SYSTEMY RESOCJALIZACJI OPARTE NA ZRÓŻNICOWANYM PODEJŚCIU DO WYCHOWANKA

Opierają się na przesłankach psychologicznych. Autorem typologii jest Herbert Quay - opracował płaszczyzny osobowości, brał pod uwagę zmienne psychologiczne.

Przesłanki:

1. istnieje związek pomiędzy cechami osobowości, a podatnością na przestępstwo,

2. istnieje związek pomiędzy cechami osobowości a podatnością na konkretny rodzaj i typ przestępstwa,

3. nie jedna cecha, ale cały ich zespół jest odpowiedzialny za skłonności przestępcze, przy czym jedną z tych cech uważa się za dominującą.

Na bazie tych przesłanek Quay określił 4 płaszczyzny właściwości osobowości, później wyprowadził z tych płaszczyzn typy przestępcze.

1. Płaszczyzna wiąże się z takimi cechami, które wyrażają brak uspołecznienia, brak emocjonalnych związków z innymi ludźmi,

2. Płaszczyzna zawiera takie cechy osobowości, które wiążą się ze złośliwymi, agresywnymi zachowaniami, podbudowane lękiem, poczuciem nieszczęścia, kłopotów. Tym zachowaniom towarzyszy poczucie winy.

3. Właściwości cech osobowości wiąże się z takimi cechami, które sprzyjają odrzuceniu wartości ogólnie obowiązujących, a hołdują wartościom podkulturowym, czyli sprzecznym z wartościami społecznymi.

4. Wiążą się z takimi cechami osobowości, które powodują zachowania chwiejne, niedojrzałe, infantylne, nieadekwatne. Właściwości osobowości sprzyjają wycofaniu się z trudnych problemów.

Profile przestępcze wg. Quay'a:

1. Typ nieadekwatny, niedojrzały - odpowiednik 4 płaszczyzny, osoba bierna, infantylna, niezdarna, nieuważna, bezradna, niezainteresowana otaczającym światem, procesami zachodzącymi w świecie. Są to jednostki oporne, bierne albo zbyt uległe, dające sobą manipulować, łatwo ulegające wpływom rówieśników, zwłaszcza wpływom negatywnym. Zalecenia resocjalizacji:

• Wytwarzanie tzw. nawyków moralnych (tak aby wybór dobrych zachowań stał się wyborem automatycznym i nie był kontrolowany przez wychowanka kiedy jest obserwowalny),

• Stymulowanie konstruktywnej aktywności (dostarczanie okazji do twórczości),

• Budzenie zainteresowań,

• Budowanie pewnych mechanizmów motywujących do pracy nad sobą.

2. Typ neurotyczny, konfliktowy - odpowiednik 2 płaszczyzny. Osoby o dużym poziomie lęku, często popadają w depresje, przygnębienie, mają kompleks niższości, który wynika z zaniżenia samooceny; często popadają w konflikty na tle neurologicznym, lękowym, popełniają przestępstwa, później żałują, mają poczucie winy. Dużo rozmawiają o swoich problemach, tłumaczą się, usprawiedliwiają, zrzucają czyn na kogoś innego. Zalecenia resocjalizacji:

• Terapia indywidualna, rozmowy,

• Próba wytwarzania empatycznych związków z innymi ludźmi. W 2 fazie, kiedy nastąpi do odblokowania, należy kierować aktywność skoncentrowaną na swojej osobie, na problemy, zadania wynikające z zewnątrz.

3. Typ niezsocjalizowany, agresywny albo psychopatyczny - odpowiednik 1 płaszczyzny. Zachowania agresywne, złośliwość, szkodzenie innym. Są to osoby które bardzo szybko się nudzą, mają większe zapotrzebowanie na stymulację (teoria poszukiwania mocnych wrażeń) Eksploatowanie innych, manipulowanie. Inne osoby są instrumentami, są traktowane przedmiotowo, odbywa się to bez cienia poczucia winy i wyrzutów sumienia. Zalecenia resocjalizacji:

• Zapewnienie aktywności przez cały dzień,

• Surowa, autorytarna dyscyplina,

• Dokładność i sprawiedliwość w ocenie (psychopaci są osobami drobiazgowymi, wyczulonymi na krytykę, szczególnie niesprawiedliwą),

• Próba wytwarzania głębokich związków z innymi ludźmi.

