Problem Absolutu w filozofii Arystotelesa.

Uwarunkowania epistemologiczno-metodologiczne Zagadnienie wartościowego

poznania Przedmiot i sposób ludzkiego poznania Arystoteles, krytykując

Platona zwracał uwagę na konieczność powrotu filozofii do zajmowania się

światem, w którym żyjemy; nasza egzystencja, bowiem zależy od poznania

otaczającej nas rzeczywistości. Podkreślał zależność wszelkiej ludzkiej

wiedzy od poznania zmysłowego, sam rozum jest „tabula rasa". Naturalna

droga ludzkiej wiedzy prowadzi od tego, co zmysłowe, do tego, co inteligibilne.

Podobnie jak Platon i Sokrates, najwyżej cenił wiedzę ogólną (niezmienną

i stałą) zawartą w pojęciach a najdoskonalej wyrażoną w wiedzy naukowej.

„Z percepcji zmysłowej powstaje to, co nazywamy pamięcią a z wielokrotnej

pamięci odnoszącej się do tego samego przedmiotu rodzi się doświadczenie

[...] Z ogółów utrwalonych w swej całości w duszy, jedności obok wielości

[...] pochodzi to, co stanowi zasadę sztuki i wiedzy; sztuka kieruje się

ku temu, co powstaje, wiedza ku temu, co istnieje " Analityki drugie Epagoge

- sposób nabywania myli ogólnej i poznawania wszystkiego, czego rozum

nie dowodzi Intelekt już w momencie dostarczenia mu empirycznego „materiału",

od razu dostrzega zawartą w nim ogólną treść. Ogół, więc powstaje niekoniecznie

w wyniku wielu spostrzeżeń; postrzeżenie jednego szczegółu od razu, kieruje

się na to, co ogólne. Dusza ludzka jest zdolna do takiego poznania. INDUKCJA

= SPONTANICZNA ABSTRAKCJA = ODKRYWANIE OGÓŁU W SZCZEGÓŁACH Abstrakcja

spontaniczna czynność spontaniczna, która w danych zmysłowych to, co ogólne

tworzy ogólne pojęcia i sądy o tym, z czym człowiek spotyka się w swym

życiu odnosi się do jednostki Indukcja proces kierowany (metodyczny) mający

na celu ujęcie w jednostkowych danych tego, co ogólne (wspólne) jej dane

są punktem wyjścia dla dedukcji odnosi się do wielu jednostek Intuicja

intelektualna to zasada, dzięki której w procesie epagoge następuje ogld

jakiegoś ogółu. Najdoskonalszym rodzajem poznania jest poznanie intuicyjne.

Intelekt czynny jest najwyższym „rodzajem" bytu, jaki on zna. To on poznaje

intuicyjne. daje wgląd w ogólny i konieczny związek dostarcza poznania

pewnego, najdoskonalszego jest zawsze prawdziwa Inaczej istnieje rzecz

- przedmiot poznania, a inaczej jest poznawany, istnieje jako zmienna,

zniszczalna jednostka, zaś jego ujęcie poznawcze w postaci pojęcia jest niezmienne, niezniszczalne i ogólne. „ W odniesieniu, zatem do tego,

czym istotnie coś jest, jak również tego, co jest w akcie, nie można się

mylić; można tylko poznawać lub nie " FORMA = element konstytutywny przedmiotu

POZNAĆ = utworzyć pojęcie POJĘCIE = ujęcie istoty danego przedmiotu Poznanie

gubi rzecz z racji jej konkretności i zmienności, a zatrzymuje się na

tym, co w niej istotne. Stałość pojawiająca się w poznaniu ma swe uzasadnienie

w budowie samej rzeczy, jest najważniejszym ontologicznie czynnikiem

w bycie. Natura wiedzy naukowej i jej przedmiot W ramach poznania intelektualnego

Platon i Arystoteles przeciwstawiaj poznanie doksalne poznaniu naukowemu.

