Zasady etyczne pielęgniarek

Wśród wielu zasad postępowania etycznego pielęgniarki I. Wrońska wymienia następujące:

1. Zasada szacunku dla osoby,

2. Zasada dobroczynności i niekrzywdzenia,

3. Zasada sprawiedliwości,

4. Zasada odpowiedzialności (zasada poufności, zasada prawdomówności).

Kodeksy deontologiczne

• Kodeksy deontologiczne stanowią zbiór reguł, zasad a w szczególności powinności moralnych. Wiedza etyczna wyrażana jest w określonych zasadach i regulacjach etycznych. Regulują one stosunek osób do siebie, grupy, a także w przypadku kodeksów religijnych stosunek do Siły Wyższej. Jednak kodeksy nie wskazują na to, jaka decyzja powinna być podjęta w konkretnym przypadku, bowiem decyzja ta należy do podmiotu podejmującego decyzję. Decyzję rozważa pielęgniarka we własnym sumieniu.

• Sumienie - występuje tutaj jako swoista instytucja doradcza, opiniotwórcza a nawet oceniająca, tkwiąca w osobowości i naturze podmiotu. Sumienie, sumieniu nie jest równe, dlatego też dobrze jest pracować i rozwijać własne sumienie (wiedza moralna, wola, miłość, sumienie zbyt szerokie, sumienie zbyt wąskie i.t.d.).

• Deontologia pielęgniarska rozwijała się i czerpała wiele z humanizmu a także deontologii medycznej. W literaturze etyki medycznej możemy odnaleźć wiele takich powiązań. Prześledźmy zatem główne kodeksy medyczne do których odwołuje się H. Dunn:

• Przysięga Hipokratesa - najbardziej znana z etycznych przewodników medycznych (460 - 377 przed Chrystusem). Znajduje się pod wpływem filozofii politeistycznej. Wyraża: hołd i wdzięczność nauczycielowi, dobro chorego, zakaz aborcji, czystość osobistą lekarza, zakaz pożądania oraz obowiązek zachowania tajemnicy lekarskiej.

• Kodeks Majmonidesa - (1135 - 1240). Utworzony pod wpływem filozofii monoteistycznej. Wskazuje na źródła choroby: dysharmonia, choroba to posłańcy zapowiadający zbliżanie się niebezpieczeństwa, rolą lekarza jest czuwanie nad życiem i zdrowiem, podkreśla rolę miłości w tym zawodzie, siłę serca i umysłu, wymienia cnoty (umiarkowanie, zgłębianie wiedzy), ma charakter modlitwy jak również deklaracji etycznej, nie ma wzmianki o aborcji, eutanazji, tajemnicy.

• Deklaracja Genewska. Opracowana przez Światowe Stowarzyszenie Medyczne w 1948 r. - jako współczesna wersja Przysięgi Hipokratesa. Deklaracja ta nie odrzuca w sposób wyraźny eutanazji, nie mówi nic o czystości życia osobistego. Przysięga nie jest też kierowana do Boga.

• Międzynarodowy Kodeks Etyki Medycznej. Opracowany przez Światowe Stowarzyszenie Medyczne w 1949 r. Kodeks ten wyklucza aborcję, eutanazję; stał się - jak podaje Dunn - martwą literą.

• Deklaracja Helsińska - Opublikowana w 1964 r., poprawiona w 1975r. w Tokio. Deklaracja ta wskazuje na: niebezpieczeństwo badań naukowych, eksperymentów i manipulacji genetycznych. Proponuje powołanie niezależnych komitetów etycznych. Wyraża ideę, że „troska o człowieka musi górować nad troską o społeczeństwo”. Wprowadza takie kategorie etyczne jak: prywatność, godność, świadoma zgoda.

• Deklaracja z Tokio. „Lekarzowi nie wolno popierać, tolerować lub uczestniczyć w torturach lub różnego rodzaju torturach niezależnie od przestępstwa o jakie ofiara jest podejrzana, oskarżona czy uznana za winną”. Lekarz nie może brać udziału w strajku głodowym.

• Deklaracja Lizbońska (1981). Wprowadza takie kategorie etyczne jak: możliwość wyboru lekarza, akceptacja lub odmowa sposobu leczenia, prawo do zachowania tajemnicy, dostęp do dokumentacji medycznej.

• Inne ważne dokumenty etyczne to: Deklaracje ONZ na temat: praw dziecka, praw osób upośledzonych umysłowo, praw osób niepełnosprawnych.

• Wymienić należy również inne ważne dokumenty etyczne wykraczające poza etykę medyczną, a których wpływ na etykę współczesnego pielęgniarstwa - zauważa się w ponowoczesnym świecie. Są to: Kodeks Muzułmański (1985)nauczanie religijne wszystkich głównych religii (buddyzm, hinduizm) oraz chrześcijańska etyka medyczna w nauczaniu Kościoła.

• Na szczególne podkreślenie zasługuje Konwencja o ochronie praw człowieka i godności istoty ludzkiej wobec zastosowań biologii i medycyny ( Konwencja o prawach człowieka i biomedycynie) przyjęta przez Komitet ministrów UE w dniu 19 listopada 1996r. Konwencja ta stoi na straży godności i tożsamości istoty ludzkiej wobec zastosowań biotechnologii.

