Podstawowe terminy psychologiczne

JĘZYK I MOWA

Język naturalny to każdy język, jakim posługują się ludzie - u żadnego innego gatunku nie stwierdzono jego występowania. Język to system znaków i reguł ich łączenia, służący do werbalnego komunikowania się. Mowa to konkretny akt użycia tego systemu.

Funkcje języka:

- reprezentatywna - przekazywanie wiedzy o rzeczywistości fizycznej, psychicznej i społecznej;

- komunikacyjna - umiejętność używania języka w sposób adekwatny do właściwości sytuacji i odbiorcy.

Komunikacja:

werbalna - mowa i pismo;

niewerbalna - gesty, mimika, tembr i wysokość głosu, postawa ciała, posługiwanie się przestrzenią.

Komunikat niewerbalny może zastępować, wzmacniać lub zaprzeczać komunikatowi werbalnemu.R E K L A M A czytaj dalej ↓

Funkcje mowy:

- komunikacyjna - porozumiewanie się,

- informacyjna - przekazywanie informacji,

- eksploracyjna - poszukiwanie informacji,

- regulacyjna - wpływ na sytuację, modyfikacja własnego zachowania,

- impresywna - wpływ na zachowania innych ludzi.

EMOCJE

Emocje to złożone zespoły zmian obejmujących pobudzenie fizjologiczne, procesy neurochemiczne, ocenę poznawczą, doznawane uczucia i zachowania, będące odpowiedzią na sytuacje postrzegane, jako ważne dla danej osoby.

Emocje posiadają:

- znak (są negatywne lub pozytywne)

- natężenie (słabe-mocne)

- treść (obiekt)

Wyróżniamy emocje podstawowe (Plutchik, 1980: radość, smutek, strach, gniew, zdziwienie, oczekiwanie, akceptacja, wstręt) i pochodne.

Ze względu na czas trwania zjawiska emocjonalnego wyróżniamy (od najkrótszych): ekspresje, emocje werbalizowane, nastroje, zaburzenia emocjonalne i cechy osobowości.

Ekspresja emocjonalna - behawioralne wyrażanie emocji; zależy od stopnia dojrzałości (stabilności) układu nerwowego. Wyróżniamy ekspresję werbalną i niewerbalną. Jest ograniczona przez reguły okazywania/maskowania, których uczymy się przestrzegać w procesie socjalizacji (człowiek, rozwijając się, przechodzi od etapu braku intencjonalnej kontroli nad swoimi emocjami, do umiejętności panowania nad nimi przy wykorzystaniu nabytej moralności).

MOTYWACJA

Motywacja to każdy mechanizm odpowiedzialny za uruchomienie, ukierunkowanie, podtrzymanie i zakończenie zachowania. Dotyczy zachowań prostych i złożonych, procesów wewnętrznych i zewnętrznych, afektywnych i poznawczych.

Wyróżniamy motywację zewnętrzną (działanie ze względu na konsekwencje aktywności) i wewnętrzną (działanie ze względu na treść aktywności).

Komponenty motywacyjne:

wartość - dlaczego podejmuję tę aktywność,

możliwość - czy jestem w stanie podjąć tę aktywność,

afekt - jakie emocje wzbudza we mnie ta aktywność i jej prawdopodobny wynik.

Wg Kazimierza Obuchowskiego motyw to uświadomienie celu i programu, umożliwiające danej osobie podjęcie określonej czynności.

Zdaniem Tomkinsa motyw jest sygnałem określonej potrzeby i musi towarzyszyć mu emocja, by pobudził organizm do działania.

Prawo Yerkesa-Dodsona.

Poziom wykonania zmienia się wraz z motywacją i trudnością zadania. W przypadku zadań łatwych i prostych wyższy poziom motywacji podnosi skuteczność wykonania. Natomiast w przypadku zadań trudnych i złożonych optymalny jest niższy poziom motywacji. Umiarkowany poziom motywacji jest najlepszy dla zadań umiarkowanie trudnych.

Wykonanie zadań trudnych spada wraz ze wzrostem pobudzenia, podczas gdy poziom wykonania zadań łatwych wzrasta ze wzrostem pobudzenia.

OSOBOWOŚĆ

Osobowość to unikatowe właściwości jednostki, które wpływają na wzorce zachowania (jawne i ukryte) i są spójne w czasie i przestrzeni.