DOKSA jest poznaniem intelektualnym niższego rzędu, gdyż dotyczy wiata

stawania się i przemiany. Dlatego sama jest zmienna, uzależniona od aktualnego

poznania zmysłowego, które ujawnia jedynie szczegóły. Doksa nie mówi o

tym jak się naprawdę rzeczy mają, lecz o tym, co się większości ludzi

wydaje. To, co zmienne, nie może być przedmiotem niezmiennej wiedzy -

episteme, (która może być tylko o tym, co nie może być inne; nie interesuje

się tym, co jednostkowe i rzadkie) Musi istnieć co stałego, bowiem w

przeciwnym wypadku sam wiat byłby w zasadzie niepoznawalny. Poznanie niezmienne nie gwarantuje jego prawdziwości. Ogół jest cenny, gdyż ujawnia

przyczynę. Pefinigja i dowód stanowią dwa dalsze warunki istnienia poznania

naukowego. Definicja dotyczy wprost formy, która decyduje o tożsamości

bytu. Program poznania przyczynowego „ Tylko wtedy posieliśmy wiedzę o

rzeczy, gdy poznaliśmy jej przyczynę ". Filozofowanie zaczyna się od zdziwienia

dotyczącego zmysłowych rzeczy, które zachowuj się różnie. Dziwienie się

zakłada nieznajomość ukrytych przyczyn tych zjawisk i sprawia, że ludzie

ich poszukuj. Chodzi zawsze o odkrycie przyczyny istotnej, bez której

fakt nie mógłby mieć miejsca. FILOZOFIA powstała jako racjonalizacja mitologii.

Na pytanie jak powstał wiat?", zaczęto szukać odpowiedzi w samym wiecie.

PRZYCZYNY: materialna formalna sprawcza Arystoteles dodał do nich jeszcze

trzecią: celów Tłumaczenie rzeczywistości w aspekcie statycznym prowadzi

do odkrycia w nim czynnika zwanego form, za w aspekcie dynamicznym -

trzech następujących czynników: w aspekcie zmienności - materii, powstania

- sprawcy, ruchu - celu. Przedmiotem materialnym poznania naukowego jest

sama rzeczywistość, zmienny wiat, zawierający wiele różnych bytów, wzajemnie

jednak ze sobą powiązanych wielorakimi relacjami przyczynowymi. „ Wtedy,

bowiem sądzimy, żeśmy danrzecz poznali, gdyśmy wykryli jej pierwsze

przyczyny i pierwsze zasady, aż do ostatecznych elementów " „Fizyka" -

pierwsze zasady wyjaśniaj się same, s, bowiem poznawalne same przez

się i przekonywujące w sobie. Ruch i cel twórz wraz z form swoistą jedność;

forma za jest tożsama z istot i stanowi akt bytu (siłę realizując jego

cel). Dlatego też wszystkie przyczyny daj się sprowadzić do materii i

formy - ostatecznie za materii czystej i czystej formy (Boga). Uwarunkowania

fizykalno-metafizyczne Zagadnienie obrazu wiata i rozumienia bytu Budowa

kosmosu i występujące w nich ruch oraz ich przyczyna Kosmologia Arystotelesa

jest przede wszystkim prób wyjaśnienia i systematyzacji poglądów jego

poprzedników. Jest pierwszym filozofem usiłującym wszystkie znane mu zjawiska

wytłumaczyć w ramach przyjętego schematu wiata i za jego pomoc. „O

niebie" - traktat, w którym wyjaśnia naturę, formę i wieczność wiata;

uzupełniają go: „O powstaniu i ginięciu", „O ruchu zwierząt", „O poruszaniu

się przestrzennym zwierząt", „Meteorologika", „Fizyka" KOSMOS: obejmuje

wszystko, cokolwiek jest ciałem ma kształt wielkiej, skończonej i wypełnionej

kuli, w jej środku znajduje się ziemia zewnętrzną granicę stanowi sfera gwiazd stałych, poza nią nie ma już nic ziemia otoczona jest szeregiem

koncentrycznych sfer kolejno ją otaczających: wodą, powietrzem, ogniem

sferę ognia otaczają przezroczyste sfery, w których umocowane są i krążą

planety ¦wiat jako całość nie jest czymś jednolitym, składa się z dwóch,

wyraźnie różnych części - dolnej i górnej, czyli ziemskiej i niebieskiej. Linię podziału wyznacza sfera księżyca - świat rozpada się na sferę nadksiężycową

