLITEJ” Andrzej Frycz-Modrzewski. Modrzewski przedstawił w swym utworze zasady życia społecznego, politycznego, religijnego i obyczajowego wedle których miało być zorganizowane doskonałe państwo. Wg. Modrzewskiego nie urodzenie , ale zdolności, umiejętności, walory moralne oraz zasługi stanowią o wartości człowieka. Za nieodzowny fundament państwa uważa praworządność. Dzieło „ O poprawie...” składa się z 5 ksiąg: I - krytykuje obyczajowość szlachecką, życie ponad stanem, zanik dycha rycerskiego, prywatę; II- krytykuje niesprawiedliwe prawa; III-jest protestem przeciwko wojnom; IV-ograniczenie władzy duchowieństwa, oddzielenie władzy duchowej od świeckiej; V-podkreśla ważność nauki, szkół i nauczycieli.
10.SONET składa się z 2 strof 4 wersowych o rymach ABBA, 2- 3 wersowych , dwie pierwsze są opisowe, dwie ostatnie refleksyjne. „SONETY DO LAURY”- Francesco Perarca „ Jeśli to nie miłość...” Poeta próbuje zdefiniować pojęcie miłości. Jest to uczucie, które sprawia radość i cierpienie, daje ogień wewnętrzny i płacz, boleść i rozkosz, dobro i zło, radość i żałość, jest uczuciem które zniewala. „Nie znajdę pokoju...” Dla człowieka zakochanego miłość jest niemalże śmiercią. MIKOŁAJ SĘP-SZARZYŃSKI „Wątły, niebaczny, rozdwojony w sobie...”. Jest to poeta „jesieni renesansu”. Sonety Szarzyńskiego są przykładem przesunięcia zainteresowań w sferę metafizyczną. Ukazują wewnętrzne rozdarcie człowieka, tęsknotę ku transcendencji (przeniesieniu). Dysharmonia, niepokój, walka, bojowanie to pierwsza zasada poezji Sępa Szarzyńskiego. Życie człowieka jest ciągłym bojowaniem, walką między dobrem a złem, walką przeciw uleganiu niestałym dobrom: rozkoszy, użycia. Poeta zwraca się do Boga, by pomógł mu w tym bojowaniu. SONET V „ O NIETRWAŁEJ MIŁOŚCI RZECZY ŚWIATA TEGO” „I nie miłować ciężko, i miłować nędzna pociecha...”. Miłość jest najwyższą wartością życia, istotą życia. Lecz powstaje konflikt między duszą a ciałem - jest to różne uczucie, choć obie te rzeczy pragną miłości, bez której nie ma życia. Sonety poety są zapowiedzią tendencji barokowych schyłku XVI w.
11.SIELANKA-utwór o tematyce wiejskiej, zwykle idealizujący żęcie wsi (sielanka konwencjonalna). Różne ujęcia tematu „wieś” w literaturze renesansowej (Szymon Szymonowic , M.Rej, J.Kochanowski) SZYMON SZYMONOWIC „ŻEŃCY” jest to sielanka realistyczna ,ukazująca prawdziwy obraz wsi XVI w. Ma formę dialogu między trzema osobami - dwoma dziewczętami pracującymi na polu i ekonomem ,który nadzoruje ich pracę. Szymonowic ukazał całą prawdę ówczesnych stosunkach społecznych, wprowadził do utworu prosty, dosadny język. Poeta boleje nad niesprawiedliwością społeczną. JAN KOCHANOWSKI „ PIEŚŃ ŚWIĘTOJAŃSKA O SOBÓTCE” Życie ludzi na łonie natury jest upiększone, wyidealizowane i nierzeczywiste. MIKOŁAJ REJ „ ŻYWOT CZŁOWIEKA POCZCIWEGO”. Poeta przedstawił obraz sielankowego , szczęśliwego i spokojnego życia na wsi, wśród zajęć gospodarskich i rozrywek. Dzieło to odzwierciedla Rejowską radość życia, umiłowanie domu rodzinnego, najbliższych, pracy ziemiańskiej i przyrody. REJ I KOCHANOWSKI pisali o wsi podobnie, ich sielanki powstały według obowiązującego szablonu i można by je nazwać sielankami konwencjonalnymi.
