Politechnika Wrocławska
Wydział Górniczy
Rok V GZZ
AGENDA 21
Wykonały:
Anna Bilmon
Agnieszka Waniewska
WSTĘP
Ludzkość znajduje się w krytycznym momencie swoich dziejów. Jesteśmy świadkami utrwalania się dysproporcji pomiędzy oraz wewnątrz narodów, pogłębiającej się biedy, głodu, złej opieki zdrowotnej i analfabetyzmu oraz stale pogarszającego się stanu ekosystemów, od których zależy nasz byt. Jednakże zintegrowane podejście do problemów środowiska i troska o jego rozwój doprowadzą do zapewnienia podstawowych potrzeb, lepszego poziomu życia dla wszystkich, lepiej chronionych i zagospodarowanych ekosystemów i bardziej pomyślnej przyszłości.
Żaden naród nie może tego osiągnąć sam.
TROCHĘ HISTORII...
Do szczytu w Rio doprowadziły obawy całego świata o środowisko naturalne. W Sztokholmie w 1972 roku odbyło się spotkanie rządów 70 państw. Obradujący stworzyli „Międzynarodowy Program Ochrony Środowiska” (UNEP). Program ten zobowiązywał państwa biorące udział w konferencji do zwiększenia nacisku na sprawy ekologii. W ramach tego programu UNESCO podjęło się propagowania edukacji ekologicznej na całym świecie. W 1984 roku UNEP pomógł w opublikowaniu „Strategii zachowania środowiska naturalnego Ziemi”. Z racji tego, iż plan ten nie rozstrzygał kwestii wpływu gospodarki żywnościowej na środowisko naturalne, Organizacja Narodów Zjednoczonych powołała Międzynarodową Komisję Ekologii i Postępu, która opracowała i opublikowała słynny raport pt. „Nasza wspólna przyszłość”. Przede wszystkim chodziło o wykarmienie wszystkich ludzi świata i pozostawienie przyszłym pokoleniom czystej Ziemi. W 1989 roku ONZ postanowiła zwołać konferencję na temat ochrony środowiska i rozwoju. W wyniku tego w czerwcu 1992 roku w Rio de Janeiro w Brazylii miało miejsce wydarzenie bezprecedensowe - Szczyt Ziemi. Zgromadził on więcej przywódców świata niż jakiekolwiek inne spotkanie w historii. Spotkanie to miało miejsce podczas Konferencji ONZ na temat Środowiska i Rozwoju (UNCED), w której uczestniczyli szefowie i wyżsi urzędnicy 179 rządów. Przyłączyły się do nich setki przedstawicieli różnych agencji Narodów Zjednoczonych, władz lokalnych, biznesu, nauki, organizacji pozarządowych i innych grup. Polska była uczestnikiem przygotowań i samej konferencji w Rio.
Szczyt Ziemi skupił uwagę świata na najbardziej istotnych problemach narodów. Cele i kierunki rozwiązywania tych problemów przedstawia zaakceptowany przez konferencję bez zastrzeżeń Globalny program Działań, zwany popularnie Agendą 21.
CO WIEMY O AGENDZIE 21?
„Agenda 21” jest to deklaracja określająca nowe formy współpracy pomiędzy państwami, narodami i grupami społecznymi. Celem tej współpracy jest zintegrowanie problemów środowiska i rozwoju przez powstrzymanie degradacji środowiska naturalnego na świecie w wyniku wspólnego działania szerokich kręgów polityków, pracodawców, działaczy społecznych i zwykłych ludzi.
Porozumienie z Rio jest propozycją i próbą rozwiązania problemów ekologicznych na świecie oraz zapewnienia harmonijnego, zrównoważonego rozwoju (ekorozwoju) na Ziemi od XXI wieku. Aby to było możliwe konieczne jest skoordynowanie działań na rzecz ochrony środowiska z zagadnieniami ekonomicznymi, politycznymi i społecznymi. Działania te powinny być podejmowane we wszystkich poziomach struktur społecznych międzypaństwowych i wewnątrzpaństwowych: centralnych, regionalnych, lokalnych i indywidualnych.