- pod księżycową. ¦WIAT PODKSIĘŻYCOWY wszystkie ciała tej sfery składają

się z 4 podstawowych elementów: wody, powietrza, ziemi i ognia każdy z

tych elementów ma swoje naturalne miejsce i zgodnie ze swoją naturą ulokowany

jest w odpowiedniej sferze na Ziemi elementy nie występują w czystej postaci,

tworzą ciała złożone - są wzajemnie wymieszane, ponadto ulegają one nieustannym

przemianom -jedne przechodzą w drugie elementy same z siebie są niezniszczalne,

jedynie całości z nich utworzone mogą ulegać rozpadowi elementy charakteryzują

się czteroma podstawowymi jakościami (ciepłem, zimnem, suchością, wilgotnością),

dzięki którym jedne z nich są aktywne, inne - bierne elementy posiadają

swój ruch (lokalny) i dlatego w sposób naturalny dążą do zajęcia swego

naturalnego miejsca w odpowiedniej sferze kosmosu; w ten sposób tworzą

porządek - kosmos Ruch elementów w górę i w dół jest ściśle powiązany

z właściwościami jakościowymi, jakie one posiadają tj. lekkością i ciężkością.

Elementy mogą także wykonywać np. ruch po kole, ale nie jest to ruch naturalny tylko wymuszony, ( którego siłą jest jakaś przyczyna zewnętrzna). Jeśliby

elementy mogły się poruszać tylko swym ruchem naturalnym, to w świecie

tym już dawno nie istniałby ruch: elementy zajęłyby swe naturalne miejsca

i powstałby całkowity bezruch. W sferze ziemskiej występują rodzaje ruchu:

powstawania i ginięcia zmiana jakościowa zmiana ilościowa zmiana miejsca

i dwa kierunki przyczynowania: horyzontalny (człowiek rodzi człowieka)

wertykalny (podporządkowanie ruchów ruchom niebieskim) Najważniejszym

ruchem w arystotelesowskim świecie jest ruch lokalny. RUCH PRZESTRZENNY PROSTY ZŁOŻONY PROSTOLINIJNY KOŁOWY W ziemskiej części kosmosu występuje

tylko ruch prostolinijny jako naturalny. Żaden z ziemskich ruchów nie

może być wieczny, ponieważ każdy kończy się spoczynkiem. „ Tym, przeto, co sprawia, że ruch jest ciągły jest ciało, które się porusza po kole

" - taki rodzaj ruchu występuje tylko w górnej części świata. NIEBO:

złożone jest ze sfer, gwiazd i planet - są to ciała niebieskie złożone

z tzw. piątego elementu, wiecznego i niezniszczalnego - eteru eter jest

czymś cielesnym, jest widzialny, porusza się i stanowi część świata, utworzone

z niego ciała wykonują tylko ruch po kole i jest to ich ruch naturalny

poszczególne sfery niebieskie nakładają się jedna na drugą, przylegają

ściśle do siebie, a jest ich tyle, ile ruchów ciał niebieskich gwiazdy

i planety nie są wolne w przestrzeni, lecz zależą od swoich sfer niebieskich,

do których są przytwierdzone, nie posiadają samodzielnego ruchu, ale

uczestniczą w ruchu obrotowym swoich sfer „[...] każde ciało, które dąży

w dół lub do góry, musi być lekkie lub ciężkie [...]Lecz ciało, które

jest w ruchu kołowym, nie może być ani ciężkie ani lekkie " W podksiężycowej

części świata złożenie jest tymczasowe, w niebie - wieczne. W świecie

ziemskim zaznacza się przewaga materii nad formą, w świecie górnym adaptacja

formy do materii jest całkowita i nie dopuszcza do radykalnej zmiany bytu.