12.NOWELA cechy noweli klasycznej: -zwarta i jasno zarysowana akcja. -centralny motyw musi pojawiać się w każdej fazie fabuły, -unikanie lub ograniczenie innych luźnych motywów lub epizodów, -ograniczona ilość postaci, -redukcja opisów i komentarzy, -zwrócenie uwagi na główny wątek akcji. „DEKAMERON” GIOVANNI BOCCACCIO. „Dekameron” to zbiór 100 nowel . 7 panien i 3 młodzieńców, którzy przez 10 dni opowiadali po 10 nowel każdego dnia; opowieści dotyczą: - miłości, -sprytu i mądrości życiowej, -szlachetności, -namiętności. Nowele cechuje renesansowa dążność do prezentacji życia we wszelkich jego wymiarach: tragicznych, smutnych, poważnych , humorystycznych, erotycznych, zdumiewających, niezwykłych, ukazanych ze znawstwem ludzkiej psychiki, charakterów i obyczajów.
13.DRAMAT SZEKSPIRA cechy dramatu Szekspira: -podział na akty i sceny, -zerwanie z 3 jednościami, - nieograniczona liczba osób, -sceny zbiorowe, -nie ma chóru, -role kobiece grali młodzi chłopcy, -przedstawiał żywych, prawdziwych ludzi, zmieniających się, -odwoływał się do rodzimego dramatu ludowego, -wprowadził widma , czarownice, duchy, -przyroda stanowi tło zdarzeń, -wprowadził postaci z ludu. Istota tragizmu polegała na tym , że zło czynił człowiek. „MAKBET”- psychologiczna motywacja zbrodni. Akcja rozgrywa się w średniowieczu. Makbet jest mężnym, walecznym i wiernym rycerzem króla Dunkana. Wracając po bitwie spotyka czarownice, które wróżą m tron. Makbet podejmuje myśl zbrodniczą, która nie daje mu spokoju. Pisze list do żony, wspomina o wróżbie. Boi się jedynie skutków swojego postępowania. Do zbrodni popycha go żona. Makbet morduje Dunkana i obejmuje władzę. Jego rządy stają się tyrańskie i krwawe. Aby utrzymać się na tronie popełnia kolejne zbrodnie, namawiany przez Lady Makbet. Makbet zostaje w końcu zabity, a na tron wraca prawowity następca- Malkolm. Makbet to człowiek, który przeżywa ogromne wyrzuty sumienia, wciąż waha się, zastanawia. Do zbrodni popycha go chęć żądzy władzy. Lady Makbet to kobieta zdecydowana, bez skrupułów i wyrzutów sumienia, zbrodniarka. Szekspir wprowadził do swoich tragedii prawdziwych ludzi. Wniknął w ich najsubtelniejsze przeżycia wewnętrzne, odkrył namiętności, wahania i rozterki.
Światopogląd renesansowych humanistów (Kochanowski, Rej) Jan Kochanowski często w swych utworach poruszał wartość i godność człowieka. Kochanowski za cnotę uważał rozum, aby człowiek prawidłowo funkcjonował w społeczeństwie musi być prawy i wykształcony. Człowiek renesansu był żądny wiedzy o świecie i za wszelką cenę pragnął tę wiedzę posiąść. Mikołaj Rej w swych utworach wyróżniał się dużą liczbą przysłów, które stanowiły kodeks moralny i podkreślały indywidualizm poety. Renesansowi humaniści często podejmowali w swych utworach tematykę społeczną. Pisali o równości, a jednocześnie ukazywali różnice pomiędzy grupami społecznymi. Byli też zwolennikami wiedzy i mądrości.
Znaczenie twórczości Reja -był dobrym obserwatorem i realistycznie odzwierciedlał życie społeczności szlacheckiej, -przedstawiał przeciętnej szlachcie pewne wzory do naśladowania, np., w „Żywocie....”, -był wrażliwy na krzywdę społeczną, -posługiwał się żywym i obrazowym językiem, -pierwszy pisał po polsku.
Znaczenie twórczości J.Kochanowskiego. - twórca wszechstronnie wykształcony (poeta doctus), -znał grekę, łacinę, -człowiek a społeczeństwo: „Odprawa posłów greckich”, „Pieśń o spustoszeniu Podola” V, -wzorce ludzi renesansu - portret humanisty: fraszki, pieśni refleksyjne (ukazują bogactwo przeżyć i wszechstronny rozwój człowieka renesansu; wpływ filozofii greckiej; optymizm i afirmacja życia), -portret człowieka-artysty(fraszki, pieśni XXIV), -przemiany w światopoglądzie ludzi renesansu( treny-kryzys wartości i światopoglądowych, - realizm i ludowość („Pieśń świętojańska o Sobótce”
Nawiązania do renesansu: - Leopold Staff „Przedśpiew”, -Mieczysław Jasturn „ Poemat o mowie polskiej”, -Julian Tuwim „Rzecz Czarnoleska”