Cecha (osobowości) to trwała, uogólniona skłonność do działania w określony sposób.

Kontrowersje teorii osobowości:

Jest dziedziczna czy kształtowana przez środowisko?

Jest oparta na procesach uczenia się i modyfikowalna, czy bazuje na wrodzonych i niezmiennych prawach zachowania?

Zależy od przeszłości, teraźniejszości, czy przyszłości jednostki?

Jest świadoma, czy nieświadoma?

Zależy od dyspozycji wewnętrznych, czy od czynników zewnętrznych?

INTELIGENCJA

Inteligencja to ogólna zdolność do korzystania z doświadczeń i wykraczania poza dostarczone z otoczenia informacje.

Iloraz inteligencji (IQ) to wskaźnik-wynik uzyskany w standaryzowanym teście inteligencji w teście inteligencji Wechslera WAIS przeciętny wynik wynosi 100, SD=15); pierwotnie wiek umysłowy podzielony przez wiek życia i pomnożony przez 100.

TEMPERAMENT

"Temperament odnosi się do względnie stałych cech osobowości, występujących u człowieka od wczesnego dzieciństwa i mających swoje odpowiedniki w świecie zwierząt. Jest zdeterminowany przez wrodzone mechanizmy neurobiochemiczne, podlega powolnym zmianom w procesie dojrzewania i w indywidualnych interakcjach genotypu ze środowiskiem" (Strelau, 2004).

Pierwszą typologię temperamentu stworzył Galen na podstawie koncepcji Hipokratesa o czterech humorach (płynach). Wg Galena są to synonimy czterech czystych typów temperamentu (w sumie Galen wyróżnił ich dziewięć):

- sangwinik - przewaga krwi,

- choleryk - przewaga żółci,

- melancholik - przewaga czarnej żółci,

- flegmatyk - przewaga flegmy.

Iwan Pawłow powiązał klasyczne typy temperamentalne Hipokratesa-Galena z podstawowymi właściwościami układu nerwowego, do których należą: siła procesu pobudzenia, siła procesu hamowania, równowaga procesów nerwowych i ruchliwość procesów nerwowych.

Wg Pawłowa melancholik jest typem układu nerwowego słabym, choleryk silnym i niezrównoważonym, flegmatyk jest silny, zrównoważony i powolny, a sangwinik - silny, zrównoważony i ruchliwy.

Hans Eysenck wyróżnił trzy wymiary struktury osobowości: ekstrawersję, neurotyzm i psychotyzm. Dwa pierwsze wiążą się z typologią Hipokratesa-Galena: melancholik jest introwertyczny i neurotyczny, choleryk ekstrawertyczny i neurotyczny, flegmatyk to typ zrównoważonego emocjonalnie introwertyka, zaś sangwinik zrównoważonego ekstrawertyka.

Pozycja jednostki na wymiarze ekstrawersji-introwersji związana jest z indywidualnym poziomem aktywacji pętli korowo-siatkowatej - introwertycy w porównaniu do ekstrawertyków mają chronicznie podwyższony poziom aktywacji.

ZDOLNOŚĆ

Pojęcie zdolności jest rozumiane w psychologii na trzy sposoby:

potencjalne możliwości jednostki,

rzeczywiście przejawiane możliwości jednostki,

poziom wykonania określonych czynności lub zadań.

Możliwości potencjalne (capacities), czyli to, do czego człowiek byłby zdolny przy zapewnionych optymalnych warunkach rozwoju. Możliwości rzeczywiste (abilities), czyli to, do czego człowiek jest zdolny przy zapewnionych optymalnych warunkach ekspresji.

POSTAWY

Postawa dotyczy nastawienia wobec określonych aspektów otoczenia (ludzi, pojęć, zjawisk i zdarzeń) i wiąże się z oceną obiektu postawy.

Wyróżniamy trzy komponenty postawy:

-poznawczy,

-emocjonalny,

-behawioralny.

Dojrzała postawa charakteryzuje się spójnością komponentów.

Postawy są wyuczone, a raz ukształtowane trudno zmienić.

OBRAZ SAMEGO SIEBIE

Obraz samego siebie to ogół własnych doświadczeń, obejmujących rezultaty własnych czynności i konsekwencje własnych cech.

---