Deklaracja z Rio nie zawiera konkretnych wskazówek w jaki sposób Lokalna Agenda 21 powinna być opracowana i sformułowana, ani jaką powinna mieć formę. Mówi jednak, że powinna być ona trwałym procesem gwarantującym zrównoważony rozwój w wymiarze lokalnym.
Jest to plan wskazujący w jaki sposób ogólnoświatowy rozwój może zostać zrównoważony w kategoriach gospodarczych, społecznych i ekonomicznych. Jest rodzajem wytycznych dla kręgów biznesu i rządów w sprawie prowadzonej przez nią polityki, jak również przedmiotem osobistych wyborów na następne stulecie.
Ten historyczny dokument liczy 700 stron i obejmuje wszystkie obszary zrównoważonego rozwoju. Jak stwierdzono w Agendzie 21, tylko globalne partnerstwo zapewni bezpieczniejszą i zasobniejszą przyszłość dla wszystkich.
GLOBALNY PROGRAM DZIAŁAŃ. AGENDA 21.
Agenda 21 jest to bardzo obszerny dokument ujęty w 40 rozdziałach precyzujących zarys programu dalszych działań:
Wstęp.
CZĘŚĆ I. WYMIAR SPOŁECZNY I EKONOMICZNY.
Międzynarodowa współpraca mająca na celu przyspieszenie zrównoważonego rozwoju i odpowiedniej polityki wewnętrznej w krajach rozwijających się.
Walka z ubóstwem.
Zmiana modelu konsumpcji.
Dynamika demograficzna i proces zrównoważonego rozwoju.
Ochrona i wspomaganie zdrowia ludzi.
Propagowanie trwałego rozwoju osiedli ludzkich.
Integracja zagadnień środowiska i rozwoju w procesie podejmowania decyzji.
CZĘŚĆ II. OCHRONA I ZARZĄDZANIE ZASOBAMI ROZWOJU.
Ochrona atmosfery.
Zintegrowane podejście do planowania i zarządzania zasobami gruntów.
Walka z niszczeniem lasów.
Zarządzanie wrażliwymi ekosystemami. Walka z pustynnieniem i suszą.
Zarządzanie wrażliwymi ekosystemami. Zrównoważony rozwój obszarów górskich.
Propagowanie zrównoważonego rolnictwa i rozwoju wsi.
Ochrona różnorodności biologicznej.
Bezpieczny dla środowiska system zarządzania badaniami naukowymi w zakresie biotechnologii.
Ochrona oceanów, wszystkich rodzajów mórz, włączając morza zamknięte i półzamknięte oraz tereny przybrzeżne. Ochrona, racjonalne wykorzystanie i rozwój ich żywych zasobów.
Ochrona jakości i podaży zasobów słodkowodnych. Zastosowanie zintegrowanego podejścia do problemu rozwoju, zarządzania i eksploatacji zasobów słodkowodnych.
Nieszkodliwe dla środowiska zarządzanie toksycznymi substancjami chemicznymi (włączając zwalczanie międzynarodowego obrotu substancjami chemicznymi i niebezpiecznymi).
Nieszkodliwe dla środowiska zarządzanie odpadami niebezpiecznymi (włączając zwalczanie nielegalnego międzynarodowego obrotu odpadami niebezpiecznymi).
Nieszkodliwe dla środowiska zarządzanie odpadami stałymi, ściekami i icg pochodnymi.
Nieszkodliwe i bezpieczne dla środowiska zarządzanie odpadami radioaktywnymi.
CZĘŚĆ III. UMACNIANIE ROLI RÓŻNYCH GRUP SPOŁECZNYCH.
Wstęp do części III.
