GŁÓWNI PRZEDSTAWICIELE MYŚLI LIBERALNEJ W POLSCE:
1. Epoka stanisławowska( 1764- 1795)
Liberalizm arystokratyczny(nieformalny lider Stronnictwa Patriotycznego - Ignacy hr. P o t o c k i (1750-1809) i „polski Arystydes” - marszałek Sejmu Wielkiego, S t a n i s ł a w M a ł a c h o w s k i (1736-1809), ale również - i to w wersji republikańskiej - ich polityczny antagonista, współtwórca Konfederacji Targowickiej, Szczęsny hr. Potocki).
Liberalizm mieszczański (jedna z największych postaci rodzimego oświecenia i obozu reformatorskiego - ks. Stanisław S t a s z i c (1755-1826). Będąc deistą, nie wykonującym funkcji kapłańskich, Staszic nie podejmował jednak polemik z chrześcijaństwem, a w kwestiach społecznych - zdając sobie sprawę ze słabości warstwy mieszczańskiej w Polsce - głosił potrzebę jej (antymagnackiego) sojuszu ze średnią i drobną szlachtą, której cnoty patriotyczne wysławiał w (wydanych anonimowo) „Uwagach nad życiem” Jana Zamoyskiego (1787) i „Przestrogach dla Polski” (1790). Już w okresie Królestwa Kongresowego Staszic przeszedł zresztą na pozycje konserwatywne).
Liberalizm radykalny (drugi najsławniejszy przedstawiciel polskiego oświecenia - autor Listów Anonima (1788), ks. Hugo K o ł ł ą t a j (1750-1812) oraz skupieni wokół niego działacze tzw. K u ź n i c y K o ł ł ą t a j o w s k i e j (Franciszek Salezy Jezierski, Antoni Trębicki, Kazimierz Konopka, ks. Franciszek Ksawery Dmochowski, Józef Pawlikowski), nazywani p o l s k i m i j a k o b i n a m i)
2. Epoka porozbiorowa ( 1795-1918)
Wawrzyniec Surowiecki, Dominik Krysiński, Fryderyk hr. Skarbek, Józef Supiński
Stanisław Kostka hr. Potocki
Liberalizm romantyczny: Adam Mickiewicz, Maurycy Mochnacki
Liberalizm konserwatywny: Włodzimierz Spasowicz, Erazm Piltz
Bracia Wincenty i Bonawentura Niemojowscy
- stali na czele ruchu Kaliszan
- próbowali wpłynąć na społeczeństwo głosząc potrzebę realizacji nie tylko wolności politycznej ale również podziału władzy i swobód obywatelskich
-wolność jest niezbędną potrzebą człowieka, jest to prawo naturalne, które zdecydowanie powinno mieć znaczące miejsce
- Wincenty Niemojowski głosił hasła wolności słowa i myśli jako korzyść dla społeczeństwa, gdyż umożliwia rozwój nauki i techniki oraz dla rządu, ponieważ zyskuje on wiedzę na temat nastrojów społecznych i może łagodzić napięcia, co może zapobiegać rewolucji
- widział bezpośredni związek pomiędzy wolnością a własnością: naruszenie prawa własności ze strony władzy musi pociągnąć za sobą także naruszenie wolności
- dzieło Wincentego: O monarchii konstytucyjnej i rękojmiach publicznych
3. II Rzeczypospolita
Adam Krzyżanowski
- iż wolność to nie tylko wybór pomiędzy dobrem a złem, ale to również uznanie przez człowieka faktu ponoszenia odpowiedzialności za swe czyny. To, co doprowadzi człowieka do wolności, to samodoskonalenie się poprzez wyzbycie się swych najprostszych popędów.
- liberalizm zatem dla Krzyżanowskiego jest nie tyle doktryną polityczną, ile strukturą instytucjonalną, „w której instytucje państwa oparte na trójpodziale władzy, demokracji proceduralnej i zasadach praworządności, stanowią oparcie dla wolnej gospodarki.”
- uważa, że istotą państwa jest wyraźny i ścisły rozłam pomiędzy polityką a gospodarką. Etatyzm przekształca gospodarkę i niszczy parlamentarną demokrację. -- wszechobecność państwa w sferze społeczeństwa, tzw. etatyzm cywilizacyjny, rodzi moralność etatystyczną polegającą na narzuceniu metodami administracyjnymi wzorców postępowania, których konsekwencją jest poddanie kontroli państwa życia religijnego i rodzinnego.
- etatyzm bądź interwencjonizm Krzyżanowski uważa za źródło zaburzeń systemu ekonomicznego, który niesamowicie rozrasta się w sile.
- opowiadając się za demokracją należy mieć na uwadze wariant liberalny, gdyż polityka liberalna wiąże się dość istotnie z ustrojem demokratycznym.