Cały świat jest zbudowany hierarchicznie, tzn. składa się z bytów wyższych

i niższych. Wszystkie byty ożywione mają w sobie zasadę życia, czyli duszę.

Dusza jest to forma ciała organicznego, jest immanentną zasadą ruchu charakterystycznego

dla bytów ożywionych. Ruch ostatniej sfery jest ruchem jednostajnym, ciągłym

i wiecznym. Od niego zależą ruchy pozostałych sfer niebieskich, a przez

nie zostaje przekazany do sfery podksiężycowej. Ruch przekazywany jest

mechanicznie na skutek stykania się sfer ze sobą. ks. II „ O niebie "

- gdyby ruch gwiazd dokonywał się w inny sposób, nie byłoby na Ziemi nic

z tego co na niej jest Przyczyną powstawania i niszczenia jest ruch słońca,

które zbliża się i oddala. „Zdanie w myśl, którego świat kiedyś powstał,

lecz jest wieczny jest niemożliwe do przyjęcia [...] bowiem świat nie

może być zarazem wieczny i mieć początek". Z punktu widzenia filozoficznego,

natura ma tylko „ruch w możności" i dlatego bezwzględnie wymaga istnienia

pierwszego motoru dla swej aktualizacji. Fizykalne i filozoficzne rozumienie

bytu Konieczność istnienia przyczyny ruchu Fizykalna interpretacja ruchu

wiąże się z budową kosmosu. Pytając, “dlaczego w świecie istnieje ruch?"

odpowiadamy, że to sama rzecz ma taką naturę, że się rusza. Ruch ujawnia

nie zachowanie się ciała, ale sam sposób istnienia bytu. Każdy ruch jest ruchem jakiegoś ciała, nie istnieje ruch jako taki. Forma (4 elementy

+ dusza) - przyczyna ruchu „O filozofii"' - 3 przyczyny ruchu: natura,

wolna wola, siła. Natura może być nazwana źródłem ruchu tylko podlegając

zewnętrznemu czynnikowi. Posiadać życie = poruszać się samemu przez się

zmiany substancjonalne nowa substancja 2 typy ruchów zmiany przypadłościowe

nowa przypadłość! RUCH JEST STAWANIEM SIĘ BYTU! Ruch następuje wraz z przechodzeniem

z możności do aktu. Możność czynna - działania, możność bierna - doznawanie.

Rozumienie bytu Bytem jest istniejąca rzecz. Granicą zmienności bytów

jest tożsamość, której nie mogą utracić pod groźbą utraty bytowości. Ogól,

materia, czy złożenie mogą być tym, co jest rzeczą, ale tylko jej forma

może być tym, co jest bytem. Koncepcja Boga Istnienie i natura ostatecznego

·źródła ruchu Dowody istnienia pierwszego poruszyciela Arystoteles dowodzeniem

istnienia pierwszego poruszyciela zajmuje się szczególnie w „Fizyce" (ks.

VII, VIII) i „Metafizyce" (ks. XII) ks. XII rozpoczyna się stwierdzeniem

wieczności ruchu. Rozdział l. i 2. Dowodzi tezy, że ruch nigdy nie powstał

i nie przestanie istnieć - był i będzie. Dowód I: wszystko, co się rusza

musi być przez coś poruszane czynnik ruchu musi być z kolei poruszany

sam przez się, albo nie jeżeli jest przez coś poruszany, to musi być jakiś

pierwszy czynnik ruchu Dowód II: każdy czynnik ruchu porusza jakiś przedmiot,

albo sam, albo przy pomocy czegoś niemożliwe jest, aby ruch mógł być przekazany

przez jakąś rzecz bez istnienia innej, która już porusza się własnym ruchem

nie można iść w nieskończoność w szeregu czynników - narzędzi ruchu musi,

więc istnieć czynnik ruchu wcześniejszy i poruszający się sam przez się

Dowód III: wszystko, co jest w ruchu musi być poruszane przez jakiś czynnik

ruchomy bycie w ruchu może przysługiwać rzeczom akcydentalnie (ruch nie

musi istnieć, bo to, co akcydentalne, nie jest konieczne) lub istotnie

nieistnienie ruchu jest niemożliwością, (bo ruch jest wieczny) musi istnieć

rzecz (byt), której ruch przysługuje istotnie Arystoteles ustala, że rzecz

będąca w ruchu jest podzielna; składa się z części poruszanej i poruszającej.