• Reasumując stwierdzamy, że nie wszystkie kategorie etyki medycznej przedstawione przez Dunn mają zastosowanie w deontologii pielęgniarskiej, bowiem nie wszystkie decyzje, które podejmuje lekarz - są przedmiotem działania pielęgniarskiego, a także zawód ten tworzy własne regulacje, wyrażające kierunek rozwoju pielęgniarstwa np. pielęgniarka rzecznikiem praw pacjenta.

• Kodeksy zawodowe nie zawierają norm sprzecznych z normami ogólnymi, a jedynie niektóre z nich podkreślają, zalecając przy ich stosowaniu zachowanie zasad szczególnej uważności. Np. w etyce medycznej daje się zauważyć „preferencja wartości życia nad wartością prawdy”. (B. Dobrowolska).

• Kodeksy medyczne regulując wzajemne stosunki pomiędzy świadczeniodawcami a świadczeniobiorcami stoją na straży interesów głównie tych drugich, chociaż w pośredni sposób wpływają korzystnie również na sprawy świadczeniodawców. Naruszenie zasad etycznych zawartych w kodeksach zawodowych wiąże się z określonymi przez prawo sankcjami, co odróżnia je od ogólnych kodeksów etycznych (np. religijnych), które nie zawsze wspiera prawo pozytywne.

• We współczesnym świecie toczy się szeroka dyskusja nad koniecznością ujmowania etycznych norm zawodowych, aby współbrzmiały z wielonarodowym, wieloreligijnym, wielokulturowym światem. Normy te muszą być formułowana na dużym poziomie ogólności.

Kodeksy deontologiczne pielęgniarek

• Jak zauważa B. Dobrowolska - kodyfikacja etyki zawodowej pielęgniarek wiąże się z powstaniem pielęgniarstwa zawodowego (1860),jednak już wcześniej powstały w opiece nad chorymi pewne dokumenty (Reguły Córek Miłosierdzia Sług Ubogich Chorych” sformułowane przez św. Wincentego a Paulo wspólnie z Ludwiką de Marillac), które podkreślały pewne elementarne zasady zachowania się sióstr miłosierdzia, a które później na trwałe zadomowiły się w pielęgniarstwie zawodowym ( sprawiedliwość, pogłębianie wiedzy w duchu miłości).

• Z kolei I. Wrońska do takich zalicza Przyrzeczenie sformułowane przez Lystrę Gretter (1893) kierowniczkę szkoły pielęgniarskiej w Detroit, dla uczczenia pamięci F. Nightingale (nieskazitelność w pracy i życiu prywatnym, zakaz podawania śmiercionośnych środków, zachowanie tajemnicy, lojalność w stosunku do lekarza).

• Jednak pierwszy prawdziwy kodeks etyki zawodowej dla pielęgniarstwa profesjonalnego powstał dopiero w 1953r. i uchwalony został przez Międzynarodową Radę Pielęgniarek. Kodeks ma charakter bardzo ogólny, nie jest uwikłany w kwestie światopoglądowe, religijne i dlatego stanowi dobrą podstawę do regulacji narodowych. Zakreśla obszar zainteresowania pielęgniarstwa („ pielęgniarka opiekuje się chorymi, tworzy fizyczną i duchową atmosferę, przyczyniając się do wyzdrowienia, zapobiega chorobom, naucza zdrowego stylu życia. Jej działania mają się odnosić do jednostki, rodziny i do grupy społecznej”, bez względu na narodowość, religię, pozycję społeczną.

• Kodeks składa się z dwu części: ogólnej i szczegółowej. Ogólna - definiuje zadania pielęgniarskie, zaś szczegółowa wyraża wartości ogólnoludzkie. (Dobrowolska). Kodeks ten był kilkakrotnie nowelizowany (1965, 1973, 2000). Równolegle istnieje również Międzynarodowy Kodeks uchwalony przez Międzynarodowy Komitet Katolicki Pielęgniarek i Asystentek Społeczno - Sanitarnych (1954), który nie jest sprzeczny z kodeksem MRP, ale podkreśla takie aspekty jak: szacunek do życia od momentu poczęcia aż do śmierci, zaś w części drugiej - podkreśla się obowiązek wsparcia duchowego, korzystania z sakramentów świętych, bez wywierania nacisku.

Polskie kodeksy etyczne

• Zainteresowanie deontologią pielęgniarską w Polsce jest już widoczne w pielęgniarstwie okresu przed drugą wojną światową (Polskie Stowarzyszenie Pielęgniarek Zawodowych, T. Kulczyńska -„Etyka zawodowa pielęgniarek”).

• „Tekst został podzielony na części: wstępną, cechy usposobienia pielęgniarki, cechy charakteru pielęgniarki, cechy fizyczne pielęgniarki, stosunek pielęgniarki do chorych, stosunek do pielęgniarki, do koleżanek, stosunek pielęgniarki do pracowników administracyjnych i gospodarczych, stosunek pielęgniarki do zakładu pracy”.