Światowa akcja na rzecz kobiet w trwałym i zrównoważonym rozwoju.
Dzieci i młodzież w zrównoważonym rozwoju.
Uznanie i umacnianie roli społeczności lokalnych i ich wspólnot.
Umocnienie roli pozarządowych organizacji: partnerów na rzecz zrównoważonego rozwoju.
Inicjatywy władz lokalnych we wspieraniu realizacji postanowień AGENDY 21.
Umocnienie roli robotników i ich związków zawodowych.
Umocnienie roli biznesu i przemysłu.
Wspólnota naukowo-techniczna.
Umacnianie roli rolników.
CZĘŚĆ IV. ŚRODKI REALIZACJI.
Środki i mechanizmy finansowe.
Transfer technologii nieszkodliwej dla środowiska. Współpraca i tworzenie możliwości realizacyjnych.
Nauka dla zrównoważonego rozwoju.
Edukacja, szkolenie i świadomość społeczna.
Mechanizmy krajowe i współpraca międzynarodowa w procesie tworzenia możliwości realizacyjnych.
Międzynarodowe ustalenia instytucjonalne.
Międzynarodowe mechanizmy i instrumenty prawne.
Informacja o procesie podejmowania decyzji.
PREAMBUŁA.
Konferencja Narodów Zjednoczonych „Środowisko i Rozwój” na posiedzeniu w Rio de Janeiro w dniach 3-14 czerwca 1992 r. potwierdzając Deklarację Konferencji Narodów Zjednoczonych w Sprawie Środowiska Człowieka przyjętą w Sztokholmie w dniu 16 czerwca 1972 r. oraz dążąc do jej rozszerzenia, mając na celu ustanowienie nowego i sprawiedliwego światowego partnerstwa przez stworzenie nowych form współpracy między państwami, podstawowymi grupami społecznymi i narodami, pracując w celu osiągnięcia międzynarodowych porozumień, korzystnych dla wszystkich i chroniących integralność światowego systemu środowiska i rozwoju, uznając niepodzielną i powiązaną współzależnościami istotę Ziemi - naszego domu ogłasza, że:
Zasada 1
Istoty ludzkie stanowią centrum zainteresowania w procesie trwałego i zrównoważonego rozwoju, mają prawo do zdrowego oraz twórczego życia w harmonii z przyrodą.
Zasada 2
Państwa na podstawie Karty Narodów Zjednoczonych i prawa międzynarodowego mają suwerenne prawo do korzystania ze swoich zasobów naturalnych, stosownie do ich własnej polityki dotyczącej środowiska i rozwoju, oraz są odpowiedzialne za zapewnienie, że działalność prowadzona zgodnie z ich prawem lub pod ich kontrolą nie spowoduje zniszczeń środowiska naturalnego innych państw lub obszarów znajdujących się poza zasięgiem wewnętrznych uregulowań prawnych państw prowadzących daną działalność.
Zasada 3
Prawo do rozwoju musi być egzekwowane tak, aby sprawiedliwie uwzględniać rozwojowe i środowiskowe potrzeby obecnych i przyszłych pokoleń.
Zasada 4
Do osiągnięcia trwałego i zrównoważonego rozwoju konieczne jest, aby ochrona środowiska stanowiła nierozłączną część procesów rozwojowych i nie była rozpatrywana oddzielnie od nich.
Zasada 5
Wszystkie państwa i wszyscy ludzie powinni współpracować przy realizacji zasadniczego zadania, jakim jest wykorzenienie ubóstwa - co jest niezbędne do zapewnienia trwałego i zrównoważonego rozwoju oraz do zmniejszenia różnic w poziomie życia ludzi na świecie i dążyć do zaspokojenia ich potrzeb.
Zasada 6
Międzynarodowe działania dotyczące środowiska i rozwoju powinny uwzględniać interesy i potrzeby wszystkich państw. Ze względu na wyjątkową sytuację państw rozwijających się, szczególnie tych najmniej rozwiniętych oraz najbardziej podatnych na zagrożenie środowiska, ich potrzebom będzie nadane pierwszeństwo.
