4. Przyczyny transformacji modelu partii politycznej.
Zmiany zachodzące w partiach to efekt presji otoczenia społecznego. Przekształcenia w środowisku politycznym wymuszają przeobrażenie struktury oraz funkcji partii. Adaptacja pasywna (reagowanie na zachodzące w środowisku zmiany) oraz adaptacja aktywna (umiejętność przewidywania przyszłych kierunków ewolucji otoczenia społecznego). Transformacja modelu partii (model masowy model wyborczy) osłabiła możliwości adaptacyjne partii. Partia jako siła polityczna najbardziej reagująca na wszelkie procesy destabilizujące system społeczny.
Transformacja modelu partii masowej w partię wyborczą
Przeobrażenie struktury społeczeństw postindustrialnych transformacja postaw kulturowych elektoratu oraz systemu wartości. Atomizacja i indywidualizacja społeczeństwa prowadzi do zaniku kolektywnej solidarności dominującej w partiach masowych. Zróżnicowanie socjalne i kulturowe elektoratu. Zmiany gospodarcze: zmniejszenie liczby ludzi zatrudnionych w produkcji, na rzecz usług (nowa klasa średnia). Kurczenie się takich grup społecznych jak klasa robotnicza oraz klasa średnia (burżuazja).
Organizacyjny i instytucjonalny rozwój współczesnych systemów politycznych - zmiana finansowania partii. Subwencje państwowe. Nowoczesne technologie komunikacyjne (rezygnacja z pośrednictwa niższych szczebli partyjnych). Personalizacji kampanii wyborczej. Ideologia zastąpiona osobowością lidera. Relatywna słabość partii wyborczych w porównaniu z partiami masowymi.
5. Partie polityczne w Europie Środkowo-Wschodniej - cechy modelowe
Partie EŚW powstają w momencie „kryzysu partii”(zanik podziałów socjopolitycznych, rola telewizji, kryzys ideologii, odpływ członków) na świecie co wiąże się z tym, że przyjmują od razu nową formę, nie mogąc wcześniej funkcjonować na starych warunkach. Partie EŚW musiały się zmierzyć z takimi zachowaniami społecznymi jak niechęć do polityki i nieufność wobec instytucji partii politycznych (niski poziom frekwencji wyborczej, stopień upartyjnienia). Partie powstające w wyniku transformacji nie reprezentowały podziałów socjopolitycznych, gdyż nie mogły się one wcześniej ujawnić. Większość partii formowana na bazie elit a nie interesów poszczególnych grup społecznych. Partie nie oferują sprecyzowanych programów przedsięwzięć politycznych na tle ekonomii (brak orientacji co do strategii ekonomicznych). Formułowanie apeli odwołujących się do wartości a nie interesów. Powstawanie partii typu Catch-all oraz partii o apelu niespójnym. Obecność byłych partii komunistycznych (które dysponują środkami). Istnieją cztery typy partii w EŚW, ze względu na genezę: wywodzące się ze starego reżimu, reaktywowane, wywodzące się z szerokich frontów antykomunistycznych, tworzone całkiem od nowa. Z wyjątkiem partii postkomunistycznych pozostałe powstawały i działały głównie w parlamencie (tworzone od góry do dołu). Nikły udział partii reaktywowanych. Nie są to partie masowe, a raczej elitarne. Słabo rozbudowana struktura organizacyjna. Czynnikiem decydującym o sukcesie partii jest często osobowość lidera. Partie EŚW przez dłuższy czas pozostawały słabo zinstytucjonalizowane. Sporo partii ma charakter efemeryczny, mają trudność w przetrwaniu dłuższy czas. Głównym polem działania partii są parlamenty krajowe. Wysiłki skierowane na zdobycie i utrzymanie reprezentacji parlamentarnej oraz uzyskanie potencjału koalicyjnego. Partie polityczne różnią się między sobą w sferze aksjologicznej np. w ocenie poprzedniego systemu. Koncentracja na rządzeniu. Dobór kandydatów na urzędy publiczne na zasadzie lojalności partyjnej. Partie są słabo społecznie zakorzenione. Częsta alternacja władzy. Partie nie posiadają organizacji wspomagających, partyjnych mediów, strategie realizowane w trakcie kampanii są doraźne i powodują składanie nierealnych obietnic a co za tym idzie rozczarowanie wyborców.
Miejsce w strukturze rywalizacji:
relewantne na arenie parlamentarno-gabinetowej
marginalizowane (np. Komunistyczna partia Czech i Moraw, partie mniejszości rosyjskiej na Łotwie i Estonii).
Cechy charakterystyczne partii politycznych w EŚW:
partie wyborcze
brak strukturyzacji elektoratu
brak programu
duża rola lidera
wizerunkowe kampanie wyborcze
efemeryczność
niski poziom instytucjonalizacji
słabo rozbudowane struktury
nieliczna baza członkowska
dominujące partie polityczne - silne stakeholders