• Praca ta jest próbą stworzenia wzoru idealnej pielęgniarki, posiadającej cnoty uczciwości, prawdomówności, skromności, odpowiedzialności, dążącej do własnego doskonalenia, osoby kulturalnej i umiejącej nawiązywać dobre relacje z innymi. Wzory te znalazły odzwierciedlenie w późniejszych kodeksach profesjonalnych. Są nimi: „Zasady Etyki Zawodowej (1973). Polskie Towarzystwo Pielęgniarskie.

• Dokument składa się z dwu części: ogólnej i szczegółowej. W części pierwszej podkreśla się normę socjalistycznej służby zdrowia, obowiązek dokształcania zawodowego, obowiązku udzielania pomocy w nagłych wypadkach, tajemnicy zawodowej i.t.d. W części szczegółowej wyróżniono trzy rozdziały tj. pielęgniarka i osoba objęta jej opieką, stosunek pielęgniarki do koleżanek i innych współpracowników, pielęgniarka a organizacje polityczne, zawodowe, społeczne). Powyższy dokument został znowelizowany w 1984r.

• Istotnym przełomem w kodyfikacji pielęgniarskiej jest uchwalenie przez II Krajowy Zjazd Pielęgniarek i Położnych nowego Kodeksu pod nazwą Kodeks Etyki Zawodowej Polskiej Pielęgniarki i Położnej pozostającego pod wyraźnym wpływem personalistycznej koncepcji człowieka. Kodeks ten odwołuje się do: filozofii humanizmu, filozofii troki, personalistycznej koncepcji osoby ludzkiej. Widzimy tutaj rozszerzone działania pielęgniarskie i odpowiedzialność, widoczna jest nowa koncepcja pielęgniarstwa jako wolnego zawodu, Kodeks składa się z czterech części: przyrzeczenia, części ogólnej, części szczegółowej (pielęgniarka i położna a podopieczny, pielęgniarka i położna a praktyka zawodowa, pip a współpracownicy, pip a zawód) oraz Uzasadnienia struktury i treści etyki zawodowej opracowanej przez I. Wrońską. Do Kodeksu dołączony jest również Komentarz zatwierdzony przez II Krajowy Zjazd Pielęgniarek i Położnych.

• Przemiany, jakie dokonywały się w życiu społeczno - politycznym a także w reformowanej służbie zdrowia w Polsce zmusiły środowisko zawodowe pielęgniarek i położnych do kolejnej nowelizacji Kodeksu a mianowicie: Ostatni kodeks (Kodeks Etyki Zawodowej Pielęgniarki i Położnej Rzeczpospolitej Polskiej) został uchwalony przez IV Krajowy Zjazd Pielęgniarek i Położnych w 2003. Zrezygnowano w nim z personalistycznej koncepcji człowieka, na rzecz odwołania się do ogólnych zasad etycznych i przestrzegania praw pacjenta i dbania o godność zawodu.

• Zrezygnowano z terminu „podopieczny”, wprowadzono dwa dodatkowe rozdziały takie jak: pielęgniarka i położna a społeczeństwo oraz pielęgniarka/ położna a samorząd pielęgniarek i położnych. Kodeks ten składa się z

następujących rozdz. Przyrzeczenie, Część Ogólna, Część Szczegółowa.

• W części szczegółowej występują następujące podrozdziały (składniki kodeksu): Pielęgniarka/położna a pacjent, pielęgniarka/położna a praktyka zawodowa i nauka, pielęgniarka/ położna a samorząd pielęgniarek i położnych, pielęgniarka/położna a współpracownicy, pielęgniarka/położna a zasady postępowania wobec społeczeństwa, przepisy końcowe.

• Jak widzimy, deontologia pielęgniarska rozwija się w kierunku etyki uniwersalistycznej, nie uwarunkowanej religijnie i kulturowo, bowiem tego wymaga współczesny globalizujący się świat.

• Zdaniem B. Dobrowolskiej kodeksy zawodowe spełniają szereg funkcji m.in.

• funkcja dyrektywna (kierunek i cel działalności),

• funkcja kontrolno - oceniająca (nadzór i ocena pod względem etycznym),

• funkcja społeczno - wychowawcza (podkreślenie wartości najistotniejszych),

• funkcja ochrony autonomii zawodu,

• funkcja korygująca (zinternalizowanie wartości, czyli przyjęcie jej przez pielęgniarkę do własnej osobowości),

• funkcja umacniająca identyfikację zawodową).

Uważne studiowanie składników kodeksów stanowi podstawę standardów zawodowych.

Literatura:

1. H.P. Dunn. Etyka dla lekarzy, pielęgniarek, pacjentów. Tarnów 1997.

2. Etyka i deontologia lekarska. Red. T. Kielanowski. Warszawa 1985.

3. Wrońska I, J. Mariański. Etyka w pracy pielęgniarskiej. Lublin 2002.

4. Kodeks etyki zawodowej polskiej pielęgniarki i położnej wraz z Komentarzem (1995).

5. Kodeks Etyki Zawodowej Pielęgniarki i Położnej Rzeczpospolitej Polskiej (2003).