Zasada 7
Państwa powinny współpracować w duchu ogólnoświatowego partnerstwa w celu zachowania i ochrony ekosystemu Ziemi oraz przywracania jego zdrowia i integralności. Ze względu na różny udział w zniszczeniu środowiska naturalnego Ziemi, państwa ponoszą za jego stan wspólną, ale zróżnicowaną odpowiedzialność. Państwa rozwinięte potwierdzają swoją odpowiedzialność, którą ponoszą w międzynarodowym dążeniu do osiągnięcia trwałego i zrównoważonego rozwoju ze względu na wagę, jaką ich społeczeństwa przykładają do stanu środowiska oraz ze względu na możliwości technologiczne i środki finansowe, którymi dysponują.
Zasada 8
Aby osiągnąć trwały i zrównoważony rozwój oraz poprawę jakości życia wszystkich ludzi, państwa powinny ograniczyć bądź wyeliminować modele produkcji lub konsumpcji zakłócające ten rozwój oraz promować odpowiednią politykę demograficzną.
Zasada 9
Państwa powinny współpracować w celu zwiększenia swoich wewnętrznych możliwości budowania podstaw trwałego i zrównoważonego rozwoju, pogłębiając naukową wiedzę w tym zakresie przez wymianę naukową i techniczną oraz przez usprawnienie procesów rozwoju, przystosowania, rozprzestrzeniania i transferu technologii, włączając w to nowe technologie i innowacje.
Zasada 10
Zagadnienia środowiskowe są na każdym poziomie najlepiej rozwiązywane przy udziale wszystkich zainteresowanych obywateli. Na poziomie państwa każdy obywatel powinien mieć zapewniony odpowiedni dostęp do informacji dotyczącej środowiska, która jest w posiadaniu władzy publicznej. Dotyczy to informacji o niebezpiecznych substancjach i o niebezpiecznej działalności w rejonie zamieszkiwania społeczności, jak również możliwości uczestniczenia społeczeństwa w procesie podejmowania decyzji. Państwa powinny to ułatwić, jak również zwiększyć świadomość społeczeństwa przez stworzenie szerokiego dostępu do informacji. Powinien zostać zapewniony efektywny i rzeczywisty dostęp do prawnych i administracyjnych środków w tym zakresie, włączając w to środki kompensujące i zaradcze.
Zasada 11
Państwa powinny wprowadzić skuteczne prawa środowiskowe. Standardy środowiskowe, cele, priorytety w zarządzaniu powinny odzwierciedlać środowiskowe i rozwojowe potrzeby, w celu zaspokojenia których mają być stosowane. Standardy przyjęte w niektórych państwach mogą być nieodpowiednie do stosowania w innych państwach, zwłaszcza rozwijających się, powodując ekonomicznie i społecznie uzasadnione koszty.
Zasada 12
Państwa powinny współpracować w celu promowania wspierającego otwartego międzynarodowego systemu ekonomicznego - co mogłoby prowadzić do wzrostu gospodarczego i osiągnięcia trwałego i zrównoważonego rozwoju we wszystkich państwach - a także w celu lepszego rozwiązania problemów degradacji środowiska. Polityka handlowa uwzględniająca cele środowiskowe nie powinna stanowić środków samowolnej i bezprawnej dyskryminacji bądź ukrytych ograniczeń w międzynarodowym handlu. Należy unikać jednostronnych działań, zajmujących się wyzwaniami środowiskowymi, jeżeli są one poza zasięgiem działania systemu prawnego kraju importującego. Środowiskowe działania zajmujące się transgranicznymi i globalnymi problemami środowiska powinny, w takim stopniu, jak to możliwe, opierać się na międzynarodowym porozumieniu.
