BIOMEDYCZNE PODSTAWY ROZWOJU I WYCHOWANIA

WYKŁAD I

• Głównym celem przedmiotu jest uporządkowanie wiedzy dotyczącej teorii i praw naukowych wyjaśniających mechanizmy rozwoju osobniczego (fizycznego, psychicznego i społecznego) człowieka ze wszystkimi jego uwarunkowaniami.

• Liczba godzin: 45

• Formy zajęć: wykłady

• Forma zaliczenia: przedmiot biomedyczne podstawy rozwoju kończy się zaliczeniem z oceną wykładów po I semestrze

• Wykaz wiadomości i uczestnika zajęć: zdobycie umiejętności na temat oceny potrzeb i problemów zdrowotnych człowieka w całym jego rozwoju osobniczym. Pogłębianie wiedzy o uwarunkowania zdrowia i choroby na wszystkich etapach rozwoju Umiejętność oceny rozwoju somatycznego dzieci i młodzieży na etapach edukacji przedszkolnej i szkolnej.

Program zajęć

• Rozwój ontogenetyczny człowieka. Okresy rozwoju człowieka, uwarunkowania i cechy, czynniki genetyczne, paragenetyczne matki oraz czynniki środowiskowe wpływające na rozwój człowieka.

• Przejawy rozwoju fizycznego, psychicznego oraz motorycznego w edukacji przedszkolnej i szkolnej dziecka.

• Podstawowe aspekty rozwoju biologicznego człowieka. Normy rozwojowe. Metody pomiaru rozwoju osobniczego. Trendy sekularne. Zjawisko akceleracji rozwoju.

• Wady wrodzone, zespoły genetyczne i chromosomalne.

• Deficyty środowiskowe jako czynniki upośledzające rozwój i zdolność uczenia się.

• Najczęstsze choroby w wieku przedszkolnym i szkolnym.

• Wady postawy ciała dziecka w wieku przedszkolnym i szkolnym.

• Profilaktyka zaburzeń rozwoju. Istota zdrowia i choroby. Problemy zdrowotne ludzi w różnym wieku. Higiena środowiska szkolnego. Profilaktyczna opieka zdrowotna nad uczniami.

• Problematyka zdrowotna okresu dorastania, dojrzałości i starzenia się.

• Cywilizacyjna i społeczne zagrożenia zdrowia.

• Ochrona zdrowia dziecka. Higiena środowiska szkolnego.

• Zasady bezpieczeństwa i udzielanie pierwszej pomocy.

Literatura podstawowa

• Bartkowiak Z., 1986. Biomedyczne podstawy rozwoju i wychowania, Warszawa 1986.

• Doleżych B., Łaszczyca P., Biomedyczne podstawy rozwoju z elementami higieny szkolnej, Warszawa 2005.

• Jaczewski A., Biologiczne i medyczne podstawy rozwoju i wychowania, Warszawa 2001.

• Malinowski A., Auksologia. Rozwój osobniczy człowieka w ujęciu biomedycznym, Zielona Góra 2004.

• Woynarowska B., Kowalewska A., Izdebski Z., Komosińska K., Biomedyczne podstawy kształcenia i wychowania, Warszawa 2010.

Literatura uzupełniająca

• Jopkiewicz A., 1995. Biologiczne podstawy rozwoju człowieka. Kielce 1995.

• Woynarowska B., Zdrowie ucznia w systemie szkolnym.

• Mięsowicz I. (red.), Auksologia, Warszawa 2001.

Treść I wykładu…

• Rozwój - proces który prowadzi od przekształcenia się prostych struktur w formy złożone i bardziej skomplikowane.

Z reguły rozwój przebiega w ściśle określonej kolejności zjawisk, co pozwala na wydzielenie stale występujących następujących po sobie etapów rozwoju, które nazywamy okresami.

ROZWÓJ ONTOGENETYCZNY CZŁOWIEKA

Pod pojęciem ontogenetycznym rozwoju będziemy rozumieli zespół procesów kierowanych, nieodwracalnych i powiązanych ze sobą, w kształtujących organizm osobnika od zapłodnienia do śmierci.

Jest to zjawisko wielostronne, a w przypadkach człowieka szczególnie skomplikowane, bowiem bok czynników przyrodniczych pojawiają się specyficzne modyfikatory o społecznym charakterze.

ROZWÓJ BIOLOGICZNY

Rozwój biologiczny lub fizyczny określa nam całokształt procesów biologicznych, jakie zachodzą w rozwijającym się organizmie z wyłączeniem sfery osobowości psychicznej. Pojęcie rozwoju biologicznego czy też fizycznego ujmuje więc powiększanie się wymiarów i masy ciała, doskonalenie struktury i zmiany funkcji narządów.

Rozwój taki nie może być utożsamiany z pojęciem rozwoju cielesnego, somatycznego, czyli inaczej z rozwojem morfologicznym czy metrycznym. Pod tymi pojęciami należy rozumieć powiększanie się rozmiarów i masy ciała, które można prosto i dokładnie wyznaczyć z pomocą pomiarów liniowych czy wagowych.