Niemożliwe jest, aby poruszała się sama w całości. Jeśli rzecz porusza

się sama przez się tzn., że jedna jej część porusza, a inna jest poruszana.

„pierwsza zasada, która wywołuje bezpośrednio ruch w rzeczach, porusza

się sama przez się, natomiast pierwsza zasada ruchu wszystkich rzeczy

jest nieruchoma " Gdyby powstawanie i ginięcie było pierwszym ruchem,

to wszystko, co jest w ruchu, byłoby zniszczalne. Zatem tylko ruch kołowy

pierwszej sfery spełnia postawione wymagania. ,, niektóre rzeczy są poruszane

przez wieczny i nieruchomy czynnik ruchu, i z tej racji są zawsze w ruchu,

podczas gdy inne są poruszane przez ruchomy i zmieniający się czynnik

ruchu, a wskutek tego również i one muszą się zmieniać " „Fizyka" - nie

może istnieć samo poruszający się byt; pierwszy poruszycie! jest nieporuszony,

jest bez części, nie posiada rozciągłości -jest to niematerialna przyczyna

ruchu „Metafizyka" - pierwszy poruszyciela to nie tylko przyczyna ruchu,

ale i przyczyna bytu oraz urzeczywistnienie najwyższego dobra Jeśli ruch

musi istnieć zawsze, to znaczy, że pierwsze niebo musi się stale poruszać,

to żadne ciało nie może być przyczyną takiego ruchu. Żadne, bowiem ciało

o skończonych wymiarach nie może mieć nieskończonej siły, ani też sprawić

wiecznego ruchu. Zaś ciało nieskończone istnieć nie może. PIERWSZY PORUSZYCIEL:

byt konieczny czysty akt (bez potencji) czysta forma samoistny treściowo

niezmienny (tożsamy) wieczny i absolutnie niezmienny Człowiek jest najdoskonalszym

znanym bytem; jego doskonałość wiąże się z posiadanym przezeń rozumem

oraz wolą i życiem. Myślenie (poznanie) stanowi istotę intelektu. Najdoskonalszym

poznaniem jest poznanie kontemplacyjne i je przydziela pierwszemu poruszycielowi.

Przedmiotem myślenia może być tylko on sam, bo jest on sam, bo jest on

czystym aktem i jako taki nie może się zmieniać, a wszystko, co poza nim

istnieje jest zmienne, więc myśląc o tym sam by się zmieniał. Być szczęśliwym

to wiedzieć, że posiada się właściwe dobro. Takie dobro polega na doskonałym

działaniu. Być dobrym znaczy być godnym pożądania. Być godnym pożądania

tzn. być doskonałym, a doskonałość z kolei wiąże się z aktem. Skoro pierwszy

poruszyciela jest czystym aktem -jest bytem najdoskonalszym. Pierwszy poruszyciela

= BÓG. Pierwszy poruszyciela - przyczyna celowa ruchu pierwszego nieba.

Pierwsze niebo - przyczyna sprawcza ruchu świata. Bóg nie pozostaje w

żadnej relacji do kosmosu, to świat potrzebuje Boga i musi pozostawać

z nim w stałym związku. Jako najwyższe dobro stanowi zarazem najwyższy

cel dążenia. Dusza może powodować ruch lokalny pod wpływem posiadania jakiegoś dobra. Nie jest to jednak dobro absolutne i po jego osiągnięciu

znika przyczyna ruchu, przeto i kończy się sam ruch. W wypadku dobra absolutnego,

ruch duszy w jego kierunku nigdy nie może się skończyć, albowiem dobro

to nie jest nigdy osiągalne. Pierwszy poruszyciela nie stwarza miłości,

lecz budzi ją, będąc celem. Wzbudzając pożądanie sprawia, że formy stale

tworzą w materii nowe byty.

---