Zasada 13
Państwa powinny rozszerzać swoje wewnętrzne przepisy prawne, uwzględniając odpowiedzialność za zanieczyszczenie środowiska i wypłatę odszkodowań dla ofiar tego zanieczyszczenia bądź innego rodzaju zanieczyszczeń środowiska. Państwa powinny także prowadzić w szybszy i bardziej zdeterminowany sposób współpracę w celu wypracowania międzynarodowego prawa przewidującego odpowiedzialność i odszkodowania za niekorzystne efekty zniszczeń środowiska, spowodowane działalnością w obrębie ich systemu prawnego, bądź obowiązek usuwania.
Zasada 14
Państwa powinny efektywnie współdziałać w sprzeciwianiu się i zapobieganiu transferowi do innych państw skutków działalności bądź substancji powodujących poważne zniszczenie środowiska lub szkodliwych dla ludzkiego zdrowia.
Zasada 15
Wszystkie państwa powinny szeroko stosować działania zapobiegawcze dotyczące ochrony środowiska, mając na uwadze ich własne możliwości w tym zakresie. Tam, gdzie występuje zagrożenie poważnymi lub nieodwracalnymi zmianami w środowisku, brak co do tego całkowitej, naukowej pewności nie może być powodem opóźnienia efektywnych działań, których realizacja zapobiegałaby degradacji środowiska.
Zasada 16
Państwa muszą dołożyć wszelkich starań, aby promować internalizację kosztów naprawy środowiska oraz użycie instrumentów ekonomicznych, zgodnie z zasadą: zanieczyszczający ponosi wszelkie koszty zanieczyszczeń, mając na uwadze interes publiczny oraz unikanie zakłóceń międzynarodowego handlu i procesu inwestowania.
Zasada 17
Ocena oddziaływania na środowisko, jako wewnętrzny instrument kontroli, musi być wykonywana dla tych zamierzonych działań, co do których może się spodziewać, że będą miały znacząco niekorzystny wpływ na środowisko i których realizacja wymaga podjęcia decyzji przez kompetentne organy władzy.
Zasada 18
Państwa powinny natychmiast powiadomić inne państwa o jakiejkolwiek katastrofie lub innych zdarzeniach wymagających natychmiastowego działania, co do których można się spodziewać, że mogą spowodować nagłe i szkodliwe zmiany w środowisku tych właśnie państw. Międzynarodowa wspólnota powinna skierować wszelkie wysiłki, aby pomóc państwom dotkniętym nieszczęściem.
Zasada 19
Państwa powinny zapewnić wczesne powiadomienie potencjalnie zagrożonych państw i odpowiednią aktualną informację na temat wydarzeń, które mogą mieć w znaczący sposób niekorzystne transgraniczne oddziaływanie. Powinny także konsultować się z tymi państwami i we wczesnej fazie zagrożenia i w dobrej wierze.
Zasada 20
Kobiety odgrywają żywotną rolę w zarządzaniu środowiskiem i w jego rozwoju. Stąd też ich pełny udział w działaniach w tym zakresie jest ważnym aspektem trwałego i zrównoważonego rozwoju.
Zasada 21
Twórczość, ideały i odwaga młodych świata powinna zostać zmobilizowana do rozwijania światowego partnerstwa, co pomoże osiągnąć trwały i zrównoważony rozwój oraz zapewnić lepszą przyszłość dla wszystkich.
Zasada 22
Ludność tubylcza i ich wspólnoty, a także inne wspólnoty lokalne odgrywają znaczącą rolę w zarządzaniu środowiskiem i w jego rozwoju, ze względu na swoje doświadczenie i tradycję. Państwa powinny uznać i właściwie wspierać tożsamość, kulturę i zainteresowania wspólnoty oraz umożliwić im efektywny udział w osiągnięciu trwałego i zrównoważonego rozwoju.
Zasada 23
Środowisko i zasoby naturalne należące do ludzi uciskanych, znajdujących się pod jakąkolwiek dominacją bądź okupacją, powinny być chronione.
