Kryteria fizyczne, chemiczne oraz biologiczne klasyfikacji wód powierzchniowych
W ocenie czystości wód bierze się pod uwagę ich cechy fizyczne, chemiczne i biologiczne. Określa się je za pomocą wskaźników zanieczyszczeń, do których należą wskaźniki fizykochemiczne i biologiczne.
Do fizykochemicznych wskaźników zanieczyszczeń wód należą:
Temperatura - powinna mieścić się w granicach od 20 do 25̊C.
Smak
Zapach - związany jest z występowaniem związków organicznych, drobnoustrojów, niektórych gazów i produktów rozkładu.
Odczyn wody (wartość pH) - najlepiej w granicach 6,5-8,5
Twardość - zależy od obecności w niej soli wapnia, magnezu oraz jonów glinu, żelaza, cynku.
Mętność - związana z występowaniem w wodzie nierozpuszczalnych substancji organicznych, zwierzęcych i roślinnych oraz nieorganicznych, np. piasku, gliny.
Utlenialność - to ilość tlenu potrzebna do utlenienia substancji organicznych zawartych w wodzie. Wzrost utlenialności jest związany z dopływem ścieków i wskazuje na wzrost zanieczyszczeń.
Biochemiczne zapotrzebowanie na tlen (wskaźnik BZT5) - jest to umowny wskaźnik określający ilość tlenu wyrażona w mg/dm3 zużytego do utlenienia związków organicznych zawartych w wodzie lub ściekach w temperaturze 20̊C, w określonym czasie, przy udziale mikroorganizmów.
Chemiczne zapotrzebowanie na tlen (wskaźnik ChZT) - to umowny wskaźnik określający ilość tlenu zużytego do utleniania związków organicznych i nieorganicznych w warunkach otoczenia.
Do biologicznych wskaźników należą:
Miano Coli - określa najmniejszą ilość wody wyrażoną w cm3, w której znajduje się bakteria z grupy Coli (np. pałeczki okrężnicy). Obecność bakterii świadczy o zanieczyszczeniu wody przez kał lub ścieki bytowe.
Indeks saprobowości - ten wskaźnik jakości wody ustalany jest za pomocą saprobów, charakterystycznych dla wód o różnym stopniu zanieczyszczenia. Określa się go na podstawie występowania tzw. gatunków wskaźnikowych, czyli określonych zespołów organizmów roślinnych i zwierzęcych charakterystycznych dla danego stopnia czystości wód, np. obecność okrzemek wskazuje na wysoki stopień czystości wód, natomiast obecność sinic - na bardzo duże zanieczyszczenia.
Ocenę stanu jakości wód powierzchniowych wyraża się poprzez zakwalifikowanie odcinków badanych rzek do poszczególnych klas czystości. Zaliczenie wody do odpowiedniej klasy następuje na podstawie wyników analizy cech fizykochemicznych i biologicznych.
Do roku 2004 obowiązywała czterostopniowa skala: wody I, II, III klasy oraz NON - pozaklasowe, czyli nadmiernie zanieczyszczone, nie odpowiadające normom.
Klasa I - wody czyste, nadające się do picia, do korzystania przez przemysł spożywczy i farmaceutyczny, do hodowli ryb, w tym łososiowatych.
Klasa II - wody nadające się do chowu i hodowli zwierząt gospodarczych oraz do potrzeb rekreacyjnych (kąpieliska).
Klasa III - wody nadające się do zaopatrzenia zakładów przemysłowych (z wyjątkiem przemysłu spożywczego i farmaceutycznego) i nawadniania terenów rolniczych i ogrodniczych.
Według Rozporządzenia Ministra Ochrony Środowiska z dnia 11 lutego 2004 r. w sprawie klasyfikacji dla prezentowania stanu wód powierzchniowych i podziemnych, sposobu prowadzenia monitoringu oraz sposobu interpretacji wyników i prezentacji stanu tych wód (Dz. U. Nr 32, poz. 284) nowa klasyfikacja wód obejmuje pięć klas czystości - I, II, III, IV oraz V.
Oprócz tego wody powierzchniowe podzielono na 3 kategorie: A1, A2 i A3, ze względu na stopień złożoności technologii uzdatniania.
A1 - wody najczystsze, wymagające prostego uzdatniania fizycznego, przede wszystkim filtracji i dezynfekcji.
A2 - obejmuje wody gorszej jakości, wymagające wielostopniowego uzdatniania fizycznego i chemicznego.
A3 - wody najbardziej zanieczyszczone, wymagające wysoko sprawnego uzdatniania fizycznego i chemicznego.
I. Klasa pierwsza
Wody powierzchniowe w tej klasie charakteryzują się bardzo dobrą jakością:
spełniają wymagania określone dla wód powierzchniowych wykorzystywanych do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia, w przypadku ich uzdatniania sposobem właściwym dla kategorii A1
wartość wskaźników jakości wody nie wskazują na żadne oddziaływanie antropogeniczne.
II. Klasa druga
Wody w tej klasie można określić jako wody o charakterze dobrym:
spełniają wymagania określone dla wód powierzchniowych wykorzystywanych do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia, w przypadku ich uzdatniania sposobem właściwym dla kategorii A2,
wartość biologicznych wskaźników jakości wody wskazują na niewielki wpływ oddziaływania czynników antropogenicznych.
III. Klasa trzecia
Wody w danej klasie określić można jako wody zadowalające:
spełniają wymagania określone dla wód powierzchniowych wykorzystywanych do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia, w przypadku ich uzdatniania sposobem właściwym dla kategorii A2.
wartości biologicznych wskaźników jakości wody wykazują umiarkowany wpływ oddziaływań antropogenicznych;
IV. Klasa czwarta
Wody tej klasy scharakteryzować można jako niezadowalającej jakości:
spełniają wymagania określone dla wód powierzchniowych wykorzystywanych do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia, w przypadku ich uzdatniania sposobem właściwym dla kategorii A3,
wartość biologicznych wskaźników jakości wody wskazują, na skutek oddziaływań antropogenicznych, zmiany ilościowe i jakościowe w populacjach biologicznych.
V. Klasa piąta
Wody danej klasy identyfikować można z wodami złej jakości:
nie spełniają wymagań określonych dla wód powierzchniowych wykorzystywanych do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia,
wartość biologicznych wskaźników jakości wody wykazują na skutek oddziaływań antropogenicznych, zmiany polegające na zaniku występowania znacznej części populacji biologicznych.