4. Typ zsocjalizowany w obrębie podkultury - odpowiednik płaszczyzny 3. Są to osoby, które nie mają poważnych problemów emocjonalnych, nie widać gołym okiem przejawów niedostosowania, bardzo szybko dostosowują się do grup podkulturowych - są wobec nich bezkrytyczni. Zalecenia resocjalizacyjne:

• Surowa i konsekwentna dyscyplina - ponieważ w obrębie grup podkulturowych rygor występował, czuje się wtedy dobrze,

• Obniżenie atrakcyjności grupy przestępczej czy podkulturowej,

• Umiejętnie stosowana manipulacja karami i nagrodami, bardziej w stronę wynagradzania.

5. Płaszczyzna 1 i 4 - typ niedojrzale zorientowany na podkulturę. Jest najbardziej podatny na wpływy podkulturowe, ten którym się da najbardziej manipulować. Zalecenia resocjalizacyjne:

• Obowiązują zalecenia z płaszczyzn 1 i 4 +

Zbudowanie autorytetu wychowawczy (wychowawca, który ma zaimponować np. osiągnięciami sportowymi). Jeśli jest nagroda, to musi być opłacalna. Wychowawca powinien zaimponować, zaproponować coś wychowankowi, a nie odwrotnie. Plastyczność i elastyczność w postępowaniu. Nie należy narzucać własnej pomocy, ale pokazywać, że bez pomocy innych nie da się żyć

Stadia „wykolejenia społecznego” wg Czesława Czapówa        

I. Stadium

·        Uczucie odtrącenia, frustracji, potrzeby emocjonalnej zależności

·        Reakcje negatywne mające na celu zwrócenie na siebie uwagi       

·        Narastająca agresywność wobec rodziców, opiekunów

·        Reagowanie nieproporcjonalnie silnie do podniety

·        Reakcje impulsywne

·        Brak cierpliwości i wytrwałości

·        Brak koncentracji uwagi-dziecko nie kończy rozpoczętych prac, wykonuje je niedbale

 

II. Stadium

·        Manifestują się reakcje wrogie nie tylko wobec rodziców, ale i nauczycieli

·        Bunt wobec autorytetów

·        Próby zjednania rodzą agresję

·        Często występuje autoagresja(samookaleczenia, próby samobójcze)

·        Występują pierwsze drobne kradzieże i szukanie kontaktu z podkulturą

·        Może pojawić się „rozwydrzenie” seksualne lub upijanie się i odurzanie innymi

środkami

III. Stadium

·        Następuje proces przyswajania kultury przestępczej, najczęściej manifestujący się

przyłączeniem do grupy przestępczej, oraz pogłębianie w/w objawów

·        Następują częstsze kradzieże, włamania, rozboje, akty wandalizmu, chęć zadawania

bólu

·        Pogłębiona negacja norm moralnych, prawnych, a także naturalnych

 

DIAGNOZA RESOCJALIZACYJNA - rozpoznanie interesującego nas stanu rzeczy, co, do którego istnieje ewentualność postępowania interwencyjnego

Elementy diagnozy (trafnego procesu diagnozy)

1. rozpoznanie (wnikliwe) elementów strukturalnych, mechanizmów funkcjonowania badanego stanu, zjawiska, jednostki

2. ustalać właściwe dla danego typu zaburzeń metody postępowania

3. ustalenie metod, środków pozwalających na sprawdzenie efektów oddziaływania

4. wskazanie możliwych modyfikacji w postępowaniu korekcyjnym

Cele diagnozy resocjalizacyjnej

1. wyjaśniający jakiś stan rzeczy

2. prognostyczny (na ile zastosowane przez nas metody, środki, itp. mogą się okazać skuteczne)

3. projektujący przyszłe stany i wskazujący środki pozwalające na realizację tych projektowanych stanów

Techniki diagnozy resocjalizacyjnej

1. obserwacja

2. wywiad

3. eksperyment

4. testy

5. skale

6. ankiety

7. badanie dokumentów

8. analiza treści

9. techniki projekcyjne (werbalne i niewerbalne)

MODELE DIAGNOZY RESOCJALIZACYJNEJ

1. behawioralny

2. interdyscyplinarny

BEHAWIORALNY

Przedmiot:

