Powieść "Czarodziejska góra", wielkie dzieło Tomasza Manna z okresu po pierwszej wojnie światowej, ogarnia tak szeroki zasięg zagadnień, że może być uznana
za dokument europejskiego kryzysu, którego wyrazem był wybuch wojny. Na małej przestrzeni odizolowanego od świata sanatorium dla gruźlików
rozgrywają się dzieje grupy bohaterów, w której na plan pierwszy wysuwa się młody inżynier z Hamburga, Hans Castorp, dzieje o wielorakim, złożonym znaczeniu. Kompozycja powieści przypomina, według świadectwa samego Manna, dzieło muzyczne zbudowane na zasadzie kontrapunktu, jest splotem tematów, w którym idee grają rolę muzycznych motywów (wpływ Wagnera). Książka stanowi historyczny obraz okresu międzywojennego, a zarazem studium czasu samego w sobie,
a więc traktowanego jako przedmiot autonomiczny. Jest też traktatem o życiu, chorobie i śmierci i ich wzajemnej relacji (w tym aspekcie stanowi nawiązanie
do problematyki romantyzmu). Główny bohater zostaje pouczony, że do życia prowadzą dwie drogi: "jedna zwykła, prosta i dobra; druga zła, prowadzi
przez śmierć, i to jest droga genialna". Pojmowanie choroby i śmierci jako koniecznego sposobu poznania zdrowia i życia nadaje powieści charakter książki "wtajemniczenia", bohaterowi zaś rysy człowieka szukającego rozwiązania zagadki rzeczy ostatecznych, pokrewnego Parsivalowi i Faustowi. Z tego punktu widzenia szczególnie ważny jest rozdział powieści zatytułowany "Śnieg", w którym Hans Castorp przeżywa swój sen o człowieku, o ludzkości znającej najgłębszą tajemnicę życia i śmierci. Castorp przybywa do sanatorium, by odwiedzić leczącego się tam kuzyna. Wkrótce jednak ulega szczególnej atmosferze tego zakładu,
w którym życie poddane jest odmiennym regułom i przebiega w odmiennym rytmie niż życie w zwykłym świecie. Jego organizm zaczyna wykazywać pewne symptomy choroby, które skłaniają go do pozostania w kręgu "czarodziejskiej góry", gdzie czuje się zwolniony z obowiązków, jakie nakładało na niego czynne życie, z odpowiedzialności za swoje postępowanie. Wprawdzie przedstawiciel rewolucyjno-demokratycznego mieszczaństwa, humanista Settembrini usiłuje nakłonić Castorpa do opuszczenia sanatorium, ale uzyskuje tylko tyle, że Castorp, inaczej niż pozostali pacjenci, nie zachowuje się całkowicie biernie,
lecz interesuje się sprawami anatomii i biologii, zajmuje się śmiertelnie chorymi, słowem, gromadzi wiadomości o procesach choroby i śmierci, które wzbogacają jego wiedzę o człowieku. Z chwilą pojawienia się w sanatorium ideowego prekursora faszyzmu, Naphty, rozpoczynają się długie dysputy światopoglądowe, które stanowią jakby walkę dwóch mocy (Settembrini-Naphta) o duszę Hansa Castorpa, dysputy, umożliwiające mu wgląd w problematykę życia umysłowego
i społecznego epoki. Stojąc na rozdrożu między biernym poddawaniem się siłom upadku i zniszczenia a próbami zmobilizowania swej energii i wyjścia z impasu, skłania się Castorp jednak raczej w kierunku pierwszej możliwości. Ale wybuch wojny niczym uderzenie pioruna niszczy czar góry czarodziejskiej, wyrywa bohatera z jej wnętrza. Hans Castorp otrzymuje szansę ponownego rozpoczęcia życia w normalnym świecie. Czy i jak ją wykorzysta, pozostaje kwestią otwartą. Realizacja tej szansy polegałaby na wyborze życia różnego od egzystencji "sanatoryjnej", ale także różnego od egzystencji, jaką Castorp prowadził uprzednio
"na równinie", życia, które autor określa ogólnikowo tylko jako "nowy humanizm".