Zasada 24
Działania wojenne są nieodłącznie związane z niszczeniem warunków trwałego i zrównoważonego rozwoju. Dlatego też państwa powinny respektować międzynarodowe prawo, które zapewnia ochronę środowiska w czasie zbrojnego konfliktu, oraz powinny współpracować przy jego dalszym rozwoju tam, gdzie to jest konieczne.
Zasada 25
Pokój, rozwój i ochrona środowiska są współzależne i niepodzielne.
Zasada 26
Państwa powinny rozwiązać wszystkie swoje spory środowiskowe w sposób pokojowy i za pomocą środków zgodnych z Kartą Narodów Zjednoczonych.
Zasada 27
Państwa i społeczeństwa powinny współpracować w dobrej wierze, w duchu partnerstwa przy wypełnianiu zasad zawartych w tej Deklaracji i zmierzać do dalszego rozszerzenia prawa międzynarodowego w zakresie osiągania trwałego i zrównoważonego rozwoju.
SIEDEM LAT PO RIO.
Podejmując się dzisiaj oceny działań podjętych w celu wdrożenia w życie zasad Agendy 21, musimy przyznać, że podsumowanie wypada pesymistycznie.
Stan środowiska globu pogorszył się, pogłębiły się różnice między państwami bogatymi, a biednymi, wzrosły nierówności społeczne, napięcie i konflikty. Do niespotykanych rozmiarów nasiliła się fala terroryzmu.
Większość sygnatariuszy nie wywiązała się ze zobowiązań. Najrzetelniej potraktowała je Skandynawia, starając się transformować swoje systemu gospodarowania, zachęcając do współpracy sąsiadów. Kraje najbogatsze uczestniczące w Szczycie Ziemi wzięły na siebie obowiązek przeznaczenia 0,7% budżetu narodowego na fundusz rozwiązywania problemów globalnych. Szwecja jako jedyny kraj wywiązała się z nawiązką ze zobowiązań finansowych, przeznaczając na ten cel 1% własnego budżetu. Stany Zjednoczone ograniczyły swój udział do 0,2%, ale większość uczestników Szczytu, niestety, o zobowiązaniu zapomniała.
Co wydarzyło się u nas w kraju od pamiętnej konferencji w Rio, gdzie nie zabrakło również polskiej delegacji? Jeszcze trzy lata przed konferencją, Polska przystępując do transformacji gospodarki, problemy środowiska traktowała poważnie. Ekologiczna strategia dla Polski zawierająca tezy ekorozwoju - powstała już w 1989 r. w czasie obrad Okrągłego Stołu. Strategia ta przyjęta została przez Sejm w 1991 r. i znalazła odbicie w pierwszej na świecie Polskiej Ekologicznej Polityce Państwa.
Niestety od 1992 r., czyli roku konferencji w Rio de Janeiro, zamiast przybliżać się, my odchodzimy od tych założeń na szczeblu rządowym. Z powodu braku wsparcia dla proekologicznych działań w polityce budżetowej, makroekonomicznej i braku rozwiązań systemowych, utracona została szansa jaką dawało nasze zacofanie. Była to szansa znalezienia się na czele w wielu dziedzinach, poprzez wybór dróg rozwoju przyjaznych środowisku, omijających doświadczenia innych.
Są również pozytywne zjawiska. Jednym z nich jest bez wątpienia duża liczba proekologicznych organizacji pozarządowych (naliczono ich w kraju ponad 700), wywierających presje na decydentów. Organizacje te przyczyniają się do upowszechniania wiedzy o problemach środowiskowych, a także poprzez swoje zagraniczne kontakty przenoszą doświadczenia innych krajów. Dzięki ich presji m. in. została opracowana Narodowa Strategia Edukacji Ekologicznej.