- Polska w okresie międzywojennym traci swoje liberalne cechy. Nie tylko ma to związek ingerowania państwa w gospodarkę za pomocą np. polityki podatkowej ale przede wszystkim chodzi o bezpośredni udział w gospodarce poprzez tworzenie państwowych przedsiębiorstw czy nowych monopoli państwowych.
Liberalizm konserwatywny( Florian Witold Znaniecki, Jan Kucharzewski, Roman Dyboski)
Liberałowie lewicowi ( Michał Grażyński, Kaziemierz Bartel, Mariana Zyndram-Kościałkowskiego)
4. Okres PRL (1945- 1989)
Stefan Kisielewski
- powszechny ojciec polskiego liberalizmu
- uważał, że ludzie są równi i każdy ma takie samo prawo do decyzji w sprawach państwowych. Działanie wbrew temu prawu jest działaniem niemoralnym. Dlatego też uważa, że różne ideologie jak na przykład liberalizm czy socjalizm powinny być dla człowieka subiektywnym wyznacznikiem. Ale powinny być traktowane również „jako instrument życiowej walki i wspinania się moralnego”
- w okresie socjalistycznej dyktatury trzeba bronić elementarnych wartości i wszystko jest dobre co podważa absurdalny system panujący w Polsce.
- Stefan Kisielewski pisał: „ należy wprowadzić wolny rynek, oparty na prawie zysku i straty oraz zdecentralizować produkcję.”Zatem każdy człowiek ma prawo do założenia własnej działalności gospodarczej.
- dla Kisielewskiego własność prywatna jest nieodłącznym prawem każdego człowieka. Daje to człowiekowi wolność i jest niezbędnym elementem do funkcjonowania człowieka w społeczeństwie.
- własność nie tylko przynosi korzyści dla samej jednostki ale także dla całego społeczeństwa. Własność w wymiarze indywidualnym jest warunkiem pracowania nad taką cechą człowieka jaką jest niezależność, gdyż jest to możliwość brania odpowiedzialności za swoje działania. Natomiast w wymiarze społecznym własność skupia się wokół dobra wspólnego.
- wolność gospodarcza więc jest warunkiem koniecznym wolności politycznej.
- cel państwa: dobro człowieka. Aby państwo sprawnie funkcjonowało musi istnieć dobrobyt, rozumiany jako powszechny dostatek.
- ograniczenie roli państwa, wycofania go z różnych sfer życia społecznego.
- państwo powinno troszczyć się o rozwój kultury narodowej, nie ma zatem prawa wkraczać w sferę prywatną.
Janusz Korwin-Mikke, Stanisław Michalkiewicz
Mirosław Dzielski
- Dzielski zaproponował koncepcję polityki jako „ realizowanie własnych celów przez podmioty polityczne” . Realizacja ta może się odbywać na 3 sposoby: poprzez przymus, przemoc i walkę. „Przymus jest działaniem siłą zgodnym z prawem i w imieniu prawa. Przemoc to używanie siły wbrew prawu. Walka polega na posługiwaniem się siłą w stosunku do przeciwnika również stosującego siłę.”
- najgroźniejszą cechą ustroju komunistycznego jest brak wolności i liberalnej kultury politycznej. Wobec tego owa kultura powinna być odbudowana tylko w warunkach braku demokracji.
- hasła jakie wg Dzielskiego głosił liberalizm to: humanizm o religijnych, chrześcijańskich podstawach, równocześnie pluralizm i tolerancja religijna, uznanie konieczności istnienia państwa, jednakże ograniczonej do funkcji ochronnej wolności jednostki, poparcie demokracji i równości, wolność jako wolność produkowania, szacunek do nauki.
- Dzielski lubił określać siebie jako „chrześcijański liberał”, który postulował obecność katolicyzmu w życiu publicznym. Uważał, ze Kościół katolicki ma prawo na głoszenie treści religijnych w życiu publicznym.
- głosił wręcz hasła zawarcia w doktrynie liberalnej wartości chrześcijańskich, gdyż właśnie na nich liberalizm głównie bazuje. Dlatego też uważał, że Kościół katolicki przez cały okres komunizmu twardo wyznawał treści liberalne odrzucając tym samym radykalny demokratyzm.
- aby jeszcze bardziej podkreślić, że liberalizm łączy się ściśle z nurtem chrześcijańskim wyróżnił 3 płaszczyzny znaczenia wolności: wolność egzystencjonalna- która umożliwiała dokonywanie wyborów, wolność metafizyczna- możliwość wyboru pomiędzy dobrem a złem oraz wolność zgodna z chrześcijańskim pojmowaniem godności człowieka.
- uważał, ze instytucja państwa powinna istnieć , ale chciał jej rolę ograniczyć do minimum. Według niego państwo powinno sprawować rolę tzw. „policjanta”, który zajmowałby się ochroną wolności jednostki i zachowaniem powszechnego porządku. Dzielski natomiast obawiał się wzrostu potęgi państwa to tego stopnia, że mogłoby ono ograniczyć wolność jednostki