NAUKI BADAJĄCE ROZWÓJ OSOBNICZY CZŁOWIEKA

• Właściwości biologiczne - anatomia (nauka o kształtach i budowie ciała ludzkiego), histologia (nauka badająca czynności, rozwój i budowę tkanek), fizjologia (nauka o czynnościach i funkcjach organizmów żywych, ich komórek, tkanek i narządów o prawach, które tymi funkcjami rządzą), biochemia (nauka badająca skład chemiczny organizmów żywych zachodzące w nich procesy metaboliczne) i antropologia (biologiczna nauka porównawcza o człowieku , jego pochodzeniu)

• Właściwości psychiczne - psychologia (nauka zajmująca się powstawaniem i przebiegiem procesów psychicznych człowieka)

• Właściwości sprawności fizycznej - motoryczność (antropomotoryka)

PRZEGLĄD HISTORYCZNY BADAŃ NAD ROZWOJEM OSOBNICZYM

- średniowiecze (homunculus)

W końcu XIX i początku XX wieku problemy rozwoju dziecka stanowią już przedmiot poważnych badań naukowych, doprowadzając do wyróżnienia okresów rozwojowych dziecka, opisania różnic w rozwoju chłopców i dziewcząt, wprowadzenia wskaźników ilorazowych do oceny proporcji budowy ciała … (nie zalicza się do testu…)

ASPEKTY ROZWOJU

Aspekty jakościowe rozwoju fizycznego to:

• Wzrastanie,

• Różnicowanie

• Dojrzewanie

• I postęp

WZRASTANIE (powiększanie się ciała)

• Rozrost - zwiększanie się wymiarów i masy tkanek

• Rozplem - mnożenie się liczby komórek na drodze podziału komórkowego i powielania kwasów DNA

RÓŻNICOWANIE - doskonalenie struktury (budowy)

• Cytogeneza i histogeneza - przebudowa struktur komórek i tkanek

• Organogeneza - grupowanie się tkanek w określone układy i narządy

• Typogeneza - dostrajanie się poszczególnych układów i narządów do pozostałych i formowanie się ogólnych kształtów i proporcji organizmu

DOJRZEWANIE - doskonalenie funkcji

• Specjalizacja - kształtowanie się funkcji narządów i układów

• Integracja - dostrajanie się funkcji w ramach całego organizmu

POSTĘP - doskonalenie funkcji organizmu

ASPEKTY ILOŚCIOWE ROZWOJU FZYCZNEGO

• Kinetyka rozwoju - poziom na jakim przebiega rozwój danego osobnika, np. niższy, przeciętny, wyższy

• Dynamika rozwoju - wielkość przyrostów danej cechy w jednostce czasu, inaczej tempo rozwoju

• Rozmach - wielkość zmian względem wyjściowej urodzeniowej lub maksymalnej wielkości cechy

• Rytmiczność rozwoju - tempo rozwoju w poszczególnych okresach ontogenezy

ENERGETYCZNO - INFORMACYJNE ASPEKTY ROZWOJU TO:

• Energetyka - wykorzystanie źródeł energii i koszt energetyczny procesów rozwojowych

• Informatyka - źródła charakter i mechanizmy przekazywania informacji

• Metabolika - zjawiska przemiany materii

• Dystrybucja - sposób wykorzystania energii i przemiany materii przez ustrój, jest różna w zależności od fazy ontogenezy

Anabolizm - przyswajanie pokarmów, ich przekształcanie na składniki własnych tkanek czy odkładanie substancji zapasowych

Katabolizm - zużywanie związków chemicznych w organizmie na potrzeby ciała

TREND SEKULARNY

Inaczej 100-letni ciąg zmian fenotypowych zachodzących stopniowo z pokolenia na pokolenie i postępujących w stałym kierunku pomimo krótkotrwałych okresów stabilizacji w rozwoju.

Zjawisko to polega na:

• Smukleniu ciała - zwiększanie się wysokości ciała w stosunku do masy ciała.

• Poszerzaniu się pasa barkowego przy niewielkim zwężeniu bioder,

• Zmianach proporcji długości kończyn górnych do dolnych przy względnie stałej długości tułowia.

• Zmiany wysokości ciała na dekadę - 1,5 - 2 cm.

• Zmiany masy ciała na dekadę - 2 kg.

Przyczyny:

• Poprawa warunków bytowych i ekonomicznych populacji,

• Poprawa warunków życiowych,

• Poprawa warunków higienicznych,

• Opieka lekarska, profilaktyka i ochrona zdrowia,

• Rola zmian czynników kulturowych, świadomości społecznej,

• Zwiększanie się stopnia urbanizacji i środowisk zamieszkania,

• Koncepcja wpływu zjawisk kosmicznych, promieniowania cieplnego, wpływ warunków geofizycznych,

• Trend sekularny jest wyrazem wieloletniego (100-letniego) rytmu biologicznego, które wiąża się z cyklicznością niektórych zjawisk kosmicznych,

• Trend sekularny jest czynnikiem genetycznych zmian zachodzących między kolejnymi pokoleniami zamieszkującymi dany obszar,

• Zwiększanie się heterogenności populacji w następstwie przemieszczania się ludności i zwiększania się promienia krzyżowania.

CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE NA ROZWÓJ CZŁOWIEKA

• Czynniki endogenne genetycznie (determinatory)

Płeć, konstytucja budowy ciała, rasa, tempo rozwoju biologicznego

• Czynniki endogenne paragenetyczne (stymulatory)

Wpływ organizmu matki na rozwój płodu (tryb życia matki w okresie ciąży, wiek rodziców, liczba przebytych przez matkę ciąż oraz kolejność ciąży)

• Czynniki egzogenne (modyfikatory)

Modyfikatory naturalne

Modyfikatory kulturowe

---