Kontakty zagraniczne nawiązywane na poziomie gmin lub organizacji pozarządowych sprawiają, że pomimo braku zainteresowania czynników rządowych, Agenda 21 realizowana jest coraz częściej na szczeblu lokalnym. Pierwszą gminą, która rozpoczęła realizowanie zasad Lokalnej Agendy 21 był Gdańsk (1992-1995). Przygotowania czyniono na wzór miast: Chester-Kirkless i New Castle w Wielkiej Brytani. Bliźniacze miasta, a zarazem partnerzy we wdrażaniu Lokalnej Agendy 21 to: Kalmar (Szwecja), Brema (Niemcy) i Sefton (Wielka Brytania). W latach 1994-1996 z inicjatywy Ełckiego Stowarzyszenia Ekologicznego i dzięki kontaktom z Instytutem na Rzecz Rozwoju Społeczności Lokalnych z Vermont w Stanach Zjednoczonych, opracowano program pilotażowy ekorozwoju Ełku. Nadzór merytoryczny nad opracowaniem sprawował Instytut na Rzecz Ekorozwoju Warszawy. Podobną drogę wybrał Radom.
Dobrym przykładem wdrażania zasad Agendy jest też współpraca pomiędzy gminami z Polski i Szwecji (gminy polskie: Barlinek, Lębork, Pruszcz Gdański, Darłowo, Pyrzyce, Piecki, Elbląg i te, które dołączyły później: Trzciel i Drawno). Koordynacją tych działań zajęła się Fundacja Rozwoju Demokracji Lokalnej ze Szczecina i Związek Gmin Szwedzkich (Svenska Kommunforbundet). Efektem są opracowane Dokumenty Lokalnych Agend 21, szkolenia oraz działania podjęte w celu stworzenia zrównoważonego modelu rozwoju gospodarki gmin. Do opracowywania Agendy 21 przystąpiła też Warszawa korzystając z doświadczeń holenderskich i pomocy miasta partnerskiego Hagi. Optymizmem napawa fakt, że dzieje się to na poziomie lokalnym, bez oczekiwań na ministerialne decyzje.
Jak dotąd nie zostały jeszcze podjęte próby kompleksowej oceny jakości opracowań. Nikt nie sprawdza i nie rejestruje postępów we wdrażaniu polskich Agend Lokalnych w życie. Niemniej, pomimo głosów sceptycznych zjawisko jest niewątpliwym dowodem, że proces proekologicznej przebudowy gospodarki został zapoczątkowany i będzie postępował dalej. Obok konkretnych działań bardzo ważne jest obecnie, upowszechnienie wiedzy w tej dziedzinie, budzenie wrażliwości na los przyszłych pokoleń, promowanie pozytywnych wzorców zachowań, tworzenie nowej etyki nakazującej poszanowanie nie tylko człowieka, ale i środowiska - naszego miejsca do życia. O zainteresowaniu tym tematem w Polsce świadczą konferencje zorganizowane w 1997 roku, m. in. Europejski Kongres Uniwersalizmu - „Współtworzenie środowiska człowieka w jednoczącej się Europie” (wrzesień - Warszawa). Organizowane są szkolenia dla koordynatorów ekorozwoju gmin (projekt Umbrella - Zielona Góra). Pojawiają się wydawnictwa omawiające procesy ekorozwoju, poradniki dla samorządów, w których można znaleźć pomoc i wskazówki. Pomocą służą też organizacje Inicjujące i śledzące postęp w realizacji postanowień z Rio (Instytut na Rzecz Ekorozwoju).
Tak więc, pomimo poważnych przyczyn do zaniepokojenia, istnieje szansa, że proces tworzenia zasad ekorozwoju będzie się rozwijał, a Agenda 21 nie zostanie Agendą niespełnionych marzeń.
LITERATURA:
Stefan Kozłowski „Rio - początek ery ekologicznej. Szczyt Ziemi.” Wydawnictwo AKAPIT PRESS, Lódź 1993