• eliminacja zachowań uznanych za niepożądane lub niewłaściwe

• zachowania antyspołeczne jednostki

Celem:

• wykrywanie tego, jaki bodziec wpływa na jakie zachowanie

• wykrywanie czynników wpływających na zmiany zachowania jednostki lub grupy społecznej

Założenie: istotą nieprzystosowania społecznego jest samo zachowanie jednostki a nie mechanizmy psychologiczne ani rola społeczna jakie pełni jednostka

Model behawioralny opiera się w związku z tym założeniem na teorii uczenia się. Dlatego resocjalizacja wg tego modelu jest rozumiana głównie jako proces wygaszania lub zapominania wyuczonych uprzednio stereotypów behawioralnych.

Terapia behawioralna:

• nastawiana jest na modyfikacje zachowań społecznych, które przynoszą jakieś szkody, straty, zagrożenia (niewłaściwe zachowanie)

• istotą terapii behawioralnej jest poznanie złożoności mechanizmów psychologicznych zachowań człowieka

• w związku z tym, że model terapii behawioralnej opiera się na teorii uczenia się, która zakłada, że zachowania ludzkie są wyuczone, również zachowania dewiacyjne są wyuczone

Oddziaływanie terapeutyczne:

• celowe manipulowanie czynnikami nagradzającymi i karzącymi aby w efekcie kumulacji w odpowiednich sekwencjach czasowych doszło do eliminacji zachowań niepożądanych poprzez aktywne wygaszanie

• z podopiecznym:

• nie należy przyjmować postawy dyktatora

• pozwalać na dokonywanie wyborów

• formułując wymagania uwzględnić:

• ściśle określony zakres wymagań

• precyzyjnie sformułowane

• nie wymagać zbyt wiele

• uzasadniać własne wymagania lub propozycje

• nie dostarczać mu sprzecznych informacji o sobie

• osobisty charakter w stosunkach interpersonalnych (dążenie do nawiązania więzi emocjonalnych

• należy pozwalać na wyrażanie negatywnych uczuć (będący skutkiem frustracji), jednocześnie uczuć tzw. odraczania reakcji agresywnych gratyfikujących podopiecznego

• wzmacniać odporność psychiczną wychowanka na stresy

• niewskazane jest zrywanie konfliktów z wychowankiem gdy zachowa się niepoprawnie lub agresywnie, lecz dać mu szansę na naprawę szkód

INTERDYSCYPLINARNY

Przedmiot: zachowania (tak jak w behawioralnej), ale także przede wszystkim mechanizmy regulacji zachowania człowieka w danych warunkach społecznych, które prowadzą do zaburzeń przystosowania społecznego

Model tej diagnozy obejmuje:

1. określa intensywność niewłaściwych postaw

2. identyfikacja stopnia wadliwości ról społecznych

3. wskazanie niekorzystnych hipotecznych czynników zwiększających prawdopodobieństwo konfliktu jednostki z normami społecznymi

ocena wielkości zagrożenia społecznego (ze strony jednostki)

1. Nieprzystosowanie społeczne

• Związane z zaburzeniami rozwoju ludzi

• Trudności wychowawcze, demoralizacja, wykolejenie, podkultury, przestępczość (synonimy)

1. Wg Zofii Ostrykańskiej: obejmuje dzieci i młodzież, których zachowania nacechowane są zespołem objawów świadczących o nieprzestrzeganiu przez nie pewnych podstawowych zasad postępowania oraz norm społecznych obowiązujących dzieci w wieku szkolnym.

2. Objawy niedostosowania społecznego: znaczne opóźnienie szkolne, wagary, włóczęgarstwo, ucieczki, zachowania agresywne, rozwiązłość seksualna, ..., narkotyzowanie, przestępczość)

3. Podział definicji nieprzystosowania społecznego

• Definicje objawowe (np. Grzegorzewskiej) - odwołujemy się do podstawowych i specyficznych objawów zachowań młodych ludzi

• Definicje teoretyczne - oprócz części definicji objawowej angażuje się pewne pojęcia teoretyczne (np. ról społecznych, motywacji)

• Definicje operacyjne - symptomy i pomiary ( i sposoby pomiarów) nieprzystosowania

• Definicje administracyjne (utylitarne) - wyodrębnienie z populacji

• wsparcia instytucjonalnego nie osiągną poprawnej socjalizacji

---